Ο Leo Szilard (Λίο Σέλαρντ ή Λέο Σίλαρντ, ουγγρικά: Leó Szilárd) γεννήθηκε στις 11 Φεβρουαρίου 1898 στην οδό Városligeti Fasor, στην Πέστη της Βουδαπέστης. Ο Σέλαρντ έγινε γνωστός κυρίως για την διατύπωση της αλυσιδωτής πυρηνικής αντίδρασης, τη συμμετοχή του με τον Enrico Fermi (Ενρίκο Φέρμι) στην κατασκευή ενός πυρηνικού αντιδραστήρα και στη σύνταξη της επιστολής προς τον Αμερικανό Πρόεδρο Franklin Roosevelt (Φράνκλιν Ρούσβελτ) που οδήγησε στο πρόγραμμα Manhattan (Μανχάταν), το πρόγραμμα κατασκευής ατομικής βόμβας από τις ΗΠΑ.
 |
Το σπίτι του Λίο Σέλαρντ στο 33
της οδού Városligeti Fasor, στη Βουδαπέστη. |
Ο Λίο ήταν μεγαλύτερος από τα δύο αδέλφια του, τον Béla (Μπέλα) (1900 - 1994) και την Rózsi (Ρόζι) (1901 - 1968). Γονείς τους ήταν ο πολιτικός μηχανικός Lajos (Louis) Spitz (Λάγιος Σπιτς) (1860 - 1955) και η Tekla Vidor (Θέκλα Βίντορ) (1871 - 1939), εβραϊκής καταγωγής. Στις 4 Οκτωβρίου 1900, η οικογένεια άλλαξε το επώνυμό της από το γερμανόφωνο "Σπιτς" στο ουγγρικό "Σέλαρντ", που στα ουγγρικά σημαίνει "συμπαγής".
Από το 1908 ως το 1916 ο Λίο Σέλαρντ φοίτησε στο γυμνάσιο
Reáliskola ("Πραγματικό σχολείο") της Βουδαπέστης. Ήταν ένα ιδιαίτερο σχολείο, εκείνη την περίοδο οκτάταξιο, που έδινε βαρύτητα στη διδασκαλία των γλωσσών, αλλά και των μαθηματικών, προετοιμάζοντας τους μαθητές για την τριτοβάθμια εκπαίδευση. Το 1916 ο Λίο κέρδισε το 2ο βραβείο στα μαθηματικά, στον εθνικό
διαγωνισμό Eötvös (Έτβες).
 |
Το σχολείο Reáliskola στη Βουδαπέστη. Πρωτολειτούργησε ως
Γερμανικό σχολείο την περίοδο 1854 - 1861 και στη συνέχεια ως
ουγγρικό περνώντας από διάφορες φάσεις.
(Από wikipedia) |
Τον Σεπτέμβριο του 1916 γράφτηκε στο Τεχνολογικό και Οικονομικό Πανεπιστήμιο της Βουδαπέστης (
ΒΜΕ, τότε Royal Joseph University) να σπουδάσει μηχανικός. Έχοντας στρατολογηθεί ήδη από τον Ιανουάριο του 2016 μεσούντος του
Α' Παγκοσμίου Πολέμου, τελικά παρουσιάστηκε στον Αυστροουγγρικό Στρατό το 1917. Σύντομα επέστρεψε στη Βουδαπέστη να εκπαιδευτεί ως υποψήφιος αξιωματικός και τον Μάϊο του 1918 επέστρεψε στη μονάδα του. Τον Σεπτέμβριο της ίδιας χρονιάς προσβλήθηκε από
ισπανική γρίπη με αποτέλεσμα να μείνει στο σπίτι του μέχρι την λήξη του πολέμου. Αξίζει να σημειώσουμε ότι το 4ο σύνταγμα ορεινού πυροβολικού που ήταν η μονάδα του αποδεκατίστηκε στο πολεμικό μέτωπο.
 |
Το κτίριο του Τεχνολογικού Πανεπιστημίου της Βουδαπέστης, το 1909.
(Από wikipedia) |
Στις 25 Δεκεμβρίου του 1919 ο Σέλαρντ έφυγε από την Βουδαπέστη για το Βερολίνο. Το προηγούμενο διάστημα είχε αναπτύξει πολιτική δράση στο Ουγγρικό φοιτητικό κίνημα και όταν η κυβέρνηση του
Μπέλα Κουν ανετράπη, εθνικιστές φοιτητές εμπόδισαν τον Λίο και τον αδελφό του Μπέλα να εγγραφούν στο Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο της Βουδαπέστης επειδή ήταν Εβραίοι. Ο Λίο γράφτηκε στο Τεχνολογικό Ινστιτούτο του Βερολίνου (
TU Berlin) στο Σαρλότεμπουργκ, αλλά σύντομα βαρέθηκε τη μηχανική και ξεκίνησε να παρακολουθεί διαλέξεις που έδιναν ο
Albert Einstein (Άλμπερτ Αϊνστάιν), ο
Max Planck (Μαξ Πλανκ), ο
Walter Nernst (Βάλτερ Νερνστ), ο
James Franck (Τζέιμς Φρανκ) και ο
Max von Laue (Μαξ φον Λάουε) στο Πανεπιστήμιο Friedrich Wilhelm (τώρα
Πανεπιστήμιο Humboldt) του Βερολίνου. Εκεί πολύ σύντομα γνώρισε ως φοιτητές, τους μετέπειτα διάσημους Ούγγρους επιστήμονες
Eugene Wigner (Γιουτζίν Γουίγκνερ),
John von Neumann (Τζον φον Νόιμαν) και
Dennis Gabor (Ντένις Γκέιμπορ).
 |
Ο Λίο Σέλαρντ το 1916.
(Από wikipedia) |
Η διδακτορική
διατριβή του Σέλαρντ που έγινε με την επίβλεψη του Καθηγητή Μαξ φον Λάουε και είχε τίτλο "Über die thermodynamischen Schwankungserscheinungen" ("Σχετικά με την εκδήλωση των θερμοδυναμικών διακυμάνσεων"), κατατέθηκε στις 11 Σεπτεμβρίου 1924 στο επιστημονικό περιοδικό
Zeitschrift for Physic (Περιοδικό για τη Φυσική) και δημοσιεύτηκε τον Δεκέμβριο του 1925. Το αντικείμενο της διατριβής ήταν για τον "
δαίμονα του Μάξγουελ", ένα γρίφο στηριγμένο σ' ένα νοητικό πείραμα που είχε δημιουργηθεί από τον Σκωτσέζο φυσικό
James Clerk Maxwell (Τζέιμς Κλερκ Μάξγουελ). Το πρόβλημα είχε θεωρηθεί άλυτο, αλλά στην αντιμετώπισή του ο Σέλαρντ αναγνώρισε τη
σύνδεση μεταξύ θερμοδυναμικής και θεωρίας πληροφοριών.
 |
Ο Λίο Σέλαρντ σε σχέδιο του πατέρα του.
(Leo Szilard Papers library ucsd) |
Το 1924 ο Λίο Σέλαρντ διορίστηκε βοηθός του φον Λάουε στο
Ινστιτούτο Θεωρητικής Φυσικής στο Βερολίνο και το 1927 έγινε λέκτορας (Privatdozent) στη Φυσική.
Το 1929 δημοσίευσε μια δεύτερη
εργασία με τίτλο "Über die Entropieverminderung in einem thermodynamischen System bei Eingriffen intelligenter Wesen" ("Σχετικά με τη μείωση της εντροπίας σε ένα θερμοδυναμικό σύστημα με την παρέμβαση ευφυών όντων") για τον δαίμονα του Μάξγουελ, εισάγοντας το πείραμα σκέψης που ονομάστηκε "
Μηχανή Σέλαρντ".
 |
O Σέλαρντ την εποχή που ήταν στο Μεταλλουργικό
Εργαστήριο του Πανεπιστημίου του Σικάγο. |
Το 1930 ο Σέλαρντ πήρε τη γερμανική υπηκοότητα, αλλά μετά την άνοδο του Χίτλερ στη Γερμανική Καγκελαρία το 1933 αποφάσισε να φύγει στην Αγγλία, προτρέποντας την οικογένεια και τους φίλους του να κάνουν το ίδιο. Στην Αγγλία βοήθησε τον
William Beveridge (Ουίλιαμ Μπέβεριτζ) στην ίδρυση του
Academic Assistance Council (Συμβουλίου Ακαδημαϊκής Βοήθειας) και με την παράλληλη συμπαράσταση σημαντικών επιστημόνων και της
Royal Society (Βασιλικής Εταιρείας), δόθηκε η δυνατότητα σε χιλιάδες πρόσφυγες ερευνητές να βρουν μια θέση εργασίας.
 |
Ο Σέλαρντ δίνει συνέντευξη στον ρεπόρτερ Len O'Connor
στο Stagg Field του Πανεπιστημίου του Σικάγο,
στην επέτειο της πρώτης αυτοσυντηρούμενης
πυρηνικής αλυσιδωτής αντίδρασης.
(1953) (Leo Szilard Papers library ucsd) |
Το 1933, ο Σέλαρντ υπέβαλε αίτηση για δίπλωμα ευρεσιτεχνίας για την έννοια της πυρηνικής αλυσιδωτής αντίδρασης που προκαλείται από νετρόνια. Το δίπλωμα του δόθηκε το 1936 κι αυτός με τη σειρά του εκχώρησε τα δικαιώματα στο Βρετανικό Ναυαρχείο για να διασφαλίσει το απόρρητο του περιεχομένου. Μόλις το 1949 δημοσιοποιήθηκε το περιεχόμενο του διπλώματος ευρεσιτεχνίας.
Στις αρχές του 1934 ο Σέλαρντ άρχισε να εργάζεται στο
νοσοκομείο St Bartholomew (Σεντ Μπαρτόλομιου) στο Λονδίνο. Εκεί, συνεργαζόμενος μ' ένα νεαρό φυσικό, τον Thomas Chalmers (Τόμας Τσάλμερς), άρχισε να μελετά ραδιενεργά ισότοπα για ιατρικούς σκοπούς. Αποτέλεσμα της συνεργασίας τους ήταν η ανακάλυψη ενός τρόπου διαχωρισμού ισοτόπων. Η
εργασία τους με τίτλο "Detection of neutrons liberated from beryllium by gamma rays: A new technique for inducing radioactivity" ("Ανίχνευση νετρονίων που απελευθερώνονται από το βηρύλλιο με ακτίνες γάμμα: Μια νέα τεχνική για την πρόκληση ραδιενέργειας") δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Nature (134) το 1934.
Έχοντας προβλέψει την έναρξη πολέμου στην Ευρώπη, στις 2 Ιανουαρίου του 1938, ο Λίο Σέλαρντ αποβιβάστηκε στη Ν. Υόρκη από το ποντοπόρο πλοίο
RMS Franconia. Τους επόμενους μήνες ταξίδεψε σε διάφορα αμερικάνικα πανεπιστήμια (Ιλινόις στο Ουρμπάνα-Σαμπέιν, Σικάγο, Μίσιγκαν, Ρότσεστερ) δοκιμάζοντας πειράματα για να ξεκινήσει μια αλυσιδωτή αντίδραση, χωρίς επιτυχία. Τον Ιανουάριο του 1939, έχοντας εγκατασταθεί πλέον στη Ν. Υόρκη, έμαθε την πληροφορία που είχε μεταφέρει ο
Niels Bohr (Νιλς Μπορ) για την ανακάλυψη της πυρηνικής σχάσης στη Γερμανία από τον
Otto Hahn (Ότο Χαν) και τον
Fritz Strassmann (Φριτς Στράσμαν) και τη θεωρητική εξήγηση που είχαν δώσει η
Lise Meitner (Λίζε Μάιτνερ) και ο ανηψιός της
Otto Frisch (Ότο Φρις) στη Στοκχόλμη.
Μη μπορώντας να πείσει τον
Enrico Fermi (Ενρίκο Φέρμι) ότι μπορούσε να επιτευχθεί αλυσιδωτή αντίδραση με τη βοήθεια του ουρανίου, ξεκίνησε μόνος του να οργανώσει μια σειρά πειραμάτων σε εργαστήριο που του παραχωρήθηκε στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια.
Με τη συνεργασία του
Walter Zinn (Γουόλτερ Ζιν) διεξήγαγαν ένα απλό πείραμα χρησιμοποιώντας μια πηγή ραδίου-βηρυλίου για να βομβαρδίσουν το ουράνιο με νετρόνια. Κάνοντας αυτό, ανακάλυψαν σημαντικό πολλαπλασιασμό νετρονίων, αποδεικνύοντας ότι μια αλυσιδωτή αντίδραση μπορεί να είναι δυνατή. Βέβαια, ενώ είχαν αποδείξει ότι η σχάση του ουρανίου παρήγαγε περισσότερα νετρόνια από αυτά που κατανάλωνε, αυτό δεν ήταν μια αλυσιδωτή αντίδραση.
 |
| Αντίγραφο της επιστολής Σέλαρντ - Αϊνστάιν στον Αμερικανό Πρόεδρο Φράνκλιν Ρούσβελτ |
Ο Σέλαρντ, διαβλέποντας ότι με τα κατάλληλα υλικά και την απαραίτητη συνεργασία του Φέρμι που επίσης ασχολείτο με το θέμα, μπορούσε να επιτευχθεί η αλυσιδωτή αντίδραση, συνέταξε μια εμπιστευτική
επιστολή προς τον Πρόεδρο Φράνκλιν Ρούσβελτ. Για να έχει μεγαλύτερο κύρος η επιστολή, υπογράφηκε από τον Άλμπερτ Αϊνστάιν με τη διαμεσολάβηση του Γιουτζίν Γουίγκνερ και του
Edward Teller (Έντουαρντ Τέλερ) και στάλθηκε στον Αμερικανό Πρόεδρο στις 2 Αυγούστου 1939.
Μεταξύ άλλων στην επιστολή γράφονταν και τα παρακάτω:
"Κατά τη διάρκεια των τελευταίων τεσσάρων μηνών κατέστη πιθανό – μέσω του έργου του
Ζολιό στη Γαλλία καθώς και των Φέρμι και Σέλαρντ στην Αμερική – να καταστεί δυνατή η δημιουργία μιας πυρηνικής αλυσιδωτής αντίδρασης σε μια μεγάλη μάζα ουρανίου, από την οποία θα παράγονταν τεράστιες ποσότητες ενέργειας και μεγάλες ποσότητες νέων στοιχείων που μοιάζουν με το ράδιο. Τώρα φαίνεται σχεδόν βέβαιο ότι αυτό θα μπορούσε να επιτευχθεί στο άμεσο μέλλον.
 |
Μια ομάδα επιστημόνων που πήραν μέρος
στο πείραμα της πρώτης αυτοσυντηρούμενης
αλυσιδωτής πυρηνικής αντίδρασης, σε συνάντηση
στο Πανεπιστήμιο του Σικάγο για την 4η επέτειο,
στις 2 Δεκεμβρίου 1946. Ο Σέλαρντ είναι
2ος από δεξιά στη δεύτερη σειρά.
(Argonne National Laboratory: The University of Chicago)
|
Αυτό το νέο φαινόμενο θα οδηγούσε επίσης στην κατασκευή βομβών και είναι πιθανό – αν και πολύ λιγότερο βέβαιο – ότι μπορούν έτσι να κατασκευαστούν εξαιρετικά ισχυρές βόμβες νέου τύπου. Μια μόνο βόμβα αυτού του τύπου που θα μεταφερόταν με πλοίο και θα εκρήγνυτο σ' ένα λιμάνι, θα μπορούσε κάλλιστα να καταστρέψει ολόκληρο το λιμάνι μαζί με μέρος της γύρω περιοχής. Ωστόσο, τέτοιες βόμβες μπορεί κάλλιστα να αποδειχθούν πολύ βαριές για μεταφορά αεροπορικώς".
Και η επιστολή κατέληγε:
"Γνωρίζω ότι η Γερμανία έχει σταματήσει πραγματικά την πώληση ουρανίου από τα ορυχεία της Τσεχοσλοβακίας τα οποία εξαγόρασε. Το ότι έχει δραστηριοποιηθεί τόσο σύντομα, θα μπορούσε να γίνει κατανοητό αν συνδυαστεί με το γεγονός ότι ο γιος του Γερμανού υφυπουργού Εξωτερικών, von Weizsäcker (φον Βαϊτσέκερ), συνδέεται με το Ινστιτούτο Kaiser-Wilhelm στο Βερολίνο, όπου ένα μέρος της αμερικανικής εργασίας για το ουράνιο επαναλαμβάνεται".
 |
O Λίο Σέλαρντ (δεξιά) με τον Norman Hilberry
(Νόρμαν Χίλμπερι) κάτω από την αναμνηστική
πλάκα, έξω από το στάδιο Stagg Field.
|
Η επιστολή Αϊνστάιν-Σέλαρντ οδήγησε στην απόφαση της Αμερικανικής Κυβέρνησης να ξεκινήσει έρευνα για την πυρηνική σχάση και τελικά στη δημιουργία του προγράμματος
Μανχάταν.
Ήδη ο Σέλαρντ με τον Φέρμι είχαν ξεκινήσει να χρησιμοποιούν άνθρακα (γραφίτη) για την επιβράδυνση των νετρονίων, αλλά υπήρχε σημαντική απορρόφηση των νετρονίων από τον γραφίτη. Τότε ο Σέλαρντ έκανε μια σημαντική ανακάλυψη που έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξη των πειραμάτων. Ρώτησε και έμαθε ότι ο γραφίτης συνήθως περιείχε ως πρόσμιξη βόριο που απορροφούσε τα νετρόνια. Έτσι παρήγγειλε ειδικό γραφίτη χωρίς βόριο. Όπως γνωρίζουμε, οι Γερμανοί ερευνητές είχαν απορρίψει τον γραφίτη ως ακατάλληλο για χρήση επιβράδυνσης νετρονίων!
Τον Ιανουάριο του 1942 και μετά την
Ιαπωνική επίθεση στο Περλ Χάρμπορ, ο Ρούσβελτ υπέγραψε την απόφαση για την παραγωγή ατομικών βομβών.
Επικεφαλής έρευνας και ανάπτυξης του προγράμματος τοποθετήθηκε ο
Arthur Compton (Άρθουρ Κόμπτον) από το
Πανεπιστήμιο του Σικάγο. O Κόμπτον συγκέντρωσε όλες τις ομάδες που εργάζονταν για την κατασκευή πυρηνικού αντιδραστήρα και εμπλουτισμό του πλουτωνίου στο
Μεταλλουργικό Εργαστήριο του Πανεπιστημίου του Σικάγο. Το σχέδιο του Κόμπτον προέβλεπε την τελική παραγωγή μιας ατομικής βόμβας μέχρι τον Ιανουάριο του 1945.
 |
Ο Λίο Σέλαρντ με τη σύζυγό του Τρουντ Βάις.
|
Τον Ιανουάριο του 1942, ο Σέλαρντ εντάχθηκε στο Μεταλλουργικό Εργαστήριο ως επιστημονικός συνεργάτης και αργότερα ως επικεφαλής φυσικός. Εκεί, με τη συνεργασία του David Gurinsky και του
Ed Creutz επινόησαν μια μέθοδο ανάκτησης ουρανίου από τα άλατά του.
Ένα άλλο σημαντικό πρόβλημα που συνάντησε η έρευνα είχε να κάνει με τον τρόπο ψύξης ενός αντιδραστήρα παραγωγής. Όταν με την πάροδο του χρόνου το πρόβλημα εύρεσης κατάλληλου υγρού ψύξης έμενε άλυτο, ο Κόμπτον και ο επικεφαλής στρατιωτικός του προγράμματος Μανχάταν ταξίαρχος
Leslie Groves, Jr. (Λέσλι Γκρόουβς Τζούνιορ), κινήθηκαν για να απολύσουν τον Σέλαρντ, ο οποίος ήταν ακόμη Γερμανός πολίτης, αλλά ο Υπουργός Πολέμου των ΗΠΑ
Henry Stimson (Χένρι Στίμσον) αρνήθηκε να το κάνει. Τελικά, ο Γιουτζίν Γουίγκνερ έδωσε τη λύση προτείνοντας το συνηθισμένο νερό ως ψυκτικό. Έτσι, ο Σέλαρντ μπόρεσε να είναι παρών και να σφίξει το χέρι του Φέρμι στις 2 Δεκεμβρίου 1942 στην ειδικά διαμορφωμένη αίθουσα κάτω από τις κερκίδες του σταδίου
Stagg Field, στην
πρώτη αυτοσυντηρούμενη πυρηνική αλυσιδωτή αντίδραση που έγινε από τον άνθρωπο, στον πρώτο πυρηνικό αντιδραστήρα.
 |
Η πρώτη σελίδα επιστολής του Λίο Σέλαρντ
στη σύζυγό του Τρουντ στις 20 Φεβρουαρίου 1951.
(Αρχείο UC San Diego Library)
|
Τον Μάρτιο του 1943 ο Σέλαρντ έγινε πολίτης των ΗΠΑ. Συνέχισε να εργάζεται με τον Φέρμι και τον Γουίγκνερ στο σχεδιασμό πυρηνικών αντιδραστήρων και αυτός χρησιμοποίησε για πρώτη φορά τον όρο "
αναπαραγωγός αντιδραστήρας".
Ο Λίο Σέλαρντ πάντα ανησυχούσε για τον τρόπο χρήσης των πυρηνικών όπλων και υποστήριζε ότι η ατομική βόμβα πρέπει να επιδειχθεί στον εχθρό και να χρησιμοποιηθεί μόνο εάν ο εχθρός δεν παραδοθεί. Μετά τον πυρηνικό βομβαρδισμό της Χιροσίμα και του Ναγκασάκι από τους Αμερικανούς, ο Σέλαρντ άσκησε πιέσεις για τροποποιήσεις στον αμερικανικό νόμο του 1946 για την Ατομική Ενέργεια.
Το 1946, ο Σέλαρντ εξασφάλισε μια ερευνητική θέση καθηγητή στο Πανεπιστήμιο του Σικάγο που του επέτρεψε να ασχοληθεί με έρευνα στη βιολογία και τις κοινωνικές επιστήμες. Απ' αυτή τη θέση συνεργάστηκε με τον χημικό
Aaron Novick (Άαρον Νόβικ), που τον είχε γνωρίσει στο Μεταλλουργικό Εργαστήριο. Η βιολογία ήταν ένα επιστημονικό πεδίο πάνω στο οποίο εργαζόταν ο Σέλαρντ το 1933 προτού ξεκινήσει ν' ασχολείται με την πυρηνική αλυσιδωτή αντίδραση. Οι δυο τους εφηύραν τον
χημοστάτη, μια συσκευή για τη ρύθμιση του ρυθμού ανάπτυξης των μικροοργανισμών σε έναν
βιοαντιδραστήρα και ανέπτυξαν μεθόδους για τη μέτρηση του ρυθμού ανάπτυξης των βακτηρίων. Ο Σέλαρντ έδωσε ουσιαστικές συμβουλές στον γενετιστή
Theodore Puck (Θίοντορ Πακ) και στον βιολόγο
Philip Marcus (Φίλιπ Μάρκους) στις προσπάθειές τους για την κλωνοποίηση ανθρώπινου κυττάρου το 1955.
 |
Το εξώφυλλο του βιβλίου διηγημάτων του Σέλαρντ
"The Voice of the Dolphins".
Σελ. 182, έκδοση από το Πανεπιστήμιο Stanford.
|
Στις 13 Οκτωβρίου 1951, ο Λίο Σέλαρντ παντρεύτηκε με πολιτικό γάμο στη Ν. Υόρκη την Αυστριακής καταγωγής γιατρό
Gertrud (Trude) Weiss (Γερτρούδη-Τρουντ Βάις) (1909 - 1981). Με την Τρουντ γνωρίζονταν, αλληλογραφούσαν και βλέπονταν περιστασιακά από το 1929. Το ζευγάρι δεν απέκτησε παιδιά.
Το 1961, ο Σέλαρντ δημοσίευσε ένα βιβλίο διηγημάτων με τίτλο "The Voice of the Dolphins" ("Η φωνή των Δελφινιών"), στο οποίο ασχολείται με τα ηθικά ζητήματα που έθεσε ο Ψυχρός Πόλεμος και τον δικό του ρόλο στην ανάπτυξη των ατομικών όπλων.
Το 1962, ο Σέλαρντ με την συνεργασία των
Victor Weisskopf (Βίκτορ Βάισκοπφ),
James Watson (Τζέιμς Γουάτσον) και
John Kendrew (Τζον Κέντριου) συναντήθηκαν στη Γενεύη και συζήτησαν την πιθανότητα να δημιουργηθεί το European Molecular Biology Laboratory (
EMBL - Ευρωπαϊκό Εργαστήριο Μοριακής Βιολογίας), κάτι σαν το CERN, αλλά για τη Βιολογία. Τελικά, το 1975 ξεκίνησε να κτίζεται το Εργαστήριο στη Χαϊδελβέργη της Γερμανίας, με πρώτο Γενικό Διευθυντή τον Sir John Kendrew. Στη Βιβλιοθήκη του EMBL που ιδρύθηκε το 1979 δόθηκε το όνομα "
The Szilard Library".
 |
Άλμπερτ Αϊνστάιν και Λίο Σέλαρντ.
(Atomic Heritage Foundation) |
To 1974, η American Physical Society (
APS, Αμερικανική Ένωση Φυσικής) καθιέρωσε το "
Leo Szilard Lectureship Award" ("Βραβείο Διάλεξης Λίο Σέλαρντ"). Το βραβείο δίνεται κάθε χρόνο σε φυσικούς των οποίων αναγνωρίζεται η συνεισφορά της δουλειάς τους προς όφελος της κοινωνίας, σε τομείς όπως το περιβάλλον, ο έλεγχος των εξοπλισμών και η επιστημονική πολιτική.
Το 1970, προς τιμή του Σέλαρντ δόθηκε το όνομά του σε
κρατήρα στην αθέατη πλευρά της Σελήνης, ενώ το 1999 δόθηκε το όνομά του στον νεοανακαλυφθέντα
αστεροειδή 38442.
 |
Ο Λίο Σέλαρντ (δεξιά) με τον ιατρικό ερευνητή Jonas Salk στη Λα Χόγια.
(1964) (Leo Szilard Papers library ucsd) |
Το 1960, ο Σέλαρντ διαγνώστηκε με καρκίνο της ουροδόχου κύστης. Υποβλήθηκε σε θεραπεία στο εξειδικευμένο Νοσοκομείο
Memorial Sloan-Kettering της Ν. Υόρκης, με τους γιατρούς να χρησιμοποιούν ένα θεραπευτικό σχήμα με κοβάλτιο 60 σε χαμηλή δόση. Το 1962 ακολούθησε νέα θεραπευτική διαδικασία με αυξημένη δόση που είχε πολύ καλά αποτελέσματα.
Τα τελευταία χρόνια της ζωής του ζούσε με τη σύζυγό του Τρουντ στην περιοχή
La Jolla (Λα Χόγια) του Σαν Ντιέγκο στην Καλιφόρνια, όπου συνεργαζόταν με το
Ινστιτούτο Βιολογικών Σπουδών Salk, που είχε βοηθήσει να δημιουργηθεί.
Ο Λίο Σέλαρντ πέθανε σε ηλικία 66 ετών στον ύπνο του από καρδιακή προσβολή, στις 30 Μαΐου 1964 και τα λείψανά του αποτεφρώθηκαν. Ο τάφος του υπάρχει στη Βουδαπέστη στο Εθνικό Νεκροταφείο της οδού Fiumei (Fiumei úti sírkert ,
Kerepesi Cemetery).
 |
| O τάφος του Σέλαρντ στο Νεκροταφείο Kerepesi. |
Οι εργασίες του, που δημοσιεύτηκαν από το 1938 έως το 1998, φυλάσσσονται ψηφιοποιημένες στη
Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια στο Σαν Ντιέγκο (
UCSD).
Το μυαλό του Σέλαρντ ήταν μια μηχανή συνεχούς παραγωγής ιδεών.
Κλείνω αυτή την παρουσίαση με την παρατήρηση του Γιουτζίν Γουίγκνερ για τον συμπατριώτη του: "Αν το πρόγραμμα για το ουράνιο μπορούσε να λειτουργήσει μόνο με ιδέες δεν θα χρειαζόταν κανείς άλλος εκτός από τον Λίο Σέλαρντ".
 |
Το εξώφυλλο της 1ης έκδοσης (1992) της βιογραφίας
του Λίο Σέλαρντ "Genius in the Shadows" γραμμένη από
τον William Lanouette, εκδόσεις: C. Scribner's Sons. |
- Βίντεο με τίτλο "The Genius Behind the Bomb (1992)" για τη ζωή του Λίο Σέλαρντ (αγγλικά, 54:50).
- Σχετικά με την "Θερμική Μηχανή" του Σέλαρντ, από ένα άρθρο του ιστότοπου physicsgg.
- Κατάλογος των 50 ατόμων που παρευρίσκονταν στο πείραμα της πρώτης αυτοσυντηρούμενης πυρηνικής αλυσιδωτής αντίδρασης, στις 2 Δεκεμβρίου 1942.
- "The First Pile", η έκθεση που συνέταξαν οι Corbin Allardice και Edward Trapnell το 1946, όπου περιγράφουν τα γεγονότα γύρω από το πείραμα της πρώτης πετυχημένης ανθρώπινης προσπάθειας για την πυρηνική αλυσιδωτή αντίδραση.
 |
Ο Λίο Σέλαρντ στο Ινστιτούτο Βιολογικών Σπουδών Salk.
(Leo Szilard Papers library ucsd) |
- "Manhattan Project and Allied Scientists" ("Το Πρόγραμμα Μανχάταν και οι σύμμαχοι επιστήμονες"). Αναλυτικά στοιχεία από το Πανεπιστήμιο του Σικάγο για όσους συνεργάστηκαν (άτομα ή οργανισμοί) στο Πρόγραμμα Μανχάταν.
- Τα αρχεία (115 κιβώτια) του Λίο Σέλαρντ στη Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια στο Σαν Ντιέγκο.
- Παρουσίαση του βιβλίου "Genius in the Shadows" ("Μεγαλοφυία στις σκιές") από τον συγγραφέα του William Lanouette, στη Βιβλιοθήκη του UCSD (αγγλικά, 49:38).
- Βίντεο με τον Έντουαρντ Τέλερ να μιλά για τον Σέλαρντ (αγγλικά, 5:02).
 |
Το Μετάλιο Λίο Σέλαρντ σκαλισμένο από την Ουγγαρέζα
γλύπτρια Lilla Kunvari (1978).
(Leo Szilard Papers library ucsd) |
- Η αλληλογραφία του Λίο Σέλαρντ με τη σύζυγό του Τρουντ Βάις (1937-1959).
- Βίντεο (χρωματισμένο) με τον Αϊνστάιν και τον Σέλαρντ (αγγλικά, 0:51).
- Βίντεο (χρωματισμένο) με τον Λίο Σέλαρντ να μιλά το 1946 για την κακή χρήση της ατομικής ενέργειας (αγγλικά, 3:03).
- Άρθρο με τίτλο "The Science & Politics of Leo Szilard" ("Η Επιστήμη και πολιτική του Λίο Σέλαρντ") από τον ιστότοπο The Nuclear World Project.
- Πληροφορίες για το σπίτι της οικογένειας Σέλαρντ στη Βουδαπέστη.
