Σαν σήμερα ... 1971, οι τρεις κοσμοναύτες της σοβιετικής αποστολής Soyuz 11 επιστρέφουν νεκροί από την διαστημική αποστολή τους.

αρισ. Viktor Patsayev, μέσ. Georgy Dobrovolsky, δεξ.  Vladislav Volkov.

Σαν σήμερα, στις 30 Ιουνίου 1971, η αποστολή της σοβιετικής διαστημικής πτήσης Soyuz 11 (ρωσ. Союз 11, ελλ. Ένωση 11) επέστρεψε στη Γη, μετά από ένα ταξίδι 24 ημερών στο διάστημα. Η ομάδα διάσωσης στο έδαφος έφτασε στο σημείο προσγείωσης, άνοιξε την πόρτα της κάψουλας και όλα φαίνονταν φυσιολογικά. Τα τρία μέλη του πληρώματος κάθονταν στις θέσεις τους, δυστυχώς, όμως, όλοι ήταν νεκροί.

Όμως, ας πάρουμε τα πράγματα από πιο νωρίς.

Το διαστημόπλοιο Soyuz 7K-OKS (ή αλλιώς Soyuz 11) εκτοξεύθηκε στις 6 Ιουνίου 1971 στις 04:55:09 UTC (ώρα Αθήνας 07:55:09, τοπική ώρα 09:55:09) από το Κοσμοδρόμιο του Μπαϊκονούρ στο κεντρικό Καζακστάν. Το τριμελές πλήρωμά του (Georgy Dobrovolsky – κυβερνήτης, Vladislav Volkov – μηχανικός πτήσης και Viktor Patsayev – μηχανικός δοκιμών) είχε ως κύρια αποστολή την σύνδεση του διαστημοπλοίου με τον πρώτο διαστημικό σταθμό Salyut 1 (ρωσ. Салют-1, ελλ. Χαιρετισμός 1) που είχε μπει σε τροχιά από τις 19 Απριλίου 1971. Είχε προηγηθεί η αποτυχημένη απόπειρα του Soyuz 10 να συνδεθεί με τον σταθμό, όταν το είχε επιχειρήσει στις 21 Απριλίου 1971. Τότε, το τριμελές πλήρωμα είχε φτάσει και συνδεθεί μ’ επιτυχία στο σταθμό, αλλά ένα πρόβλημα λειτουργίας της καταπακτής δεν τους είχε επιτρέψει την είσοδο στο εσωτερικό του.

1971, αναμνηστικό γραμματόσημο της ΕΣΣΔ για τους
τρεις αδικοχαμένους κοσμοναύτες της αποστολής Soyuz 11.

Το πλήρωμα του Soyuz 11 έφτασαν και συνδέθηκαν με το Salyut στις 7 Ιουνίου 1971 (07:49 UTC). Μπαίνοντας στο σταθμό αντιμετώπισαν μια δύσκολη κατάσταση, αφού το εσωτερικό ήταν γεμάτο καπνό. Αφού αντικατέστησαν μέρος του συστήματος εξαερισμού, επέστρεψαν στο σκάφος τους και πέρασαν την υπόλοιπη μέρα τους εκεί, μέχρι να καθαρίσει ο αέρας.

Κατά την παραμονή τους στο Salyut τις επόμενες μέρες είχαν την ευκαιρία να εκτελέσουν το πρόγραμμα της αποστολής τους και να έχουν ζωντανές τηλεοπτικές μεταδόσεις στη Γη. Στις 16 Ιουνίου το πλήρωμα ανέφερε έντονη μυρωδιά καμένου στο σταθμό, κάτι που το αντιμετώπισαν, αλλά προβλημάτισε το σταθμό ελέγχου στο Μπαϊκονούρ μέχρι το σημείο να σκεφτούν ακόμη και πρόωρη εγκατάλειψή του Salyut, επειδή οι ειδικοί ηλεκτρολόγοι δεν μπορούσαν να βρουν την αιτία. Το σπουδαίο γεγονός που είχε προγραμματιστεί να παρακολουθήσουν και να κινηματογραφήσουν τα μέλη του πληρώματος ήταν η εκτόξευση ενός πυραύλου Ν1 από το Μπαϊκονούρ. Τελικά αυτό δεν έγινε, αφού η εκτόξευση του πυραύλου αναβλήθηκε.

Επίσης, το πλήρωμα διαπίστωσε ότι όταν ήταν υποχρεωμένο να κάνει μια άσκηση γυμναστικής (τα πόδια γύρο γύρο - ποδόμυλος) δύο φορές την ημέρα, προκαλείτο δόνηση ολόκληρου του σταθμού.

Το πλήρωμα άφησε οριστικά το διαστημικό σταθμό στις 29 Ιουνίου 1971 στις 18:28 UTC και η διαστημική κάψουλα προσεδαφίστηκε στις 29 Ιουνίου 1971 στις 23:16:52 UTC μένοντας σχεδόν 24 μέρες (23 μέρες, 18 ώρες, 21 λεπτά, 43 δεύτερα) σε τροχιά γύρω από τη Γη, πετυχαίνοντας ρεκόρ μακρύτερης συνεχούς παραμονής στο διάστημα κι έχοντας κάνει 383 περιφορές.

Σχέδιο του Soyuz 11 και οι θέσεις που κάθονταν οι κοσμοναύτες κατά την 

αναχώρηση και την προσεδάφιση: 1.  Dobrovolsky, 2.  Patsayev, 3. Volkov.

Κατά τη διάρκεια των χειρισμών για την επιστροφή και επανείσοδο του διαστημοπλοίου στην ατμόσφαιρα της Γης θα έπρεπε να ενεργοποιηθούν μία μία 12 εκρηκτικές συσκευές που θα απομάκρυναν από τη διαστημική κάψουλα, που μέσα ήταν οι κοσμοναύτες, περιττά τμήματα. Όμως, επειδή οι εκρήξεις έγιναν ταυτόχρονα, αυτό προκάλεσε το άνοιγμα μιας βαλβίδας ρύθμισης της πίεσης σε ύψος 168 χλμ. και μέσα σε 30 δευτερόλεπτα ο θαλαμίσκος αποσυμπιέστηκε. Το χειροκίνητο κλείσιμο των βαλβίδων απαιτούσε 60 δευτερόλεπτα. Το αποτέλεσμα ήταν το πλήρωμα, που τότε δεν φορούσε ειδικές στολές (με ρύθμιση της πίεσης) στο εσωτερικό του θαλαμίσκου, λόγω έλλειψης χώρου, να πεθάνουν από ασφυξία. Γι’ αυτό το σωστικό συνεργείο βρήκε το πλήρωμα στη θέση του όταν άνοιξαν το θαλαμίσκο. Μόνο το σώμα του  Patsayev είχε κλίση προς τη μεριά της βαλβίδας, που βρισκόταν ανάμεσα στα καθίσματα, σε μια ύστατη ίσως προσπάθειά του να την κλείσει.  

Η αυτοψία που πραγματοποιήθηκε στο στρατιωτικό νοσοκομείο Burdenko έδειξε αιμορραγία των αιμοφόρων αγγείων στον εγκέφαλο με λιγότερες ποσότητες αίματος κάτω από το δέρμα τους, στο εσωτερικό αυτί και στη ρινική κοιλότητα. Αυτά τα συμπτώματα ήταν ενδείξεις έκθεσης σε περιβάλλον κενού. Ακόμη, το αίμα τους βρέθηκε να περιέχει μεγάλες συγκεντρώσεις γαλακτικού οξέος, ένα σημάδι ακραίας φυσιολογικής πίεσης. Παρόλο που θα μπορούσαν να παραμείνουν έχοντας τις αισθήσεις τους για περίπου ένα λεπτό μετά την έναρξη της αποσυμπίεσης, διαπιστώθηκε ότι στα πρώτα 20 δευτερόλεπτα είχαν αρχίσει να φαίνονται οι συνέπειες από την έλλειψη οξυγόνου, κάτι που κατέστησε αδύνατη τη λειτουργία τους.

Η κηδεία των τριών κοσμοναυτών έγινε στις 3 Ιουλίου 1971 με μεγάλη δημόσια επίσημη τελετή και θάφτηκαν στο Κρεμλίνο, στο Τοίχος των Νεκρών, στην Κόκκινη Πλατεία της Μόσχας.

Τα ονόματα των αστροναυτών δόθηκαν ως ονόματα τριών κρατήρων της Σελήνης (Dobrovol'skiy crater), Volkov (crater) και Patsaev (crater).

Αξίζει να μνημονεύσουμε ότι το πλήρωμα που τελικά ταξίδευσε με το Soyuz 11 ήταν το αναπληρωματικό. Το αρχικά επιλεγμένο πλήρωμα αποτελείτο από τους Alexei Leonov, Valeri Kubasov και Pyotr Kolodin και αντικαταστάθηκε τέσσερις ημέρες πριν την αναχώρηση, επειδή ο Valeri Kubasov εμφάνισε ύποπτα συμπτώματα προσβολής από φυματίωση.

Ένα σύντομο βίντεο με τους διασώστες να προσπαθούν να προσφέρουν βοήθεια στον νεκρό πλέον Dobrovolsky (0.16).

Ένα βίντεο του Associated Press από την κηδεία των τριών κοσμοναυτών του Soyuz 11 (χωρίς ήχο) (10.55).

Πηγή: Today in Science History,  WIKIPEDIA

Σαν σήμερα ...1954, Obninsk - ο πρώτος πυρηνικός σταθμός που συνδέεται με το ηλεκτρικό δίκτυο.

Η πρόσοψη του πυρηνικού εργοστασίου στο Obninsk.

Σαν σήμερα, στις 27 Ιουνίου 1954, ξεκίνησε τη λειτουργία του ο πυρηνικός σταθμός στο Obninsk (ρωσ. Обнинская АЭС) της Σοβιετικής Ένωσης και ήταν το πρώτο πυρηνικό εργοστάσιο στον κόσμο που συνδέθηκε με το ηλεκτρικό δίκτυο μιας περιοχής προσφέροντας ηλεκτρική ενέργεια, έστω και σε μικρή κλίμακα. 

Το εργοστάσιο κτίστηκε στην «Επιστημονική Πόλη» («Science City») του Obninsk στην περιφέρεια Kaluga, περίπου 110 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά της Μόσχας. 

Ο σταθμός είχε εγκατασταθεί στο "Institute of Physics and Power Engineering - IPPE" ("Ινστιτούτο Φυσικής και Ηλεκτρολόγων Μηχανικών") του Obninsk και ήταν επίσης γνωστός με την κωδική ονομασία "APS-1 Obninsk" ("Atomic Power Station 1 Obninsk" - "Ατομικός Σταθμός Ενέργειας 1 Ομπνίνσκ"). 

Η αίθουσα ελέγχου του σταθμού.

Βέβαια, δεν ήταν ο πρώτος πυρηνικός σταθμός που έμπαινε σε λειτουργία και τροφοδοτούσε κάποιο ηλεκτρικό δίκτυο. Στις 20 Δεκεμβρίου 1951 είχε προηγηθεί η λειτουργία του αντιδραστήρα "Experimental Breeder Reactor I - EBR-I" ("Πειραματικός Αντιδραστήρας Αναπαραγωγής Ι") στην έρημο του Αϊντάχο στις ΗΠΑ με την ενέργεια του οποίου είχαν ηλεκτροδοτηθεί 4 λαμπτήρες του σταθμού των 200 Watt έκαστος. Και πιο πριν, στις 3 Σεπτεμβρίου 1948, με τον πυρηνικό αντιδραστήρα "X-10 Graphite Reactor" ("X-10 Αντιδραστήρας Γραφίτη") στο Oak Ridge του Tennessee είχαμε παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας χωρίς τροφοδοσία δικτύου.

Το καπάκι του αντιδραστήρα.

Η κατασκευή του εργοστασίου στο Obninsk ξεκίνησε την 1η Ιανουαρίου 1951 και στις 6 Μαΐου 1954 πήρε την πρώτη άδεια για λειτουργία. Η σύνδεσή του με το ηλεκτρικό δίκτυο για εμπορική χρήση ξεκίνησε στις 1 Δεκεμβρίου 1954, αλλά διακόπηκε πολύ νωρίς, το 1959. Συνέχισε τη λειτουργία του μέχρι τις 29 Απριλίου 2002, ως μονάδα έρευνας και παραγωγής ραδιοϊσοτόπων. Εξάλλου ο κύριος λόγος κατασκευής και λειτουργίας του αντιδραστήρα ήταν η διεξαγωγή πειραματικών μελετών και γι' αυτό, η τεχνολογία που τελειοποιήθηκε στην πειραματική μονάδα του Obninsk χρησιμοποιήθηκε αργότερα σε πολύ μεγαλύτερη κλίμακα στους πιο ισχυρούς σοβιετικούς αντιδραστήρες RBMK και στο Sellafield της Αγγλίας.

Η μονάδα του αντιδραστήρα με την ονομασία AM-1, από την ρωσική έκφραση "Атом Мирный" ("Το Ειρηνικό Άτομο"), είχε ηλεκτρική ισχύ 5 MW και μπορούσε να ηλεκτροδοτήσει μέχρι 2000 περίπου σπίτια. Ήταν μια πρωτότυπη για την εποχή κατασκευή που χρησιμοποιούσε εμπλουτισμένο ουράνιο 5%, μόλυβδο για επιβραδυντή και νερό για την ψύξη. Για περίπου 4 χρόνια, μέχρι την έναρξη λειτουργίας του "Sibirskaya Nuclear Power Plant" ("Σιβηρικού Πυρηνικού Σταθμού") στο Seversk (τότε Tomsk-7), το Obninsk ήταν ο μοναδικός πυρηνικός αντιδραστήρας που λειτουργούσε στη Σοβιετική Ένωση. Ο επόμενος σοβιετικός πυρηνικός σταθμός που συνδέθηκε στο ηλεκτρικό δίκτυο ήταν η Μονάδα 1 στο Beloyarsk με ηλεκτρική ισχύ 100 MW, το 1964.

Αναμνηστική πλάκα στην είσοδο του πρώτου πυρηνικού αντιδραστήρα
 που συνδέθηκε σε ηλεκτρικό δίκτυο.

Ένα άρθρο του B.A. Semenov για την "Πυρηνική Ενέργεια στη Σοβιετική Ένωση" στο περιοδικό της IAEA Bull. 25, No. 2, 47 (1983). 

Ένα βίντεο - ρεπορτάζ της δημοσιογράφου Priyanka Shrestha για τον πυρηνικό σταθμό του Obninsk. (5.01 - αγγλικά)

Ένα φωτογραφικό αρχείο του πυρηνικού σταθμού στο Obninsk.

Πηγή: Today in Science History

Σαν σήμερα ... 1928, γεννήθηκε ο πειραματικός φυσικός Tom Ypsilantis. (2ο μέρος)

Ο Τομ Υψηλάντης στο Παρίσι το 1983.

(συνέχεια του 1ου μέρους που δημοσίευσα στις 24 Ιουνίου 2017)

•    Επτά Χρόνια Αναστοχασμού (1962 - 1969)

Στα τέλη του 1962 ο Τομ Υψηλάντης διέκοψε την ερευνητική του δραστηριότητα στο Lawrence Berkeley National Laboratory, παραμένοντας όμως μέλος του τομέα Φυσικής στο Πανεπιστήμιο του Berkeley για τα επόμενα 7 χρόνια.

Στη διάρκεια του 1962-63 εργάστηκε στο Brookhaven National Laboratory (BNL) κι εκεί ανέλαβε την διεύθυνση της ομάδας του Rodney Cool, που βρισκόταν για ένα χρόνο με άδεια για έρευνα στο CERN. Αντικείμενο εργασίας αυτής της επταμελούς ομάδας ήταν η καταγραφή μετρήσεων υψηλής ακρίβειας σε συγκρούσεις αδρονίου-αδρονίου (π^± , Κ^± , p^±  σε πρωτόνια).

Μια άλλη δραστηριότητα του Υψηλάντη στη διάρκεια της παραμονής του στο BNL στηρίχτηκε σε μια πρόταση των G. Feldman και J. Bernstein να ερευνήσουν για W μποζόνια. Όμως, όπως αναφέρει ο ίδιος ο Υψηλάντης στο βιογραφικό του "Ήταν αναμφίβολα ένα τέταρτο του αιώνα νωρίτερα".

Το 1963 ο Τομ Υψηλάντης επέστρεψε στο Berkeley. Το επόμενο διάστημα διοχέτευσε το χρόνο του ανάμεσα στα διδακτικά του καθήκοντα και σε σκέψεις για τις μελλοντικές του δραστηριότητες. Παρακολούθησε μια σειρά μαθημάτων του Steven Weinberg πάνω στη Γενική Θεωρία της Σχετικότητας, γιατί ενδιαφερόταν να ερευνήσει την πιθανότητα διεξαγωγής πειραμάτων πάνω στη Βαρύτητα. Τελικά δεν προχώρησε κάτι σ' αυτή την κατεύθυνση.

Το 1959

Το 1966 ο Υψηλάντης βρέθηκε στην Αθήνα, αφού αποδέχτηκε πρόσκληση του Θέμη Κανελλόπουλου, Επιστημονικού Διευθυντή της Επιτροπής Ατομικής Ενέργειας και εποπτεύοντος του Ινστιτούτου ΚΠΕ ΔΗΜΟΚΡΙΤΟΣ, να δημιουργήσει ένα ερευνητικό πρόγραμμα εκεί. Στο Ινστιτούτο συνεργάστηκε με πέντε Έλληνες φυσικούς για να στήσουν ένα σύστημα μελέτης θαλάμου φυσαλίδων. Αφού κατάφερε να πείσει την Ελληνική κυβέρνηση να χρηματοδοτήσει αυτό το πρόγραμμα με το ποσό των $100,000 κατ' έτος, ήρθε σε συμφωνία με τον H. Muirhead του Πανεπιστημίου του Λίβερπουλ για να συνεργαστούν στη μελέτη των p αλληλεπιδράσεων στα 7 GeV. 

Στο διάστημα της παραμονής στην Αθήνα, του ζητήθηκε να διδάξει Πυρηνική Φυσική στους Έλληνες φοιτητές του Φυσικού τμήματος, αφού η πρόσφατα δημιουργημένη έδρα της Πυρηνικής Φυσικής δεν είχε πληρωθεί ακόμη. Ο Υψηλάντης δέχτηκε με χαρά την πρόταση και μάλιστα δίδαξε στα ελληνικά. Μέσα από τη διδασκαλία διαπίστωσε ότι οι φοιτητές δεν είχαν ποτέ διδαχτεί Κβαντική Φυσική, έτσι προχώρησε στη διδασκαλία και αυτού του μαθήματος.    

Η προσφορά του δεν περιορίστηκε μόνο σ' αυτά. Δέχτηκε να γίνει μέλος της πρώτης Επιτροπής που θα δημιουργούσε τον κανονισμό λειτουργίας του υπό ίδρυση Πανεπιστημίου Πατρών. Σύντομα παραιτήθηκε από την Επιτροπή, γιατί διαπίστωσε ότι πρόθεση της Επιτροπής ήταν να φτιάξει ένα πανεπιστήμιο με βάση το μοντέλο του Πανεπιστημίου Αθηνών, κάτι που ο ίδιος θεωρούσε καταστροφικό.

O Τομ Υψηλάντης τη δεκαετία του '70.

Την περίοδο που βρισκόταν στην Ελλάδα υπηρέτησε και ως μέλος της Ελληνικής Επιτροπής Ατομικής Ενέργειας. 

Τελικά, ένα χρόνο αφότου ήρθε στην Ελλάδα, έφυγε διαμαρτυρόμενος για την ανεπαρκή χρηματοδότηση, αφού δεν τηρήθηκε η σχετική κυβερνητική δέσμευση.

Στα τέλη του 1967 ο Τομ Υψηλάντης επέστρεψε ως τακτικός πλέον καθηγητής Φυσικής στο Berkeley, αλλά δεν έμεινε πολύ. Λίγους μήνες αργότερα παραιτήθηκε από τη θέση του, παρά τις επίμονες προσπάθειες φίλων και συνεργατών να τον πείσουν να παραμείνει. Τον επόμενο χρόνο ταξίδεψε, χωρίς να έχει κάποιο συγκεκριμένο επιστημονικό στόχο.  

Όπως αναφέρει ο ίδιος, "Χρειαζόμουν αυτά τα επτά χρόνια και αυτό το ταξίδι για να καταφέρω να σπάσω τους δεσμούς που με έδεναν με το Berkeley, μετά από 20 χρόνια παραμονής μου εκεί. Αυτή η περίοδος που συνοδεύεται με ένα κενό στη λίστα των επιστημονικών μου δημοσιεύσεων, υπήρξε όχι μόνο η πλουσιότερη, αλλά και η πιο ειρηνική στην επαγγελματική (και προσωπική) μου καριέρα".

•    Ευρώπη (1969 - 2000)

Το 1968 ο Τομ Υψηλάντης επισκέφτηκε το CERN και συναντήθηκε με τον Jacques Séguinot. Αυτή η συνάντηση επρόκειτο να αποτελέσει τη βάση μιας μακρόχρονης φιλίας και συνάμα, την αρχή μιας σειράς προτάσεων και υλοποιήσεων καινοτόμων ανιχνευτών σωματιδίων. Αρχικά εργάστηκε στο CERN ως ερευνητής φυσικός στο διάστημα 1970-75.

Ο Υψηλάντης και ο Séguinot δουλεύοντας στην ομάδα του Max Ferro-Luzzi πρότειναν το 1977 την τεχνική που αργότερα ονομάστηκε μετρητής Ring Imaging Cherenkov (RICH). Ακόμη, μαζί με τον Tord Ekelöf πρότειναν τη χρήση αυτής της τεχνικής στη φυσική υψηλών ενεργειών. Η πρώτη εφαρμογή της μεθόδου σε έργο μεγάλης κλίμακας ήταν στο πείραμα DELPHI στον επιταχυντή LEP. Υπήρξε ακόμη μεγάλη η συμβολή του στο πείραμα LHCb στο CERN.

Ο Υψηλάντης είχε την ικανότητα να ανακαλύπτει και να κατασκευάζει ανιχνευτές που στη συνέχεια άνοιξαν νέες λεωφόρους στην πειραματική σωματιδιακή φυσική.

Την περίοδο 1976-78 εργάστηκε ως ερευνητής στην Επιτροπή Ατομικής Ενέργειας (Comissariat a l’Energie Atomique - CEA) στο Saclay της Γαλλίας. Στη συνέχεια, το 1978-79 επέστρεψε στις ΗΠΑ ως ερευνητής στο Κέντρο Γραμμικού Επιταχυντή του Stanford (SLAC), στην Καλιφόρνια. Το 1979-80 το CERN και πάλι τον υποδέχτηκε, πάντα ως ερευνητή φυσικό.

Όλα αυτά τα χρόνια, ο Υψηλάντης και οι συνεργάτες του συνέχισαν να εξελίσσουν την τεχνική RICH με αποτέλεσμα αυτή να έχει χρησιμοποιηθεί σε πλήθος σημαντικών πειραμάτων σε μεγάλα ερευνητικά κέντρα (πείραμα OMEGA στο CERN, πειράματα E605 και BTeV στο Fermi National Accelerator Laboratory (FNAL), πείραμα SLD στο SLAC).

Το 1980, παρά το ότι έληξε το συμβόλαιό του με το CERN, συνέχισε την έρευνά του δίχως μισθό. Ευτυχώς, τα επόμενα χρόνια μεγάλα ερευνητικά κέντρα του έδωσαν τη δυνατότητα να συνεχίσει την υλοποίηση των επιστημονικών του ανησυχιών.  

Από το 1980 μέχρι το 1996 που πήρε τη σύνταξή του, εργάστηκε ως Διευθυντής Ερευνών στο Εθνικό Κέντρο Επιστημονικής Έρευνας (CNRS), στην Ecole Polytechnique, στο Palaiseau της Γαλλίας.

Σε συνέδριο στη Μόσχα το 1984, ο Τομ Υψηλάντης (αρισ.)
με τον Pavel Cherenkov (δεξ.). Στο μέσο ο Pavel Sorokhin του Ινστιτούτου Kharkov.

Στο ίδιο διάστημα συνεργάστηκε με το πρόγραμμα Lepton Asymmetry Analyzer (LAA) της ομάδας του Antonino Zichichi στο CERN, όπου απολάμβανε ιδιαίτερα την ατμόσφαιρα και την εποικοδομητική συνεργασία των μελών, κάτι που συνέβαλε σημαντικά στην επιτυχία των νέων ιδεών και των ευρηματικών έργων του. Παράλληλα είχε συνεργασία με το Εθνικό Ινστιτούτο Πυρηνικής Φυσικής (INFN) στη Ρώμη.

Για τον Υψηλάντη η συμμετοχή του στην προσπάθεια εξέλιξης των ανιχνευτών ήταν ότι πιο ενδιαφέρον μπορούσε να κάνει στο χώρο της φυσικής. Μαζί με τους Seguinot, Zichichi και τους άλλους συνεργάτες τους έστησαν απαιτητικά πειράματα για να μελετήσουν τις αλληλεπιδράσεις των νετρίνων. Ένα από αυτά το ονόμασαν HELLAZ.

Την περίοδο 1985-88 εργάστηκε ως επισκέπτης καθηγητής φυσικής (3 μήνες το χρόνο) στο Πανεπιστήμιο UCLA, στην Καλιφόρνια.
To 1995 και μέχρι το θάνατό του εργάστηκε ως επιμελητής έκδοσης στο περιοδικό "Nuclear Instruments and Methods" του εκδοτικού οίκου Elsevier Press.

Το 1996 πρότεινε το πείραμα AQUA-RICH, έναν σφαιρικό ανιχνευτή διαμέτρου 125 μέτρων που θα περιείχε 1000 τόνους νερού, για την παρατήρηση νετρίνων της ατμόσφαιρας. Καταλάβαινε ότι τέτοιας κλίμακας πειράματα ήταν πολύ απαιτητικά και δύσκολο να πραγματοποιηθούν, όμως ήταν υπομονετικός και σίγουρος ότι ήταν απαραίτητα για την πρόοδο της έρευνας.
Το 1997 ανέλαβε Διευθυντής Ερευνών στο Εθνικό Ινστιτούτο Πυρηνικής Φυσικής (INFN) στην Μπολόνια. 
Όλο το διάστημα που βρισκόταν στην Ευρώπη ουσιαστικά δεν σταμάτησε ποτέ τη συνεργασία του με το CERN. 

Ο Τομ Υψηλάντης πέθανε από καρδιακή προσβολή στις 16 Αυγούστου 2000, σε ηλικία 72 ετών, στη Γενεύη της Ελβετίας. 

To 1995

Το 1986 τιμήθηκε με τον τίτλο του διδάκτορα από το Πανεπιστήμιο της Uppsala στη Σουηδία και το 1999, μοιράστηκε με τον Jacques Seguinot, το ειδικό βραβείο για την δημιουργία του RICH, από την French Physical Society (Γαλλική Ένωση Φυσικής).  

Είχε παντρευτεί το 1955, αλλά είχε χωρίσει και δεν το ξανατόλμησε.

Πέρα από την επιστημονική του ικανότητα και τις αστείρευτες ιδέες του, όλοι όσοι έχουν μιλήσει ή γράψει για τον Τομ Υψηλάντη στέκονται σ' ένα σημείο, στο ότι ήταν ωραίος ως άνθρωπος. Ο χαρακτήρας του μοναδικός. Ήταν γενναιόδωρος, ειλικρινής, αλτρουιστής και γοητευτικός με όλους και ιδιαίτερα με το άλλο φύλο.

Σε εκδήλωση του CERN προς τιμή του Τομ Υψηλάντη, ο V.L.Telegdi ανέφερε χαρακτηριστικά: "Σε μια μακριά πορεία στο χώρο της Επιστήμης, έχω μάθει ότι υπάρχουν φυσικοί σε όλα τα μεγέθη και καλύπτουν όλο το φάσμα από άγιοι μέχρι γκάγκστερς και από διανοητικά αμφισβητούμενοι μέχρι διάνοιες. Αλλά, ποτέ δεν συνάντησα έναν φυσικό περισσότερο αξιαγάπητο από τον Τομ.....".

Ένας από τους φοιτητές του, ο Joseph Lach, έγραψε μεταξύ άλλων "Είχε τις περισσότερες ιδέες από οποιονδήποτε άλλο έχω γνωρίσει. Επίσης είχε τις περισσότερες τρελές ιδέες από οποιονδήποτε άλλο έχω γνωρίσει. Αλλά είχε τόσες πολλές ιδέες, που ακόμα με οδηγούν στις πιο καλές ιδέες από οποιονδήποτε άλλο έχω γνωρίσει".

Ο Τομ Υψηλάντης ήταν υπερήφανος για τις ελληνικές του ρίζες. Ήταν σ' επαφή με τους Έλληνες συγγενείς του και είχε αγοράσει ένα παραθαλάσσιο οικόπεδο στην Ύδρα όπου έκτισε σπίτι με ξυλεία που έστειλε από την Καλιφόρνια. Συχνά περνούσε εκεί τις διακοπές του. 

Οι συμμετέχοντες στο σεμινάριο RICH 2002.

Το 2002 (5-10 Ιουνίου) οργανώθηκε στην Πύλο το 4ο σεμινάριο στους ανιχνευτές RICH από το Ινστιτούτο ΝΕΣΤΩΡ του Ινστιτούτου Πυρηνικής και Σωματιδιακής Φυσικής ΔΗΜΟΚΡΙΤΟΣ, με ελληνική οργανωτική επιτροπή τους Λ. Ρεσβάνη, Σ. Ανασοντζή, Π. Κωσταράκη και Σ. Τζαμαρία. Το σεμινάριο ήταν αφιερωμένο στη μνήμη του Τομ Υψηλάντη και έληξε με την παρακάτω μνημόνευση: 

Στον Tom (Αθανάσιο) Υψηλάντη (1928-2000)

Το συνέδριο αυτό καθώς και ο τόμος των πρακτικών του αφιερώνονται στη μνήμη ενός μεγάλου Άνδρα, ενός μεγάλου Έλληνα, ο οποίος δεν ήταν μόνον ο μεγαλύτερος Έλληνας Φυσικός των τελευταίων δύο χιλιάδων χρόνων αλλά ήταν και ανήρ καλός κ' αγαθός.

Είθε η μνήμη του να είναι αιωνία.

                                                              Η οργανωτική Επιτροπή

                                                               Λεωνίδας Κ. Ρεσβάνης

                                                                 Στράτος Ανασοντζής

                                                                  Σπύρος Τζαμαρίας

Κείμενο του Jacques Seguinot σε ανάμνηση της συνεργασίας του με τον Τομ Υψηλάντη.

Κείμενο του Α. Βεργανελάκη για τον Τομ Υψηλάντη.

Κείμενο του Λεωνίδα Ρεσβάνη για τον Τομ Υψηλάντη.

Ένα σύντομο βίντεο (1.08) για την αντιύλη, όπου ο Τομ Υψηλάντης αναφέρεται στην ανακάλυψη του αντιπρωτονίου.

Περισσότερο υλικό για το έργο του Τομ Υψηλάντη, αλλά και τον ίδιο, στο περιοδικό "Nuclear Instruments and Methods in Physics Research". 

Πηγή: Physics Today

Σαν σήμερα ... 1928, γεννήθηκε ο πειραματικός φυσικός Tom Ypsilantis, που ανήκε στην ομάδα που ανακάλυψε το αντιπρωτόνιο.

Ο Tom Ypsilantis το Νοέμβριο 1955.

Σαν σήμερα, στις 24 Ιουνίου 1928, γεννήθηκε ο Thomas "Tom" Ypsilantis (Θωμάς "Τομ" Υψηλάντης) στη Salt Lake City της Utah των ΗΠΑ. 

Ήταν το δεύτερο από τα τρία παιδιά του Ιωάννη Υψηλάντη και της Ευγενίας Τζερεφού, που το 1924 είχαν μεταναστεύσει στις ΗΠΑ από την Ελλάδα. Το βαπτιστικό όνομα του Τομ ήταν Αθανάσιος. Τα άλλα δύο αδέλφια του ήταν, η μεγαλύτερη από αυτόν, Μαίρη (αργότερα Mary Y. Souvall) και ο Γιάννης.

Το 1931 πέθανε ο πατέρας τού μόλις διόμισυ ετών Τομ, κτυπημένος από κεραυνό. Ο Ιωάννης Υψηλάντης είχε γεννηθεί στο χωριό Στρώμη της περιοχής Παρνασσίδας, στους πρόποδες της Γκιώνας. Γι’ αυτό και οι Στρωμίτες δεν ξεχνούν την οικογένεια Υψηλάντη και την τιμούν με κάθε ευκαιρία.   

Μετά τον θάνατο του πατέρα, η μητέρα ανέλαβε την ανατροφή των τριών παιδιών της. Η μητέρα του Ευγενία είχε γεννηθεί στο χωριό Καστανιά, στην περιοχή Βάτικα της Λακωνίας και πέθανε το 1981. 

Ο Τομ Υψηλάντης σε φωτογραφία από το αρχείο Emilio Segré. 

Το 1945 τελείωσε το Γυμνάσιο South High School της Salt Lake City με πολύ καλές επιδόσεις στα μαθήματα και στον αθλητισμό. 

Το 1949 πήρε μπάτσελορ στη Χημεία από το Πανεπιστήμιο της Utah. Όπως είπε ο Herbert Steiner, συνάδελφος και φίλος του Τομ, σε μια ομιλία του «Ευτυχώς η επαφή του με τους Μορμόνους της Utah δεν του άφησε σημάδια».

Στη συνέχεια παρακολούθησε το Πανεπιστήμιο Berkeley στην Καλιφόρνια απ’ όπου το 1952 πήρε μάστερ στη Φυσική και τον Ιούνιο 1955 πήρε το  διδακτορικό του με την επίβλεψη του Emilio Segrè. Ο τίτλος της διδακτορικής του εργασίας ήταν «Experiments on polarization in nucleon-nucleon scattering at 310 MeV» («Πειράματα σχετικά με την πόλωση στη σκέδαση νουκλεονίου - νουκλεονίου στα 310 MeV»).

Παρέμεινε στο Berkeley, στην αρχή ως μεταδιδακτορικός φοιτητής και στη συνέχεια ως βοηθός καθηγητής στο τμήμα Φυσικής, μοιραζόμενος για τα επόμενα 15 χρόνια το ίδιο γραφείο με τον επί 50 σχεδόν χρόνια φίλο του Herbert Steiner. Όπως γράφει χαρακτηριστικά ο Steiner «Δεν ήταν ποτέ ικανοποιημένος με το να ακολουθεί την πεπατημένη, αλλά πάντα προσπαθούσε να βρει νέες κατευθύνσεις, να εξερευνήσει νέα θεμελιώδη ζητήματα και να ανακαλύψει νέες τεχνικές. Το δυνατό του σημείο ήταν στο να δημιουργεί ιδέες και να διερευνά  τις συνέπειές τους, αλλά ακόμη ήταν αρκετά έξυπνος ώστε να κάνει συνεργάτες μάγους τεχνικούς, όπως ο Clyde Wiegand και ο Jacques Seguinot, που μπορούσαν να τον βοηθήσουν να πραγματοποιήσει τα όνειρά του. Στην πραγματικότητα, η ιστορία του Τομ είναι η ιστορία της εξέλιξης της σωματιδιακής φυσικής… Μέχρι το 1950 σωματιδιακή φυσική ήταν η πυρηνική φυσική όμως η ανάπτυξη των επιταχυντών υψηλής ενέργειας μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο ήταν που άνοιξε την πόρτα στον εκπληκτικό κόσμο των σωματιδίων και των αλληλεπιδράσεών τους… Ο Τομ επηρέασε την εξέλιξη της σωματιδιακής φυσικής και την ίδια περίοδο ο ίδιος επηρεάσθηκε από αυτή».

Ο ίδιος ο Υψηλάντης στο βιογραφικό του σημείωμα χωρίζει τις ερευνητικές του δραστηριότητες σε τρεις περιόδους: «Τα χρόνια στο Berkeley» (1949–1969), «Επτά χρόνια Αναστοχασμού (Seven Years of Reflection)» (1962–1969) και «Ευρώπη» (1969–2000).

• Τα χρόνια στο Berkeley 

Από πολύ νωρίς, ήδη από το 1950, δημοσίευσε την πρώτη εργασία του με τίτλο «Consistency of nuclear radii of even–even nuclei from alpha decay theory - Συνέπεια πυρηνικών ακτίνων ομοιόμορφων πυρήνων από τη θεωρία της άλφα διάσπασης» (Phys. Rev. 79 - 1/7/1950, σελ. 30–34) σε συνεργασία με τον Ι. Perlman.

To 1952 o Yψηλάντης εντάχθηκε στην ερευνητική ομάδα του καθηγητή Emilio Segré, στην οποία ανήκαν επίσης ο καθηγητής Οwen Chamberlain και ο Dr. Clyde Wiegand. Στην αυτοβιογραφία του «A Mind Always in Motion» ο Emilio Segré αναφερόμενος στον νεαρό τότε Υψηλάντη, χρησιμοποιεί πολύ θετικούς χαρακτηρισμούς, εκθειάζοντας τις ικανότητές του. 

Η ομάδα που ανακάλυψε το αντιπρωτόνιο με τον E. Logfren στη μέση.
Από αριστερά: Emilio Segré, Clyde Wiegand, Οwen Chamberlain και Τομ Υψηλάντης.

Κεντρικό ζήτημα της έρευνάς τους εκείνη την εποχή ήταν η αλληλεπίδραση νουκλεονίου – νουκλεονίου και η ομάδα Segré το 1954 ξεκίνησε να χρησιμοποιεί το συγχροκύκλοτρο των 184 ιντσών (4,67 μέτρα) που μόλις είχε κατασκευαστεί στο Lawrence Berkeley National Laboratory. Αυτό το κύκλοτρο έμεινε στην ιστορία με το όνομα Bevatron, επειδή είχε την ικανότητα να παράγει ενέργεια δισεκατομμυρίων eV (Billions of eV Synchrotron).

Για να παραχθούν αντιπρωτόνια σε συγκρούσεις πρωτονίων με την ύλη, η ενέργεια των πρωτονίων έπρεπε να ανέρχεται τουλάχιστον στα 5,6 GeV. Η μέγιστη ενέργεια που μπορούσε να επιτευχθεί το 1954 στο Bevatron έφτανε στα 6,2 GeV και ήταν αρκετά μεγαλύτερη από την ενέργεια κατωφλίου. Παρότι το Bevatron ήταν ιδανικό για την παραγωγή αντιπρωτονίων, δεν είχε κατασκευαστεί γι’ αυτό το σκοπό και μόλις το 1955 χρησιμοποιήθηκε για την ανίχνευση του συγκεκριμένου σωματιδίου.

Πίνακας όπου φαίνεται καταγραφή αποτελεσμάτων κατά τη διάρκεια των πειραμάτων ανίχνευσης του αντιπρωτονίου.

Η τετραμελής ερευνητική ομάδα ήταν ένα ενδιαφέρον και ισχυρό μείγμα ταλαντούχων φυσικών. Ο Segré, που ήταν επικεφαλής, φρόντιζε για τα συμφέροντα της ομάδας. Επίσης, είχε μια ιδιαίτερη ικανότητα να εισέρχεται στην καρδιά ενός προβλήματος. Ο Chamberlain ήταν αυτός στον οποίο θα προσέτρεχαν οι υπόλοιποι για να λύσουν οποιοδήποτε πρόβλημα φυσικής ή να απαντήσει στις απορίες τους. Ο Wiegand είχε εξαιρετικές τεχνικές ικανότητες και ήταν αυτός που έκανε την πειραματική δουλειά. Τέλος, ο Υψηλάντης με την απεριόριστη φαντασία του ήταν αυτός που δημιουργούσε ιδέες, ήταν «the idea man».

Μία από τις κύριες συνεισφορές του Υψηλάντη, ήταν να σχεδιάσει και στη συνέχεια ελέγξει τους τετραπολικούς και διπολικούς μαγνήτες που χρησιμοποιήθηκαν σ’ αυτό το πείραμα. Αξίζει να επισημάνουμε ότι αυτή την περίοδο ο Υψηλάντης είχε την πρώτη επαφή με τους μετρητές δακτυλίων Cherenkov. Το γεγονός αυτό αποτέλεσε τη βάση για την μετέπειτα ενασχόληση και εξειδίκευσή του σ' αυτό το ερευνητικό αντικείμενο. 

Ελέγχοντας τα αποτελέσματα από την ακτινοβολία του πιονίου.
Από αριστερά: Tom Elioff, Robert Bacastow, Rudy Larsen, Clyde Wiegand και Τομ Υψηλάντης.

Ένα άλλο θέμα που αντιμετώπισε μ' επιτυχία ο Υψηλάντης σε συνεργασία με τον Henry Stapp ήταν το προχώρημα των ατέλειωτων αριθμητικών υπολογισμών που προέκυπταν από την πειραματική διαδικασία. Οι υπολογισμοί τότε γίνονταν με ατομικές αριθμητικές μηχανές και τους λογαριθμικούς κανόνες. Οι πρώτοι υπολογιστές χρησιμοποιούνταν στην εξέλιξη των πυρηνικών όπλων. Ο Υψηλάντης ήρθε σε συνεννόηση με τον επίσης ελληνικής καταγωγής Nicholas Metropolis που είχε κατασκευάσει τον υπολογιστή MANIAC στο Λος Άλαμος και χρησιμοποιούσε τον υπολογιστή στα κενά διαστήματα των σαββατοκύριακων που ο υπολογιστής δεν λειτουργούσε για το πρόγραμμα της βόμβας υδρογόνου.

Η κύρια φάση του πειράματος για την ανίχνευση του αντιπρωτονίου ξεκίνησε το φθινόπωρο του 1955 και από τις αρχές Οκτωβρίου τα αντιπρωτόνια είχαν ξεκάθαρα ανιχνευθεί. Οι σπινθηριστές και απαριθμητές Cherenkov που χρησιμοποιούσαν έδειξαν 60 υποψήφια γεγονότα για την ταυτοποίηση του αντιπρωτονίου.

Η συνεισφορά του Υψηλάντη, όπως και του Wiegand, σε αυτό το πείραμα ήταν πολύ σημαντική και ήταν κρίμα που δεν συμπεριλήφθηκαν στο βραβείο Νόμπελ Φυσικής του 1959, που απονεμήθηκε στους Segré και Chamberlain για την «ανακάλυψη του αντιπρωτονίου». Μάλιστα, ο ίδιος ο Υψηλάντης σε συνομιλία του με τον καθηγητή και κουμπάρο του Λεωνίδα Ρεσβάνη, είχε πει ότι στο πρώτο σχέδιο της εργασίας για το αντιπρωτόνιο, τρεις ήταν οι συγγραφείς, ο  Owen Chamberlain, ο Clyde Wiegand και ο ίδιος.

"The Dish" - μια σειρά μετρητών σπινθηρισμού.

Τα επόμενα χρόνια ο Υψηλάντης με άλλους συναδέλφους του συνέχισε να εργάζεται στο Berkeley στην μελέτη των αντιπρωτονίων. Το 1959, μετά την ανακάλυψη της αλληλεπίδρασης π - π από τους Geoffrey Chew και Francis Low ξεκίνησε μια νέα περίοδο έρευνας στο χώρο της σωματιδιακής φυσικής. Ο Υψηλάντης ήταν πάλι εκεί. Με τον ενθουσιασμό που πάντα τον διέκρινε, έπεισε τον Clyde Wiegand και κάποιους σπουδαστές και κατασκεύασαν το «Dish» («Πιάτο»), μια σειρά μετρητών σπινθηρισμού για την ανίχνευση της τελικής κατάστασης των νετρονίων και πιονίων.

Το 1959-60 ο Τομ Υψηλάντης πέρασε ένα χρόνο στο Πανεπιστήμιο της Ρώμης με την ομάδα του καθηγητή Eduardo Amaldi. Συμπτωματικά δούλεψε στο ίδιο εργαστήριο όπου πριν τριάντα χρόνια ο Amaldi και ο Segré είχαν συνεργαστεί με τον Enrico Fermi στη μελέτη αργών νετρονίων. Εκεί ο Υψηλάντης συνεργάστηκε με τον Raoul Gatto στις ασθενείς αλληλεπιδράσεις.
Επιστρέφοντας στο Berkeley το 1960 ως αναπληρωτής καθηγητής, συνεργάστηκε με τον Wiegand και τους σπουδαστές τους στη μέτρηση της β ακτινοβολίας του πιονίου.

Τέλος 1ου Μέρους. 
Ακολουθεί το 2ο και τελευταίο μέρος.

Πηγή: physicsgg,  ΒΙΚΙΠΑΙΔΕΙΑ

Το ΣΥΝΟΛΟ των ΘΕΜΑΤΩΝ της ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ Γ' Λυκείου Γεν. Παιδείας στις Πανελλαδικές Εξετάσεις, από το 2001 μέχρι τον Ιούνιο 2017.

Υπάρχει νεότερη ανάρτηση  ΕΔΩ

Βιολογία Γ' Λυκείου Γεν. Παιδείας

Με το τέλος των Πανελλαδικών Εξετάσεων, δημοσιεύω τα θέματα της Βιολογίας Γ' Λυκείου Γενικής Παιδείας που έχουν δοθεί στις πανελλαδικές εξετάσεις από το 2001 μέχρι και τον Ιούνιο 2017. 

Τα θέματα, έκτασης 106 σελίδων Α4, προέρχονται από τις Πανελλαδικές Εξετάσεις όλων των τύπων Λυκείων (Ημερήσια ή Εσπερινά), από το σύνολο των εξετάσεων (κανονικές, επαναληπτικές) και απευθύνονται σε μαθητές που θέλουν να κάνουν πρακτική εξάσκηση με μια μεγάλη ποικιλία τέτοιων θεμάτων, όπως και σε συναδέλφους καθηγητές που θα τα χρησιμοποιήσουν στη διδασκαλία τους. Σε όποια χρονιά δεν εμφανίζονται θέματα για τα Εσπερινά Λύκεια, σημαίνει ότι έχουν δοθεί τα ίδια με τα Ημερήσια.

Μια σειρά θεμάτων του 2016 που έχουν τον χαρακτηρισμό "παλαιού τύπου" αφορά τους υποψηφίους του 2016 που έγραψαν εξετάσεις με το παλαιό σύστημα. 

Τα θέματα είναι σε κείμενο word με χαρακτήρες 12pt ώστε να μπορούν να αξιοποιηθούν εύκολα από τους συναδέλφους για τους μαθητές τους. Είναι οργανωμένα κατά κεφάλαιο, είδος ερώτησης, χρονολογική σειρά και χαρακτηρίζονται με τον τύπο του σχολείου και την περίοδο που δόθηκαν (ημερήσια, εσπερινά, επαναληπτικές).
Η ποικιλία των θεμάτων πλέον είναι τόσο μεγάλη, που μπορούν από μόνα τους να αποτελούν μια πλατφόρμα θεμάτων, χρήσιμο εργαλείο για συναδέλφους καθηγητές και μαθητές.

Τα αρχεία μπορούν πολύ εύκολα και χωρίς περιορισμούς να κατεβούν στον υπολογιστή σας κάνοντας αριστερό "κλικ" στην φράση ΠΑΤΗΣΤΕ ΕΔΩ. Το αρχείο κατεβαίνει στο Φάκελο "Λήψεις" ("Downloads") στον υπολογιστή σας και από εκεί μπορείτε να το αποθηκεύσετε όπου θέλετε.
Στα παρακάτω θέματα περιλαμβάνονται και εκείνα που πιθανόν σήμερα να αντιστοιχούν σε ύλη που έχει αφαιρεθεί από την εξέταση. 
Η χρήση του υλικού προφανώς δεν είναι για εμπορική εκμετάλλευση. 

1ο Κεφάλαιο (1.1 - 1.2)   Παράγοντες που επηρεάζουν την υγεία του ανθρώπου - Μικροοργανισμοί

ΠΑΤΗΣΤΕ  ΕΔΩ

1ο Κεφάλαιο (1.3)   Μηχανισμοί άμυνας ανθρώπινου οργανισμού - Βασικές αρχές ανοσίας

ΠΑΤΗΣΤΕ  ΕΔΩ

2ο Κεφάλαιο (2.1 - 2.2)   Η έννοια του οικοσυστήματος - Ροή ενέργειας

ΠΑΤΗΣΤΕ  ΕΔΩ

2ο Κεφάλαιο (2.3 - 2.4)   Βιογεωχημικοί κύκλοι - Ρύπανση

ΠΑΤΗΣΤΕ  ΕΔΩ

3ο Κεφάλαιο   Θεωρίες της Εξέλιξης
ΠΑΤΗΣΤΕ  ΕΔΩ