Το τεύχος του περιοδικού LIFE αφιερωμένο στον πρώτο χιμπατζή του διαστήματος (10 Φεβρουαρίου 1961). |
Σαν σήμερα, στις 31 Ιανουαρίου 1961, η ΝΑΣΑ εκτόξευσε στο διάστημα τον πρώτο ζωντανό οργανισμό που κατάφερε να επιστρέψει σώος και αβλαβής πίσω. Ήταν ένας χιμπατζής, ο ΗΑΜ, ένας πρωτεύον οργανισμός με πολλές γενετικές ομοιότητες με τους ανθρώπους.
Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή.
Περίπου 3 χρόνια νωρίτερα, στις 3 Νοεμβρίου 1957, οι Σοβιετικοί είχαν εκτοξεύσει στο διάστημα με το δορυφόρο Σπούτνικ 2 την πασίγνωστη πλέον σκυλίτσα Λάικα (ρωσ. Лайка - "αυτή που γαβγίζει"). Την είχαν μαζέψει από τους δρόμους της Μόσχας ώστε να είναι ανθεκτική σε πιθανές χαμηλές θερμοκρασίες, όμως τελικά πέθανε από θερμοπληξία λίγο μετά την εκτόξευση, επειδή παρουσιάστηκε μία βλάβη στο σύστημα θερμομόνωσης και εξαερισμού του σκάφους, με αποτέλεσμα η θερμοκρασία στον χώρο που βρισκόταν η Λάικα να ξεπεράσει τους 40 0C.
Το 1958 η ΝΑΣΑ αποφάσισε να εκπαιδεύσει και να στείλει στο διάστημα ως πειραματόζωο έναν χιμπατζή, καθώς μπορεί να θεωρηθεί ο πιο κοντινός «συγγενής» του ανθρώπου. Στόχος ήταν όχι μόνο να πάει με ασφάλεια στο διάστημα, αλλά να επιστρέψει ζωντανός, ώστε να πετύχουν εκεί που είχαν αποτύχει οι Σοβιετικοί.
Στα πλαίσια αυτού του προγράμματος η ΝΑΣΑ ξεκίνησε στη στρατιωτική βάση Holloman Air Force Base την εκπαίδευση 40 χιμπατζήδων, μεταξύ των οποίων ήταν και ο ΗΑΜ που τελικά επελέγη. Ο ΗΑΜ είχε γεννηθεί τον Ιούλιο του 1956 στο Καμερούν και στη συνέχεια βρέθηκε στο ζωολογικό κήπο Rare Bird Farm του Μαϊάμι απ' όπου τον πήρε η ΝΑΣΑ στις 9 Ιουλίου 1959.
Και όταν μιλάμε για εκπαίδευση εννοούμε την κανονική εκπαίδευση που περνούσαν και οι υπόλοιποι αστροναύτες της NAΣA και τις ίδιες ιατρικές εξετάσεις.
Οι χιμπατζήδες είχαν ενταχθεί σε πρόγραμμα προετοιμασίας που διήρκεσε περίπου τρία χρόνια. Είχαν μάθει να ανταποκρίνονται με απλές ασκήσεις σε ήχους και φώτα. Οι επιστήμονες έθεσαν τους χιμπατζήδες σε δοκιμασίες με μηχανήματα για να καταγράψουν τις αντοχές τους σε διάφορα επίπεδα βαρύτητας, θερμοκρασίας και ταχύτητας. Από τους 40 χιμπατζήδες επελέγησαν 18 και στη συνέχεια 6. Μέσα από το πρόγραμμα εκπαίδευσης με επιβραβεύσεις (μπανάνες) ή τιμωρία (ρεύμα χαμηλής τάσης στα πέλματα των ποδιών), ο HAM κατάφερε να αντιδρά σωστά στις συνθήκες που είχε να αντιμετωπίσει και έτσι βρέθηκε να είναι ο πρωταγωνιστής στο πρόγραμμα "Mercury" ("Ερμής") της ΝΑΣΑ.
Στη διάρκεια της εκπαίδευσής του ήταν ο αριθμός "65" ή ο "Chop Chop Chang" για όσους τον χειρίζονταν. Το όνομα ΗΑΜ του δόθηκε μετά την επιτυχημένη επιστροφή από την αποστολή του και αποτελεί ακρωνύμιο του ιατρικού κέντρου Holloman Aerospace Medical center που βρισκόταν μέσα στη στρατιωτική βάση, στο Νέο Μεξικό. Η τελική φάση της εκπαίδευσής του έγινε υπό την άμεση επίβλεψη του νευροεπιστήμονα Joseph V. Brady. Ένα μέρος της εκπαίδευσής του έγινε και στο ιστορικό κτίριο Hangar S του Κανάβεραλ.
Υπήρχε και αντικαταστάτης του ΗΑΜ, μια θηλυκή χιμπατζής, η Μίνι.
Εκείνο το πρωινό της 31 Ιανουαρίου 1961, αφού ο ΗΑΜ έφαγε γάλα με δημητριακά, μισό αυγό και τις βιταμίνες του, τοποθετήθηκε στη διαστημική κάψουλα - ίδια με αυτή που θα χρησιμοποιούσαν σύντομα με ανθρώπους, εξοπλισμένη με τα ίδια συστήματα υποστήριξης - και εκτοξεύθηκε από το ακρωτήριο Κανάβεραλ σε ύψος 253 χιλιομέτρων πάνω από τη Γη, αρκετά περισσότερο από τα 185 χιλιόμετρα που ήταν το αρχικό σχέδιο, επειδή ο πύραυλος εκτόξευσης απέκτησε μεγαλύτερη επιτάχυνση από την προβλεπόμενη.
Μέσα από μία κάμερα που είχε τοποθετηθεί στην κάψουλα, οι άνθρωποι της ΝΑΣΑ παρακολουθούσαν τις αντιδράσεις του HAM στο ταξίδι του στο διάστημα, που κράτησε περίπου έξι λεπτά, με ταχύτητα που άγγιξε τα 9.426 χιλιόμετρα την ώρα. Κατά τη διάρκεια της πτήσης δημιουργήθηκε μερική αποσυμπίεση στην κάψουλα, αλλά η στολή προστάτεψε τον ΗΑΜ.
16 λεπτά και 39 δευτερόλεπτα μετά την εκτόξευσή του κατάφερε να επιστρέψει ζωντανός, περνώντας πλέον στην ιστορία. Δεν είχε υποστεί κανένα τραυματισμό ή άλλο πρόβλημα υγείας, πέρα από ένα μελάνιασμα της μύτης του.
Προσθαλασσώθηκε στα ανοιχτά του Κανάβεραλ στον Ατλαντικό Ωκεανό και οι διασώστες τον επιβράβευσαν με ένα μήλο και μισό πορτοκάλι όταν έφτασαν στο πλοίο διάσωσης.
Ο ΗΑΜ αφού έφερε εις πέρας την αποστολή του, μεταφέρθηκε στο Εθνικό Ζωολογικό Πάρκο της Ουάσιγκτον όπου έζησε για 17 χρόνια. Άφησε την τελευταία του πνοή σε ηλικία 26 χρονών στο ζωολογικό πάρκο της Βόρειας Καρολίνας στις 19 Ιανουαρίου του 1983. Ο τάφος του βρίσκεται στο Μουσείο Ιστορίας του Διαστήματος στο Alamogordo του Νέου Μεξικού.
Παρά το γεγονός ότι οι Αμερικανοί είχαν περάσει ένα βήμα μπροστά από τους Σοβιετικούς στην κατάκτηση του διαστήματος, οι Σοβιετικοί δεν το θεώρησαν επιτυχία, καθώς υποστήριξαν ότι η πτήση δεν μπήκε σε τροχιά. Όμως, όπως και να έχει επισπεύσανε τις διαδικασίες αποστολής ανθρώπου στο διάστημα καθώς καταλάβαιναν ότι το αντίπαλο στρατόπεδο ήταν πολύ κοντά σε αυτό το εγχείρημα. Έτσι, 72 ημέρες μετά τον ΗΑΜ, στις 12 Απριλίου 1961 ο Γιούρι Γκαγκάριν γινόταν ο πρώτος άνθρωπος σε επιτυχημένη αποστολή στο διάστημα. Ένα μήνα αργότερα, στις 5 Μαΐου 1961 ακολούθησαν οι Αμερικανοί με τον Άλαν Σέπαρντ, να γίνεται ο πρώτος Αμερικανός στο διάστημα.
Ένα βίντεο με θέμα "Η ιστορία του HΑΜ: Ο πρώτος χιμπατζής στο διάστημα" ΕΔΩ.