Σαν σήμερα ... 1989, πέθανε ο Ρώσος φυσικός και ειρηνιστής Αντρέι Σάχαροφ.

Andrei Sakharov.

Σαν σήμερα, στις 21 Μαΐου 1921, γεννήθηκε στη Μόσχα ο πυρηνικός φυσικός Andrei Dmitrievich Sakharov (ρωσ: Андре́й Дми́триевич Са́харов - Αντρέι Σάχαροφ), από τους επιστήμονες που δημιούργησσν την πρώτη σοβιετική βόμβα υδρογόνου, αλλά που ίσως έγινε περισσότερο γνωστός ως αντιφρονών και την ακτιβιστική του δράση για τα ανθρώπινα δικαιώματα και την ειρήνη.  

Ο πατέρας του, Dmitri Ivanovich Sakharov, ήταν καθηγητής φυσικής κι ερασιτέχνης πιανίστας και η μητέρα του, Yekaterina Alekseyevna Sakharova, ήταν ελληνικής καταγωγής από τον προπάππο της στρατιωτικό διοικητή, Alexey Semenovich Sofiano. 

Μέχρι τα δεκατρία του εκπαιδεύτηκε στο σπίτι από τον πατέρα του, γι' αυτό οι γονείς του και η γιαγιά του (από τον πατέρα του) Maria Petrovna διαμόρφωσαν σε μεγάλο βαθμό τον Andrei. Από τα βραδινά διαβάσματα της γιαγιάς του ήρθε σ' επαφή με το έργο των Pushkin, Marlowe, Beecher-Stowe και τη Μεγάλη Βδομάδα, με το Ευαγγέλιο. 

Οι γονείς του Andrei Sakharov,
Yekaterina Alekseyevna Sakharova και Dmitri Ivanovich Sakharov.

Το 1938 είχε την τελική του σχολική εξέταση με διάκριση κι αμέσως μετά ξεκίνησε τις σπουδές του στη Φυσική στο Πανεπιστήμιο της Μόσχας. Το 1942 τελείωσε τη σχολή του (που εξαιτίας του πολέμου είχε μεταφερθεί στο Ashgabat ) πάλι με διάκριση.

Το καλοκαίρι του 1942, μετά την αποφοίτησή του, στάλθηκε για εργασία στο Kovrov. Αργότερα εργάστηκε ως ξυλοκόπος σ' έναν έρημο αγροτικό οικισμό κοντά στη Melekess (σήμερα Dimitrovgrad).

Τον Σεπτέμβριο του 1942 στάλθηκε σ' ένα μεγάλο εργοστάσιο πυρομαχικών στο Βόλγα κι εκεί εργάστηκε ως μηχανικός και εφευρέτης, μέχρι το 1945. Στο εργοστάσιο έκανε αρκετές εφευρέσεις στον τομέα του ελέγχου της παραγωγής. Αλλά το 1944, ενώ ακόμα εργαζόταν στο εργοστάσιο, έγραψε ορισμένα επιστημονικά άρθρα για τη θεωρητική φυσική και τα έστειλε στη Μόσχα για εκτίμηση και σχολιασμό. Αυτά τα πρώτα έργα δεν δημοσιεύθηκαν ποτέ, αλλά του έδωσαν την απαραίτητη αυτοπεποίθηση για ό,τι επρόκειτο να ακολουθήσει στη δουλειά του ως ερευνητής. 

Ο Andrei Sakharov το 1943.

Το 1943, παντρεύτηκε την Κλαύδια Βιχέροβα, η οποία πέθανε το 1969 και απέκτησαν δύο κόρες κι έναν γιο. 

Το 1945, μετά το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, άρχισε να ετοιμάζει το διδακτορικό του στο Ινστιτούτο Lebedev, στο τμήμα Φυσικής της Ακαδημίας Επιστημών της ΕΣΣΔ, με την επίβλεψη του θεωρητικού φυσικού Igor Evgenyevich Tamm. Το 1947 ολοκλήρωσε τη διατριβή του στην πυρηνική φυσική και το 1948 συμπεριλήφθηκε σε μια ομάδα ερευνητών επιστημόνων με καθήκον την ανάπτυξη πυρηνικών όπλων. Ηγέτης αυτής της ομάδας ήταν ο Igor Tamm. Για τα επόμενα 20 χρόνια δούλεψε κάτω από συνθήκες υψηλής ασφάλειας και με μεγάλη πίεση, πρώτα στη Μόσχα και στη συνέχεια σε ειδικό κέντρο μυστικής έρευνας με στόχο την προετοιμασία και πραγματοποίηση πυρηνικών πειραμάτων για την ανάπτυξη πυρηνικών όπλων. Εκείνη την εποχή, όλοι όσοι δούλευαν στο πρόγραμμα, ήταν πεπεισμένοι ότι αυτό το έργο ήταν ζωτικής σημασίας για την ισορροπία δυνάμεων στον κόσμο και είχαν γοητευτεί από το μεγαλείο του έργου.

Ο Sakharov το 1963 με το γιο του Dima.

Από το 1950, ο Tamm και ο Sakharov υπήρξαν οι πρωταγωνιστές της σοβιετικής προσπάθειας για την ελεγχόμενη θερμοπυρηνική αντίδραση (η θερμοπυρηνική αντίδραση των ισοτόπων υδρογόνου είτε για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, είτε για την παραγωγή καυσίμων για πυρηνικούς αντιδραστήρες). 

Ένα χρόνο αργότερα, με πρωτοβουλία του Sakharov, ξεκίνησαν πειράματα για την κατασκευή μαγνητικών γεννητριών (συσκευές με τις οποίες οι χημικές ή πυρηνικές αντιδράσεις μετατρέπονται σε ενέργεια μαγνητικού πεδίου). Το 1964 πέτυχαν ρεκόρ με τη δημιουργία μαγνητικού πεδίου 25 εκατομμυρίων gauss. 

Το 1953 έγινε το νεαρότερο μέλος στην ιστορία της Σοβιετικής Ακαδημίας Επιστημών, ενώ έλαβε το Κρατικό Βραβείο Στάλιν.

Ο Sakharov το 1972 στο εξοχικό του σπίτι
στη Zhukovka, έξω από τη Μόσχα. 

Μετά το 1964, όταν άρχισε να ασχολείται με βιολογικά ζητήματα και ιδιαίτερα από το 1967 κι έπειτα, η έκταση των προβλημάτων που συναντούσε τον έκανε να νιώθει άβολα σε τέτοιο σημείο, ώστε το 1968 ένιωσε επιτακτική την ανάγκη να δημοσιοποιήσει τις απόψεις του. 

Τότε έγραψε το άρθρο "Πρόοδος, Ειρηνική Συνύπαρξη και Πνευματική Ελευθερία". 

Το άρθρο έγινε πολύ γρήγορα γνωστό σε όλο τον κόσμο. Για πολύ καιρό ο σοβιετικός τύπος δεν έκανε καμία αναφορά σ' αυτό το άρθρο, ενώ οι μεταγενέστερες αναφορές ήταν είτε επικριτικές, είτε ειρωνικές. 

Από τον Ιούλιο του 1968, όταν το άρθρο του εκδόθηκε στο εξωτερικό, απομακρύνθηκε από το άκρως απόρρητο έργο του κι έχασε αρκετά από τα προνόμια που απολάμβανε ως μέλος της σοβιετικής νομενκλατούρας (προνομιακή τάξη στην κορυφή του συστήματος). 

Το καλοκαίρι του 1969 επέστρεψε στο Ινστιτούτο Lebedev και ασχολήθηκε με την φυσική των στοιχειωδών σωματιδίων, τη θεωρία της βαρύτητας και την κοσμολογία.

Το 1970 συνάντησε την Elena Bonner (Έλενα Μπονέρ), την οποία παντρεύτηκε δυο χρόνια αργότερα.

Andrei Sakharov και Elena Bonner
στην πόλη Γκόρκι, όταν ήταν σε εξορία.

Το 1975 του απονεμήθηκε το βραβείο Νόμπελ Ειρήνης, για τη διεκδίκηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στη Σοβιετική Ένωση. Το βραβείο παρέλαβε η σύζυγός του Elena Bonner, αφού για τον ίδιο ίσχυε απαγόρευση εξόδου από τη χώρα και αυτή ήταν που εκφώνησε την ομιλία για την αποδοχή του βραβείου. 

Αφού έλαβε το βραβείο Νόμπελ, ο Sakharov συνέχισε να εργάζεται για τα ανθρώπινα δικαιώματα και να κάνει δηλώσεις μέσω δυτικών ανταποκριτών στη Μόσχα. Στις αρχές του 1980, αφού είχε καταγγείλει τη σοβιετική εισβολή στο Αφγανιστάν, εξορίστηκε στην πόλη Γκόρκι (σήμερα Νίζνι Νόβγκοροντ). 

Το επόμενο διάστημα ο Sakharov κατέφυγε σε απεργίες πείνας για να εξασφαλίσει ιατρική περίθαλψη στην σύντροφό του Bonner, η οποία τελικά το 1985 πήρε άδεια να εγκαταλείψει τη Σοβιετική Ένωση για να κάνει καρδιοχειρουργική επέμβαση.

Όταν ο Mikhail Gorbachev (Μιχαήλ Γκορμπατσόφ) ανέλαβε την εξουσία, το ζευγάρι Sakharov-Bonner απελευθερώθηκε και στις 19 Δεκεμβρίου 1986 τους επετράπη να επιστρέψουν στη Μόσχα. 

Ο Sakharov στη σειρά γραμματοσήμων της ΕΣΣΔ
για τους σοβιετικούς νομπελίστες (14 Μαΐου 1991).

Τον Μάρτιο 1989 ο Sakharov εξελέγη μέλος του Κογκρέσου των Λαϊκών Αντιπροσώπων στη Σοβιετική Ένωση.

Το βράδυ της 14ης Δεκεμβρίου 1989, η σύζυγός του βρήκε νεκρό τον Andrei Sakharov στο πάτωμα του υπνοδωματίου τους. Η αυτοψία έδειξε ότι ο θάνατος, σε ηλικία 68 ετών, οφειλόταν σε αρρυθμία που προκλήθηκε από την μυοκαρδιοπάθεια που έπασχε.

Θάφτηκε στο νεκροταφείο Vostryakovskoye της Μόσχας.

Ο Sakharov στο σπίτι του τη χρονιά του θανάτου του, 1989.

Το 1988, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο θέσπισε το "Βραβείο Sakharov για την Ελευθερία της Σκέψης" που είναι το πλέον σημαντικό βραβείο της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τα ανθρώπινα δικαιώματα.

Το 2006, η Αμερικανική Ένωση Φυσικής (APS) καθιέρωσε βραβείο που δίνεται κάθε δύο χρόνια προς τιμή του Andrei Sakharov "για την αναγνώριση διακεκριμένων πρωτοβουλιών επιστημόνων στην προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων".

Τοιχογραφία με τον Andrei Sakharov στο πρώην τοίχος του Βερολίνου.
Στο κάτω μέρος γράφει: "Σ' ευχαριστούμε Αντρέι Σάχαροφ'.

Ένα βίντεο για τον Andrei Sakharov.

Πηγή: Today in Science History