Σαν σήμερα ... 1961, ο Γιούρι Γκαγκάριν γίνεται ο πρώτος άνθρωπος στο διάστημα.

Γιούρι Γκαγκάριν

Σαν σήμερα, στις 12 Απριλίου 1961, ο Σοβιετικός κοσμοναύτης Γιούρι Αλεξέγεβιτς Γκαγκάριν (ρωσ. Ю́рий Алексе́евич Гага́рин) εκτοξεύθηκε από την θέση 1 της τοποθεσίας Tyuratam  στο Κοσμοδρόμιο του Μπαϊκονούρ, στο Καζακστάν της Κεντρικής Ασίας, με το διαστημόπλοιο Βοστόκ 1 (ρωσ. ВΟCΤOK 1 - ΑΝΑΤΟΛΗ 1) κι έγινε ο πρώτος άνθρωπος που ταξίδεψε στο διάστημα και μπήκε σε τροχιά γύρω από τη Γη.

Ήταν η Τετάρτη μετά το Ορθόδοξο Πάσχα και η ώρα έδειχνε 06.07 UTC (09.07 ώρα Μόσχας), όταν ο Γιούρι Γκαγκάριν ξεκίνησε για το ιστορικό του ταξίδι μέσα στο Vostok 1 (Ανατολή 1).

Η παρουσίαση της πρώτης πτήσης του Γκαγκάριν από την
"Ιζβέστια" (επίσημη εφημερίδα της σοβιετικής κυβέρνησης)

Είχε προηγηθεί μια πολύ σκληρή διαδικασία επιλογής και εκπαίδευσης των 20 πρώτων υποψηφίων κοσμοναυτών. Έπρεπε, μεταξύ άλλων, να αντέξουν σε επιταχύνσεις 13g και η ψυχολογική εκπαίδευση περιελάμβανε ένα 24ωρο σε σκοτεινό και ηχομονωμένο δωμάτιο.  Οι τελικοί υποψήφιοι για το πρώτο ταξίδι στο διάστημα ήταν ο Γκαγκάριν και ο Gherman Titov (Γκέρμαν Τίτοφ), που επιλέχτηκαν, αφενός λόγω της άριστης επίδοσης που είχαν κατά την εκπαίδευσή τους, αφετέρου για το μικρό τους ανάστημα (το ύψος του Γκαγκάριν ήταν μόλις 1,58μ), μιας και ο θάλαμος της κάψουλας που θα τους μετέφερε στο διάστημα ήταν εξαιρετικά περιορισμένος και το μικρό βάρος του κοσμοναύτη αποτελούσε σημαντικό προσόν, αφού μείωνε το κόστος. Η τελική απόφαση ήταν να πετάξει ο Γκαγκάριν, με τον Τίτοφ ως εφεδρικό.

Σπάνια φωτογραφία μερικών από τους πρώτους υποψήφιους Σοβιετικούς
κοσμοναύτες κατά τη διάρκεια ιατρικών εξετάσεων το φθινόπωρο του 1959.
Διακρίνονται από αρ. προς δεξ. Gagarin, Nelyubov, Titov, Nikolaev,
Gorbatko, Khrunov, Leonov, Anikeev, Popovich, Shonin και Bykovsky.

Όπως είναι εύκολα κατανοητό, η απογοήτευση του Τίτοφ για τη μη επιλογή του ως πρώτου κοσμοναύτη στο διάστημα, ήταν μεγάλη. Όμως, γρήγορα η απογοήτευσή του μετατράπηκε σε ενθουσιασμό όταν του ανακοινώθηκε ότι αυτός θα ήταν το πλήρωμα του  Vostok-2, της δεύτερης επανδρωμένης πτήσης που έκανε περιφορά γύρω από τη Γη. Αξίζει να επισημάνω ότι ο Τίτοφ υπήρξε ο πρώτος φωτογράφος του διαστήματος. Κατά τη διάρκεια της πτήσης του μπόρεσε να τραβήξει φωτογραφίες και σύντομα κινηματογραφικά στιγμιότυπα της Γης από το διάστημα για πρώτη φορά.

Υποδοχή του Τίτοφ  μετά την πτήση του, από τον Γκαγκάριν και τους
Χρουτσόφ (αρ.), Σουσλόφ (αρ. του Γκαγκάριν) και Μπρέζνιεφ (δεξ.)
(9 Αυγούστου 1961 - Αεροδρόμιο της Μόσχας).

Αφού είχε γίνει η εκτόξευση, ο ραδιοφωνικός σταθμός της σοβιετικής πρωτεύουσας διέκοψε το πρόγραμμά του και ο εκφωνητής καλούσε τους ακροατές να αναμείνουν έκτακτη ανακοίνωση του επίσημου πρακτορείου ειδήσεων Tass. Η προειδοποίηση επαναλήφθηκε τρεις φορές. Η αγωνία κορυφώθηκε. Στις 10.02 (ώρα Μόσχας) η υποβλητική φωνή του Yuri Levitan, του δημοσιογράφου που εκφωνούσε τις σημαντικότερες ειδήσεις, σκόρπισε ρίγη συγκίνησης και ενθουσιασμού σε ολόκληρη την ανθρωπότητα. Μιλώντας αργά και καθαρά ο εκφωνητής ανήγγειλε: "Εδώ Μόσχα. Προς όλους τους σταθμούς ραδιοφώνου της Σοβιετικής Ένωσης. Μεταδίδουμε την ανακοίνωση του Tass για την πρώτη πτήση του ανθρώπου στο κοσμικό Διάστημα". Στις τελευταίες αυτές λέξεις ο εκφωνητής ύψωσε κατά τρόπο δραματικό τη φωνή και σταμάτησε προς στιγμήν για να δοθεί χρόνος να αντιληφθούν οι ακροατές τη σημασία της ανακοίνωσης. "Το πρώτο διαστημόπλοιο του κόσμου Βοστόκ με άνθρωπο επιβάτη τέθηκε σε τροχιά από τη Σοβιετική Ένωση στις 12 Απριλίου 1961. Ο πλοηγός διαστήματος του διαστημόπλοιου-δορυφόρου Βοστόκ είναι ο Σοβιετικός πολίτης επισμηναγός Γκαγκάριν Γιούρι Αλεξέγιεβιτς ...".

Χάρτης όπου φαίνεται η διαδρομή της πτήσης του Γκαγκάριν.
Με κλικ ΕΔΩ θα μεταβείτε στο διαδραστικό χάρτη της υπηρεσίας russianspaceweb,
όπου μπορείτε να δείτε χρονικά την εξέλιξη της πτήσης.

Στις 09.22 (ώρα Μόσχας) το Βοστόκ βρισκόταν πάνω από τη Νότια Αμερική και ο Γκαγκάριν έστειλε προς τη Γη το πρώτο μήνυμά του: "Η πτήση συνεχίζεται ομαλά. Είμαι καλά". Στις 10.15 το διαστημόπλοιο βρισκόταν πάνω από την Αφρική με κατεύθυνση την Ε.Σ.Σ.Δ. και ο πρώτος κοσμοναύτης, που το όνομά του θα έμενε για πάντα στην ιστορία, έστειλε το δεύτερο μήνυμα: "Η πτήση συνεχίζεται ομαλά. Υφίσταμαι καλώς την έλλειψη βαρύτητας".

25 λεπτά μετά την εκτόξευση το διαστημόπλοιο είχε μπει σε ελλειπτική τροχιά με απόγειο 302 χιλιόμετρα, περίγειο 175 χιλιόμετρα και περίοδο 89 λεπτά και 34 δευτερόλεπτα, κινούμενο με ταχύτητα 7,61 χιλιομέτρων το δευτερόλεπτο (27.396 χιλιόμετρα την ώρα). Το κωδικό του όνομα κατά τη διάρκεια της πτήσης ήταν Кедр (Κέδρος).

Βλέποντας στο εσωτερικό ενός οχήματος Βοστόκ.

Μετά από 67 λεπτά σε τροχιά, το προσωπικό ελέγχου πτήσης έδωσε εντολή στο σκάφος να πυροδοτήσει τους κινητήρες επιβράδυνσης και ν' αρχίσει την επανείσοδό του στην γήινη ατμόσφαιρα. Ο Γκαγκάριν δεν προσγειώθηκε μαζί με την κάψουλα, αλλά χρησιμοποίησε το εκτινασσόμενο κάθισμά του σε ύψος 7 χιλιομέτρων. Μετά από ελεύθερη πτώση χρησιμοποίησε το αλεξίπτωτό του και προσγειώθηκε περίπου 25 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά της πόλης Engels, στην περιοχή του Σαράτοφ, στις όχθες του Βόλγα, πολύ μακριά από την αναμενόμενη περιοχή προσγείωσης. Μια γυναίκα, η εγγονή της και η αγελάδα τους ήταν οι πρώτοι που είδαν τον Γκαγκάριν να επιστρέφει. Η συνολική διάρκεια της αποστολής, που τελείωσε στις 10.53 ώρα Μόσχας με την προσγείωση του Γκαγκάριν, ήταν 106 λεπτά (και όχι 108 όπως συνήθως γράφεται). Η κάψουλα είχε πέσει στη Γη στις 10.48 ώρα Μόσχας.

Το εξώφυλλο του αμερικάνικου περιοδικού ΤΙΜΕ
στις 21 Απριλίου 1961, με αφιέρωμα στην πρώτη διαστημική πτήση.

Κατά τη διάρκεια της πτήσης το Σοβιετικό Επιτελείο προήγαγε τον Γκαγκάριν σε Ταγματάρχη (για την περίπτωση που δεν επέστρεφε). 

Είχαν ετοιμαστεί τρία δελτία τύπου για την αποστολή, πριν την εκτόξευση: ένα για την περίπτωση επιτυχίας και δύο για την περίπτωση αποτυχίας. Ο Γκαγκάριν δεν είχε τον έλεγχο του σκάφους του, επειδή κανείς δεν ήξερε πώς οι συνθήκες κατά την πτήση θα επηρέαζαν τον άνθρωπο βιολογικά και ψυχολογικά. Ο συνδυασμός για το ξεκλείδωμα του χειριστηρίου βρισκόταν μέσα σ' ένα σφραγισμένο φάκελο που είχε μαζί του, ενώ το σκάφος ελεγχόταν από επιτελείο επιστημόνων και τεχνικών στη Γη.

Αξίζει ν' αναφέρουμε ότι αρχιτέκτονας αυτού του διαστημικού επιτεύγματος ήταν ο Σοβιετικός μηχανικός πυραύλων Sergei Pavlovich Korolev (Σεργκέι Πάβλοβιτς Κορολιόφ).

Δύο μέρες μετά τον άθλο, εκατομμύρια Μοσχοβιτών αποθέωσαν τον Γκαγκάριν, ενώ ο Νικίτα Χρουστσόφ τον ασπάστηκε δακρυσμένος. 

Ο Νικίτα Χρουτσόφ (αρισ.) και ο Λεονίντ Μπρέζνιεφ (δεξ.) 
με τον Γιούρι Γκαγκάριν στην Κόκκινη Πλατεία της Μόσχας, 
την Πρωτομαγιά του 1961.

Ας δούμε και κάποια παραλειπόμενα της πτήσης.

• Τα προβλήματα που ανέκυψαν με το κλείσιμο των θυρίδων δεν καθυστέρησαν την εκτόξευση του Γκαγκάριν,  ούτε παρέτειναν την παραμονή του στην κάψουλα.
• Τα δημοφιλή κινηματογραφικά πλάνα που συνδέονται με την εκτόξευση του Γκαγκάριν, στην πραγματικότητα καταγράφηκαν  κατά τη διάρκεια μιας αποτυχημένης εκτόξευσης ενός μη επανδρωμένου πειραματικού Vostok στις 28 Ιουλίου 1960. Μάλιστα, λίγα δευτερόλεπτα μετά τις εικόνες της σκιάς του πυραύλου που μετακινείται δια μέσου της γιγαντιαίας φλόγας των καυσίμων, το σύμπλεγμα εκτόξευσης κατέρρευσε και το διαστημικό όχημα εξερράγη σκοτώνοντας δύο σκύλους που ήταν στο σκάφος.
• Το φιλμ του Κορολιόφ όπου φαίνεται να έχει τηλεπικοινωνιακή επαφή με τον Γκαγκάριν και να του δίνει οδηγίες, καταγράφηκε μετά την ολοκλήρωση της πτήσης  στο γραφείο του Κορολιόφ στο Podlipki (κοντά στη Μόσχα) και όχι στο υπόγειο καταφύγιο στο Tyuratam από το οποίο ο Κορολιόφ παρακολουθούσε την εκτόξευση.
• Παρά τα γραφόμενα σε πολυάριθμους ρωσικούς και δυτικούς ιστότοπους, τα προβλήματα του Γκαγκάριν κατά την επιστροφή του στη Γη προκλήθηκαν από τους κινητήρες επιβράδυνσης (φρεναρίσματος) και όχι από το καλώδιο που συνέδεε τη μονάδα καθόδου με το κυρίως σκάφος.

Ο Γιούρι Γκαγκάριν με τον Σεργκέι Κορολιόφ.

Στην αντίπερα όχθη, στις Η.Π.Α., τα συναισθήματα ήταν ανάμικτα. Απογοήτευση, επειδή το πρώτο βήμα το έκαναν πάλι οι αντίπαλοι, αλλά και θαυμασμός για το άλμα της επιστήμης. "Είναι φανταστικό, μυθικό επίτευγμα" δήλωσε ο James Webb, διευθυντής τότε της NASA.

Σε λιγότερο από ένα μήνα μετά, στις 5 Μαΐου 1961, οι Αμερικανοί "απάντησαν" πραγματοποιώντας μια σύντομη βολή με επανδρωμένη "κάψουλα". Ο Alan Shepard έγινε ο πρώτος Αμερικανός αστροναύτης που εκτοξεύτηκε στο διάστημα από το Ακρωτήριο Κανάβεραλ, φτάνοντας μέχρι ύψους 180 χιλιομέτρων (δεν έκανε περιφορά). Η πτήση του είχε διάρκεια δεκαπέντε λεπτά και στο τέλος εγκατέλειψε τον θαλαμίσκο Mercury και έπεσε στον ωκεανό με αλεξίπτωτο. 

Δείτε το βίντεο της επίσημης υποδοχής του Γιούρι Γκαγκάριν στη Μόσχα, στις 14 Απριλίου 1961.

Μαγνητοφωνημένος διάλογος ανάμεσα στον Γκαγκάριν, τον Κορολιόφ και το Κέντρο Ελέγχου (1:22)

Φωτογραφίες του Γιούρι Γκαγκάριν από την πρώτη διαστημική πτήση και την ζωή του (από το περιοδικό LIFO).

Αναλυτική παρουσίαση της επίσκεψης του Γκαγκάριν στην Αθήνα με φωτογραφικό υλικό (από τον ιστότοπο VEMBOS).

Πηγή: Today in Science History