Σαν σήμερα... 1989, πέθανε ο νομπελίστας φυσικός Emilio Segrè.

Emilio Gino Segrè

Σαν σήμερα, στις 22 Απριλίου 1989, πέθανε ο Ιταλοαμερικανός φυσικός Emilio Gino Segrè (Εμίλιο Τζίνο Σεγκρέ) που με τις εργασίες του συνέβαλε σημαντικά στην ατομική και πυρηνική φυσική.

Ο Εμίλιο Σεγκρέ γεννήθηκε στις 1 Φεβρουαρίου 1905, στην περιοχή Τίβολι της Ρώμης, από  σεφαρδίτικη εβραϊκή οικογένεια. Σύμφωνα με την αυτοβιογραφία του, η πραγματική ημερομηνία γέννησής του ήταν στις 30 Ιανουαρίου 1905, αλλά επίσημα στα χαρτιά είναι δηλωμένος στις 1 Φεβρουαρίου.

Πατέρας του ήταν ο χαρτοβιομήχανος Giuseppe Abramo Segrè και μητέρα του η Amelia Treves  (δολοφονήθηκε στο στρατόπεδο του Άουσβιτς). O Εμίλιο είχε δύο αρκετά μεγαλύτερους αδελφούς, τον Angelo Marco (1891-1969) και τον Marco Claudio (1893-1983).

Ο Εμίλιο το 1908, σε ηλικία 3 ετών.

Ξεκίνησε τις γυμνασιακές του σπουδές στο Τίβολι και ολοκλήρωσε το γυμνάσιο και το λύκειο στο Ginnasio Mamiani στη Ρώμη, μετά την μετακόμιση της οικογένειάς του εκεί. Στα χρόνια της Μέσης Εκπαίδευσης, με δική του πρωτοβουλία διάβασε μερικά βιβλία Φυσικής στα αγγλικά ή γερμανικά, όπως του Maxwell, "Theory of Heat", του Richard Glazebrook, "Light" ή του Fritz Reiche, "Die Quantentheorie", που του έκανε ιδιαίτερη εντύπωση. Όπως αναφέρει ο ίδιος, τα βιβλία τα είχε αφήσει στο σπίτι ο αδελφός του Angelo, αλλά σίγουρα δεν είχε καταλάβει ό,τι είχε διαβάσει. 

Ο Σεγκρέ με στρατιωτική στολή 
έξω από το Ινστιτούτο Φυσικής το 1930.
Εκείνη την ημέρα επισκεπτόταν το Ινστιτούτο
ο Ινδός φυσικός Sir Chandrasekhara Venkata Raman.

Το φθινόπωρο του 1922 ο Σεγκρέ ξεκίνησε τις σπουδές του στο Πανεπιστήμιο La Sapienza της Ρώμης. Τα δύο πρώτα προπαρασκευαστικά χρόνια ήταν κοινά για τους μηχανικούς, τους φυσικούς και τους μαθηματικούς. Ο ίδιος και η οικογένειά του θα ήθελαν να ακολουθήσει πανεπιστημιακή καριέρα, αλλά ήξεραν ότι ήταν δύσκολο αφού οι θέσεις ήταν λίγες. Ο Σεγκρέ δεν είχε φανταστεί τον εαυτό του ως φυσικό, ενώ αντίθετα πίστευε ότι θα έβρισκε δουλειά ως μηχανικός στην οικογενειακή επιχείρηση χαρτιού ή κάπου αλλού. Ο Ettore Majorana (Ετόρε Μαγιοράνα) που αργότερα υπήρξε εξαιρετικός θεωρητικός φυσικός και εξαφανίστηκε με μυστηριώδη τρόπο το 1938, ήταν συμφοιτητής και φίλος του Σεγκρέ και πολύ καλός στα μαθηματικά. 

Φράνκο Ραζέτι, Ενρίκο Φέρμι και Εμίλιο Σεγκρέ το 1931.

Στο τρίτο έτος ακολούθησε την κατεύθυνση για μηχανικός, αλλά σύντομα ανακάλυψε ότι δεν του κινούσε το ενδιαφέρον. Εκείνη την εποχή και μετά από προτροπή του συμφοιτητή του και συνοδοιπόρου στις ορειβατικές διαδρομές Giovanni Enriques (Τζιοβάνι Ενρίκε), παρακολούθησε ορισμένες διαλέξεις του Enrico Fermi (Ενρίκο Φέρμι) που πρόσφατα είχε αποφοιτήσει από το Πανεπιστήμιο της Πίζα. Τότε δεν ήρθε σε προσωπική επαφή με τον Φέρμι, αλλά ανακάλυψε ότι υπήρχε ένας Ιταλός που μπορούσε να μιλήσει για μοντέρνα φυσική. Τον Μάιο του 1927, στη διάρκεια μιας ορειβατικής διαδρομής, ο Σεγκρέ μέσω του Ενρίκε γνώρισε τον φυσικό Franco Rasetti (Φράνκο Ραζέτι) που σύντομα τον έφερε σ' επαφή με τον Φέρμι. Από τότε ξεκίνησε η φιλία του Σεγκρέ με τον Φέρμι που στην αρχή στέριωσε μέσα από τις μακρινές ορειβατικές τους διαδρομές στα βουνά της Β. Ιταλίας.

1927, Διεθνής Διάσκεψη Φυσικής στο Κόμο.
(Lawrence Berkeley Laboratory)

Τον Σεπτέμβριο του 1927, ο Σεγκρέ βρέθηκε στο συνέδριο Volta Conference στο Κόμο της Ιταλίας με τον Φέρμι και τον Ραζέτι. Ήταν ένα επετειακό συνέδριο για τα 100 χρόνια από τον θάνατο του Alessandro Volta. Εκεί, είχε την ευκαιρία να παρακολουθήσει τις ομιλίες διάσημων φυσικών, όπως ο Bohr, ο Heisenberg, ο Millikan, ο Pauli, ο Planck και ο Rutherford. Αυτή η παρακολούθηση καθόρισε την μετέπειτα πορεία του Σεγκρέ στο χώρο της επιστήμης.

Επιστρέφοντας στη Ρώμη, ο Σεγκρέ συνέχισε να μελετά φυσική κι έγινε τακτικός επισκέπτης στο Εργαστήριο της Via Panisperna. Παράλληλα, τα απογεύματα μετά τις 6.30, το γραφείο του Φέρμι ήταν ανοικτό και συνήθως με την παρουσία του Ραζέτι, ο Σεγκρέ συζητούσε και έλυνε τις απορίες που είχε. 

Πέντε από τα Παιδιά της Via Panisperna στην αυλή του Ινστιτούτου
Φυσικής του Πανεπιστημίου της Ρώμης, στην οδό Panisperna 89 (1934).
(Από αρ.) Oscar D'Agostino, Emilio Segrè,
Edoardo Amaldi, Franco Rasetti και Enrico Fermi.

Με τη βοήθεια του Orso Mario Corbino, διευθυντή του Ινστιτούτου Φυσικής στη Ρώμη, ο Σεγκρέ  πήρε μεταγραφή στο Τμήμα Φυσικής χωρίς να χάσει έτος. Λίγους μήνες μετά, ο Σεγκρέ κατάφερε να πείσει τον Μαγιοράνα να γραφτεί και αυτός στο Τμήμα Φυσικής. Ο Σεγκρέ αποφοίτησε τον Ιούλιο του 1928 έχοντας πάντα την καθοδήγηση και την συμπαράσταση του Φέρμι. Αφού πέρασε περίπου ένα χρόνο στον στρατό, επέστρεψε στο εργαστήριο της Via Panisperna και συνεργάστηκε με τον Edoardo Amaldi σε δύο εργασίες. 

Το 1930 ξεκίνησε την μελέτη του φαινομένου Zeeman σε ορισμένα αλκαλικά μέταλλα, αλλά επειδή δεν είχε την κατάλληλη εργαστηριακή υποδομή για τη συνέχιση της έρευνάς του, απευθύνθηκε σε 4 Εργαστήρια στην Ευρώπη ζητώντας υποστήριξη. Τελικά, παίρνοντας υποτροφία από το Ίδρυμα Ροκφέλερ και κατόπιν υπόδειξης του Φέρμι, αποφάσισε να συνεχίσει την εργασία του στο Αμβούργο, με την καθοδήγηση του Otto Stern.  

Η φωτογραφία της ταυτότητας του Σεγκρέ στο Λος Άλαμος.

Το 1932 επέστρεψε στην Ιταλία και εργάστηκε ως Βοηθός Καθηγητής Φυσικής στο  Πανεπιστήμιο της Ρώμης, μέχρι το 1936. 
Μέχρι το 1934, όλη η δουλειά του είχε να κάνει με την ατομική φασματοσκοπία. 
Το 1934 ξεκίνησε ν' ασχολείται με την πυρηνική φυσική συνεργαζόμενος με τον καθηγητή Ενρίκο Φέρμι στην έρευνα των νετρονίων. Συμμετείχε στην ανακάλυψη των αργών νετρονίων (slow neutrons) και στην πρωτοπόρο έρευνα στα νετρόνια που έγινε στη Ρώμη στο διάστημα 1934-1935. 

Το 1936 παντρεύτηκε την Elfriede Spiro με την οποία έκαναν ένα γιο, τον Claudio (1937-1995) που γεννήθηκε στο Παλέρμο και δύο κόρες, την Amelia (τώρα Terkel) (1942 - γεννήθηκε στο Μπέρκλεϊ) και την Fausta (τώρα Walsby) (1945 - γεννήθηκε στο Λος Άλαμος).

Κυριακάτικη βόλτα στο Λος Άλαμος.
Όρθιοι: Εμίλιο Σεγκρέ, Ενρίκο Φέρμι, Hans Bethe, Hans Straub 
και Victor Weisskopf. Κάτω: Erika Straub και Elfriede Segrè. 

Μετά το γάμο του έγινε καθηγητής Φυσικής και Διευθυντής του Ινστιτούτου Φυσικής στο Πανεπιστήμιο του Παλέρμο. Το Ινστιτούτο ήταν πρωτόγονο σε εξοπλισμό, αλλά είχε πολύ καλούς συναδέλφους από διάφορες ειδικότητες. Εδώ ξεκίνησε ν' ασχολείται με τη Ραδιοχημεία.
Έτσι, το 1937, μελετώντας με τον γεωλόγο Carlo Perrier ένα κομμάτι Μολυβδαίνιο που του είχε στείλει ο Ernest Lawrence από το Berkeley, απέδειξε ότι μέρος της ακτινοβολίας που εξέπεμπε προερχόταν από ένα άγνωστο μέχρι τότε στοιχείο, το οποίο το 1947 βαφτίστηκε "Τεχνήτιο" (Tc) (επειδή ήταν το πρώτο στοιχείο που σχηματίστηκε εξ ολοκλήρου εργαστηριακά, ονομάστηκε Τεχνήτιο).

  

Η ομάδα του Σεγκρέ στο Λος Αλάμος το 1943.
(Από αρ.) Clyde Wiegand, G. A. Linenberger, M. Kahn, Owen Chamberlain, George Farwell,
J. Miskel, Ann Kahn, Bill Nobles, J. Jungerman, Emilio Segrè και Martin Deutsch.

Το 1938, ευρισκόμενος στις ΗΠΑ για ένα σύντομο επιστημονικό ταξίδι, έμαθε για τους φυλετικούς νόμους σε βάρος των Εβραίων που είχε θεσπίσει ο Μουσολίνι κι έτσι αποφάσισε να μείνει εκεί, φέρνοντας στη συνέχεια και την οικογένειά του.

Εργάστηκε στο Berkeley Radiation Lab (Εργαστήριο Ακτινοβολίας Μπέρκλεϊ) και συνεργαζόμενος με πειραματικούς επιστήμονες ανακάλυψε τα ισότοπα Τεχνήτιο-99, Ξένον-135 και το στοιχείο Αστάτιο  (At). Αργότερα, σε συνεργασία με τους Joseph Kennedy, Glenn Seaborg και Arthur Wahl  ανακάλυψαν το  Πλουτώνιο-239 και τις ιδιότητες σχάσης του.

Η οικογένεια Σεγκρέ το 1946 στο Μπέρκλεϊ.
(Από αρ.) Elfriede, Fausta, Claudio, Amelia και Εμίλιο.

Τον Ιούνιο του 1943 εγκαταστάθηκε στο Λος Άλαμος του Νέου Μεξικού αποδεχόμενος πρόταση του Ρόμπερτ Οπενχάιμερ να εργαστεί για το πρόγραμμα Manhattan. Εκεί έγινε επικεφαλής του εργαστηρίου P-5 (για τη Ραδιενέργεια) που ήταν τμήμα της Διεύθυνσης "Πειραματικής Φυσικής" υπό τον Robert Bacher.  

Το 1946, μετά το τέλος του πολέμου, αποφάσισε να επιστρέψει στο Berkeley ως τακτικός καθηγητής.  Περί τα τέλη της δεκαετίας του '40 δέχτηκε θέση καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Illinois at Urbana–Champaign, αλλά το 1952 επέστρεψε στο Berkeley.

(Από αρ.) Εμίλιο Σεγκρέ, Ρόμπερτ Οπενχάιμερ και 
Chien-Shiung Wu στο International House στο Μπέρκλεϊ, το 1939.
(Lawrence Berkeley Laboratory)

Δουλεύοντας με τον Owen Chamberlain (Όουεν Τσάμπερλεν) προσπάθησαν να βρουν το  αντιπρωτόνιο, το σωματίδιο της αντιύλης που είναι αντίστοιχο του πρωτονίου. Ήδη από το 1932 ο  Carl D. Anderson είχε ανακαλύψει το ποζιτρόνιο (αντιηλεκτρόνιο) που είχε προβλέψει ο Paul Dirac από το 1931. 
Πολλοί επιστήμονες αμφέβαλαν για την ύπαρξή του, όμως ο Σεγκρέ και ο Chamberlain χρησιμοποιώντας το bevatron του εργαστηρίου τους στα 6 GeV κατάφεραν να ανιχνεύσουν αντιπρωτόνια.      
To 1959, o Εμίλιο Σεγκρέ και ο Όουεν Τσάμπερλεν μοιράστηκαν το βραβείο Νόμπελ  Φυσικής "για την ανακάλυψη του αντιπρωτονίου". Βέβαια αυτό το Νόμπελ ήταν αμφιλεγόμενο και δημιούργησε πολλές συζητήσεις, γιατί στην εργασία που παρουσιαζόταν η ανακάλυψη του αντιπρωτονίου εμφανίζονταν και τα ονόματα των Clyde Wiegand και Tom Ypsilantis που  συμμετείχαν ενεργά στην ομάδα, όχι όμως στη βράβευση.   

Η ομάδα που ανακάλυψε το αντιπρωτόνιο.
(Από αρισ.) Εμίλιο Σεγκρέ, Clyde Wiegand, Edward Lofgren,
Όουεν Τσάμπερλεν και Thomas Ypsilantis.

Τα επόμενα χρόνια συνέχισε να προσφέρει τις υπηρεσίες του στο Μπέρκλεϊ από διάφορες θέσεις φτάνοντας να γίνει Πρόεδρος του Τμήματος Φυσικής (1965-66). Το 1970 βοήθησε τον Edward Teller  να χωρίσει το Lawrence Berkeley Laboratory από το Lawrence Livermore Laboratory, ενώ ήταν ένας από τους θεματοφύλακες του Fermilab και των εργασιών του Fermi. 
Το 1972 συνταξιοδοτήθηκε από το Berkeley, αλλά συνέχισε να διδάσκει Ιστορία της Φυσικής. Το 1974 επέστρεψε στο Πανεπιστήμιο της Ρώμης ως καθηγητής, αλλά έμεινε μόνον ένα χρόνο.

1960, όλα τα Νόμπελ του Πανεπιστημίου Μπέρκλεϊ:
(από αρ.) Owen Chamberlain (Φυσική 1959), Edwin McMillan (Χημεία 1951), William Giauque 
(Χημεία 1949), John Northrup  (Χημεία 1946),  Wendell Stanley (Χημεία 1946), Emilio Segre
 (Φυσική 1959) και Glenn Seaborg (Χημεία 1951).

Μετά τον θάνατο της συζύγου του Elfriede το 1970, παντρεύτηκε για δεύτερη φορά το 1972 την Rosa Mines, μια Ουρουγουανή φίλη της Elfriede.

Ο Εμίλιο Σεγκρέ πέθανε σε ηλικία 84 ετών από καρδιακή προσβολή, καθώς έκανε βόλτα κοντά στο σπίτι του, στο Lafayette της Καλιφόρνιας.

Ο Εμίλιο Σεγκρέ με την οικογένειά του.

Όπως έχει γραφεί, ο Εμίλιο Σεγκρέ ήταν περίπλοκος άνθρωπος. Είχε υψηλά πρότυπα, ήταν περήφανος, λίγο απομονωμένος και κάπως εκφοβιστικός, αλλά όταν τον γνώριζες καλύτερα, διαπίστωνες ότι ήταν γενναιόδωρος και υποστήριζε τους νεότερους φυσικούς, πάντα έτοιμος να δώσει χρήσιμες συμβουλές. 

Είχε καλλιεργηθεί με την ευρωπαϊκή παράδοση, μιλούσε πολλές γλώσσες, είχε μελετήσει κλασικά λατινικά κείμενα, τον Δάντη, τους Βρετανούς ποιητές του 19ου αιώνα, τον Βίκτωρ Ουγκό και τον Σίλερ. Ήταν επίσης ένας καταξιωμένος ανιχνευτής άγριων μανιταριών.

Το εξώφυλλο της αυτοβιογραφίας του Εμίλιο Σεγκρέ. 

Ο Εμίλιο Σεγκρέ είχε πλούσιο συγγραφικό έργο κι ένα πολύτιμο φωτογραφικό αρχείο, αφού λειτουργούσε και ως φωτογράφος αποθανατίζοντας μεγάλες στιγμές στην ιστορία της σύγχρονης Φυσικής. Το 1997, στη μνήμη του συζύγου της, η Rosa Segrè δώρισε το φωτογραφικό του αρχείο στο  Αμερικάνικο Ινστιτούτο Φυσικής (AIP). Το κληροδότημα του αρχείου στεγάζεται στο College Park του Maryland και αποτελεί μέρος του Κέντρου για την Ιστορία της Φυσικής του AIP.

Στα ελληνικά, κυκλοφορεί το έργο του Εμίλιο Σεγκρέ, ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ (1ος τόμος: "Από την πτώση των σωμάτων έως τα ραδιοκύματα" και 2ος τόμος: "Από τις ακτίνες Χ έως τα κουάρκ").

Το Τμήμα Φυσικής του Πανεπιστημίου Μπέρκλεϊ έχει καθιερώσει την ετήσια Ομιλία Εμίλιο Σεγκρέ (Emilio Segré Lecture).

Άνοιξη του 1952. Οι εξισώσεις που φαίνονται στον
πίνακα απεικονίζουν τις αντιδράσεις, που δείχνουν
στοιχεία και ισότοπα που ανακάλυψε ο Σεγκρέ
(Τεχνήτιο, Αστάτιο και Πλουτώνιο 239).  

• Μπορείτε να διαβάσετε την αυτοβιογραφία του Εμίλιο Σεγκρέ "A Mind Always in Motion" ("Ένα μυαλό σε διαρκή κίνηση") (αγγλικά) και να βρείτε πλούσιο φωτογραφικό υλικό στη διεύθυνση:

https://publishing.cdlib.org/ucpressebooks/view?docId=ft700007rb;chunk.id=0;doc.view=print

• Βίντεο με συνέντευξη του Εμίλιο Σεγκρέ για την εποχή του προγράμματος Μανχάταν ("It was wartime...") στο Λος Άλαμος (αγγλικά, 6:32).

• Σύντομη βιογραφία του Εμίλιο Σεγκρέ από τον John David Jackson για τη National Academy Press.

• Συνέντευξη (κείμενο) του Εμίλιο Σεγκρέ στον Richard Rhodes, στις 29 Ιουνίου 1983, για το αρχείο "Voices of the Manhattan Project" (αγγλικά).

Ο Εμίλιο Σεγκρέ με τη δεύτερη
σύζυγό του Rosa, στο Λουκάρνο 
της Ελβετίας, το 1987.
(Φωτό από Robert Schira)

• Η ομιλία του Εμίλιο Σεγκρέ στη Στοκχόλμη για την απονομή του βραβείου Νόμπελ Φυσικής, στις 11 Δεκεμβρίου 1959 (pdf, αγγλικά). Τίτλος της ομιλίας "Properties of antinucleons" ("Ιδιότητες των αντινουκλεονίων").

• Βίντεο από την τελετή απονομής των βραβείων Νόμπελ στη Στοκχόλμη στις 10 Δεκεμβρίου 1959 (3:28).

• Τηλεοπτική συνέντευξη του Εμίλιο Σεγκρέ στην Ottavia Bassetti στις 17 Σεπτεμβρίου 1986 (ιταλικά, 40:49).

• Αρχεία του Εμίλιο Σεγκρέ στον Οργανισμό Online Archive of California (OAC)

• Συνέντευξη του Εμίλιο Σεγκρέ στους Charles Weiner και Barry Richman για το Oral History του American Institute of Physics (AIP), στις 13 Φεβρουαρίου 1967.

Το Γυμνάσιο-Λύκειο Mamiani που τελείωσε ο Σεγκρέ στη Ρώμη.

Πηγή: Today in Science History,  nobelprize,  wikipedia