Σαν σήμερα... 2007, πέθανε ο θεωρητικός φυσικός Sidney Coleman.

Sidney Coleman 
(από http://www.fisicafundamental.net)

Σαν σήμερα, στις 18 Νοεμβρίου 2007, πέθανε ο Αμερικανός φυσικός Sidney Coleman (Σίδνεϊ Κόλμαν), για 43 χρόνια μέλος της σχολής του Χάρβαρντ ως δάσκαλος και ερευνητής της θεωρητικής φυσικής.

Πριν προχωρήσω στην παρουσίαση της ζωής και του έργου του Σίδνει Κόλμαν οφείλω να σας μεταφέρω αυτό που με ώθησε ν’ ασχοληθώ με το συγκεκριμένο πρόσωπο, μιας και δεν μου ήταν γνωστό «όνομα» μέχρι πρόσφατα.

Πριν λίγο καιρό ξεκίνησα να διαβάζω την τελευταία συγγραφική δημιουργία του κ. Στέφανου Τραχανά «Ο βομβιστής και ο στρατηγός (Ιστορώντας την κβαντική επανάσταση 1900-2025)» (εκδόσεις Π.Ε.Κ.). Εκεί, στην τελευταία σελίδα του προλόγου από τον συγγραφέα, απευθύνει «το πρώτο ευχαριστώ του» στους λαμπρούς δασκάλους που ευτύχησε να έχει «Θανάσης Κωστίκας, Γιάννης Ηλιόπουλος και Sidney Coleman είναι τα ονόματά τους». Να η πρώτη μου επαφή με τον «Κόλμαν».

Το εξώφυλλο του βιβλίου του Στέφανου Τραχανά
"Ο βομβιστής και ο στρατηγός (Ιστορώντας την κβαντική επανάσταση 1900-2025)"
(εκδόσεις Π.Ε.Κ.).

Πριν 10 μέρες, το Σάββατο 8 Νοεμβρίου 2025, είχα την ευχαρίστηση να βρεθώ στο Αμφιθέατρο του Γαλλικού Ινστιτούτου της Αθήνας, στην τιμητική εκδήλωση που οργάνωσαν οι Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης (Π.Ε.Κ.) για τον Στέφανο Τραχανά, με τίτλο «Στέφανος Τραχανάς: Ο μαθητής και ο δάσκαλος». Εκεί λοιπόν, ο κ. Τραχανάς μιλώντας για τους πέντε δασκάλους που «άναψαν την φλόγα μέσα του» ανάφερε στην 5^η ιστορία του τον Sidney Coleman ως τον δάσκαλο που τον έφερε κοντά στην κατανόηση της κβαντικής φυσικής.

Ο Κόλμαν (αρ.) με τους συναδέλφους του Ike Silvera (Άικ Σιλβέρα) και
Ed Purcell (Εντ Παρσέλ) κατά την διάρκεια του πειράματος "The music of the protons" (1983).

Νάμαι λοιπόν εδώ σήμερα, έτοιμος να μιλήσω για τον άγνωστο στους πολλούς Σίδνεϊ Κόλμαν, που όμως υπήρξε μία από τις πιο λαμπρές και επιδραστικές φυσιογνωμίες στη θεωρητική φυσική του 20ού αιώνα, ειδικά στον τομέα της κβαντικής θεωρίας πεδίου. Έναν επιστήμονα με εξαιρετική διαύγεια σκέψης, λεπτό χιούμορ, διδακτικό ταλέντο και βαθιά αγάπη για τη συμμετρία, τη θεμελιώδη έννοια που διαπερνά όλη τη φυσική. Ο Sheldon Glashow (Σέλντον Γκλάσοου) (Νόμπελ Φυσικής 1979), στενός του φίλος και συνεργάτης, είχε πει για εκείνον: «Ο Σίδνει ήταν ο πιο οξυδερκής κριτικός και ο πιο φωτεινός νους της θεωρητικής φυσικής· ήταν η γλώσσα του Pauli (Πάουλι) στο πρόσωπο του Einstein (Αϊνστάιν).»

Ο Σίδνεϊ Κόλμαν γεννήθηκε στις 7 Μαρτίου 1937, στο Σικάγο. Ο πατέρας του ήταν επιχειρηματίας, αλλά πέθανε όταν ο Σίδνεϊ ήταν μόλις εννέα ετών. Η απώλεια του πατέρα είχε ως αποτέλεσμα ο Σίδνεϊ, ο αδελφός του Ρόμπερτ -8 χρόνια μικρότερος- και η μητέρα τους Έλεν να περάσουν δύσκολα χρόνια ζώντας σε μια δύσκολη γειτονιά στα βόρεια προάστια του Σικάγο. Ο αδελφός του θυμάται ότι ο Σίδνεϊ, ήδη από τη δεκαετία του 1940, είχε δείξει ενδιαφέρον για την ατομική βόμβα που τότε είχε κατασκευαστεί και είχε δηλώσει την πρόθεσή του να γίνει φυσικός. Στο λύκειο, ο Σίδνεϊ και ένας φίλος του κατασκεύασαν έναν πρωτόγονο υπολογιστή και κέρδισαν βραβείο στην Έκθεση Επιστήμης για τα δημόσα σχολεία του Σικάγο (Chicago Public Schools Student Science Fair).

Το εξώφυλλο μιας από τις πολλές εκδόσεις των διαλέξεων του Σίδνεϊ Κόλμαν
για την Κβαντική Θεωρία Πεδίου.  (1871 σελίδες, έκδοση World Scientific, Νοέμβριος 2018)

Σε όλη του την ζωή ο Σίδνεϊ είχε πάθος για την επιστημονική φαντασία και το 1955, σε ηλικία 18 ετών, έγινε ένας από τους ιδρυτές της Advent: Publishers, ενός εκδοτικού οίκου που φτιάχτηκε για να δημοσιεύει κριτικές, ιστορίες και προτάσεις για βιβλία σχετικά με έργα επιστημονικής φαντασίας. Πολύ αργότερα, μεγάλος πλέον, περιστασιακά έγραφε κριτικές για βιβλία του είδους για το “The Magazine of Fantasy and Science Fiction” («Το Περιοδικό της Φαντασίας και της Επιστημονικής Φαντασίας»).

Ο ίδιος είχε πει γι' αυτή την αγάπη του: "Δεν ασχολούμαι με την επιστημονική φαντασία για τα χρήματα. Είμαι σε αυτό για τη χαρά. Τυπικά, είμαι εκδότης (στην πραγματικότητα, το 14% ενός εκδότη). ... Είναι ένα ευχάριστο θέμα συζήτησης στα πάρτι. Είναι ένας τρόπος για να συναντώ μερικούς ενδιαφέροντες ανθρώπους. Είναι καλύτερο χόμπι από τη συλλογή γραμματοσήμων κάθε μέρα. Από οικονομική άποψη, παίζει μικρότερο ρόλο στη ζωή μου από το να επιστρέφω μπουκάλια κόκα κόλα για να παίρνω χρήματα."

Ο Greg Benford (Γκρεγκ Μπένφορντ), γνωστός συγγραφέας επιστημονικής φαντασίας και ένας από τους ιδρυτές του εκδοτικού οίκου Advent: Publishers, έχει γράψει ότι οι κριτικές επιστημονικής φαντασίας του Κόλμαν επηρέασαν συχνά τους συγγραφείς αυτού του είδους λογοτεχνίας και ότι η επιστημονική φαντασία ίσως επηρέασε τους τίτλους των επιστημονικών άρθρων του Κόλμαν. Για παράδειγμα η εργασία του “Why There Is Nothing Rather Than Something: A Theory of the Cosmological Constant” («Γιατί δεν υπάρχει τίποτα παρά κάτι: Μια θεωρία της κοσμολογικής σταθεράς»), που δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό Nuclear Physics B (Volume 310, Issues 3–4, 12 Δεκεμβρίου 1988, σελ. 643-668).

Σχέδιο του Γκρεγκ Μπένφορντ αφιερωμένο στον Σίδνεϊ Κόλμαν.
(Από: Κείμενο - παρουσίαση του Χάουαρντ Γκιόργκι σε συνεδρίαση της APS στη

 Salt Lake City, σε αφιέρωμα για τον Σίδνεϊ Κόλμαν).

Το 1957, ο Σίδνεϊ Κόλμαν αποφοίτησε από το Illinois Institute of Technology-IIT (Ινστιτούτο Τεχνολογίας του Ιλινόις) και συνέχισε για μεταπτυχιακές σπουδές στο California Institute of Technology-Caltech (Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Καλιφόρνιας), κοντά στον Murray Gell-Mann (Μάρεϊ Γκέλμαν) και τον Richard Feynman (Ρίτσαρντ Φάινμαν).

Ήδη από το 1961 ο Κόλμαν είχε αρχίσει να δημοσιεύει εργασίες μόνος του ή σε συνεργασία με τον Σέλντον Γκλάσοου που βρισκόταν επίσης στο Caltech. Όπως μας λέει ο Γκλάσοου: «Γνωριστήκαμε το 1960, όταν εγώ είχα ήδη περάσει ένα μεταδιδακτορικό έτος εκεί. Τότε ο Σίδνεϊ μόλις ξεκινούσε τη διδακτορική του έρευνα υπό τον Μάρεϊ Γκέλμαν. Γίναμε γρήγορα φίλοι με κοινά ενδιαφέροντα για την επιστημονική φαντασία και την αναρρίχηση στο όρος Wilson τα Σαββατοκύριακα, για να ξεφεύγουμε από την αιθαλομίχλη της Πασαντίνα.»

Από αριστερά: Σίδνεϊ Κόλμαν, Dave Kyle και James White στο Worldcon (World Science Fiction Convention - Παγκόσμιο Συνέδριο Επιστημονικής Φαντασίας), (Conspiracy 87), στο Μπράιτον της Αγγλίας, το 1987. 

Το 1961, ο Κόλμαν μετακόμισε στο Πανεπιστήμιοτου Χάρβαρντ ως Λέκτορας και Συνεργάτης του προγράμματος Corning.

To 1962 ολοκλήρωσε το διδακτορικό του στο Caltech με την επίβλεψη του Μάρεϊ Γκέλμαν. Ο τίτλος του διδακτορικού του ήταν "The Structure of Strong Interaction Symmetries" («Η δομή των ισχυρών συμμετριών αλληλεπίδρασης») κι εκεί διερεύνησε τις αρχές συμμετρίας της ισχυρής πυρηνικής δύναμης που συνδέει τα κουάρκ μεταξύ τους. Αυτή η εργασία έπαιξε σημαντικό ρόλο στην μετέπειτα ανάπτυξη του Καθιερωμένου Μοντέλου της σωματιδιακής φυσικής. Άρχιζε τη διδακτορική του διατριβή με ένα απόσπασμα από το Justine (Ζιστίν) του Μαρκήσιου ντε Σαντ: «Αυτό που κάνουμε εδώ δεν είναι τίποτα μπροστά σε αυτά που ονειρευόμαστε να κάνουμε.»

Αυτή η φωτογραφία του Σίδνεϊ Κόλμαν σε μια αστεία πόζα, 
συνόδευε το κείμενο του Jon Stopa στο αφιέρωμα του efanzines.com
στον Κόλμαν (Vol. 2 No. 5, Οκτώβριος 2003).
 

Η λαμπρή καριέρα του Κόλμαν, ως ενός από τους κορυφαίους θεωρητικούς της κβαντικής θεωρίας πεδίου παγκοσμίως, πιθανότατα ξεπέρασε ακόμα και τα όνειρα που είχε ως μεταπτυχιακός φοιτητής. Δίδαξε στους φυσικούς των στοιχειωδών σωματιδίων έναν καινούργιο τρόπο σκέψης για το τι είναι και πώς πρέπει να αντιμετωπίζεται η θεωρία πεδίου.

Ο Κόλμαν αγαπούσε τη συμμετρία και την κβαντική θεωρία πεδίου (QFT). Καταλάβαινε τη δύναμη αυτών των αλγεβρικών εργαλείων και τη σημασία τους στη σύγχρονη φυσική. Ήξερε ότι έπρεπε να εξηγήσει προσεκτικά τις ιδέες του στους παλαιότερους συναδέλφους του - και αργότερα στους φοιτητές του - και είχε τη βεβαιότητα ότι διέθετε τις απαραίτητες ικανότητες για να το κάνει.

Το 1963, παραμένοντας στο Χάρβαρντ, έγινε επίκουρος καθηγητής.

Το εξώφυλλο του βιβλίου "Aspects of Symmetry - Selected Erice lectures".
Έκδοση: Cambridge University Press, Φεβρουάριος 1988, σελ. 420)

Το 1964 έλαβε υποτροφία από το Ίδρυμα Sloan (Sloan Fellow) και το 1966 έγινε αναπληρωτής καθηγητής πάντα στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ.

Το 1966, ο Antonino Zichichi (Αντονίνο Ζικίκι) κάλεσε τον Κόλμαν να διδάξει στο τότε νέο θερινό σχολείο “International School for Subnuclear Physics” («Διεθνές Σχολείο Φυσικής Στοιχειωδών Σωματιδίων») – τώρα αποτελεί τμήμα του “Ettore Majorana Foundation and Centre for Scientific Culture” στο Erice (Έριτσε) της Σικελίας. Ο Κόλμαν αποτέλεσε μια θρυλική προσωπικότητα αυτού του θερινού Σχολείου καθ' όλη την διάρκεια της δεκαετίας του ‘70 και στις αρχές της δεκαετίας του ‘80, γι’ αυτό και τιμήθηκε με τον τίτλο "Best Lecturer" ("Καλύτερος Λέκτορας") στην επέτειο των 15 ετών του Σχολείου, το 1979. Η εξήγησή του για την «αυθόρμητη θραύση της συμμετρίας» (“spontaneous symmetry breaking”) χρησιμοποιώντας σαν παράδειγμα ένα μικρό ανθρωπάκι που ζει μέσα σε έναν σιδηρομαγνήτη, είναι χαρακτηριστικό του τρόπου διδασκαλίας του, κάτι που έχει επισημανθεί συχνά από τους συναδέλφους του. Το ιδεατό πείραμα σκέψης για το «ανθρωπάκι που ζει μέσα σε έναν σιδηρομαγνήτη» αναφέρεται στο κεφάλαιο «Secret Symmetry: An Introduction to Spontaneous Symmetry Breakdown and Gauge Fields» («Μυστική Συμμετρία: Εισαγωγή στην Αυθόρμητη Συμμετρία Διάσπασης και στα Πεδία Βαθμίδας») του βιβλίου του «Aspects of Symmetry» («Πτυχές της Συμμετρίας»).

Θερινό Σχολείο στο Έριτσε της Σικελίας το 1967.  Από αριστερά: Bruno Zumino, Σίδνεϊ Κόλμαν, Νίνο Ζικίκι, Nicola Cabibbo, Σέλντον Γκλάσοου και Μάρεϊ Γκέλμαν. (Από:  CERN Courier, 1967, σελ. 148)

Στο κλασικό βιβλίο «Aspects of Symmetry» (1985) υπάρχει συλλογή από τις διαλέξεις του Κόλμαν στο Έριτσε. Σ’ ένα απόσπασμα από την εισαγωγή του στο βιβλίο αναφέρει: 

«Πρώτη φορά ήρθα στο Έριτσε το 1966, για να δώσω διαλέξεις στο τέταρτο από τα ετήσια σχολεία φυσικής στοιχειωδών σωματιδίων που διοργάνωνε ο Νίνο Ζικίκι. Γοητεύτηκα από την ομορφιά του Έριτσε, θαύμασα τον πλούσιο σικελικό πολιτισμό και την ιστορία και τρομοκρατήθηκα από τον σιδερένιο τρόπο με τον οποίο ο Νίνο κρατούσε τους φοιτητές και το διδακτικό προσωπικό σε εγρήγορση. Με μια λέξη με κέρδισε και κάθε ένα ή δύο χρόνια από τότε, επέστρεφα στο Έριτσε για να μιλήσω για το παρελθόν, τα τωρινά ή τα μελλοντικά, τουλάχιστον στο βαθμό που άγγιζαν την θεωρία των στοιχειωδών σωματιδίων... Αυτές οι διαλέξεις εκτείνονται σε δεκατέσσερα χρόνια, από το 1966 έως το 1979. Αυτή ήταν μια σπουδαία εποχή για να είσαι θεωρητικός υψηλών ενεργειών, μια περίοδος υπέροχου θριάμβου για την κβαντική θεωρία πεδίου. Και ήταν ένας θρίαμβος, με την παλιά έννοια της λέξης: μια ένδοξη παρέλαση νίκης, γεμάτη υπέροχα πράγματα φερμένα πίσω από μακρινά μέρη για να κάνουν τον θεατή να αιφνιδιαστεί και να γελάσει από χαρά. Ελπίζω ότι μέρος αυτού του δέους και της χαράς να έχει αποτυπωθεί εδώ.»

Ο Σίδνεϊ Κόλμαν την ώρα της διδασκαλίας.

Το 1969, σε ηλικία 32 ετών, έγινε καθηγητής Φυσικής, πάντα στο Χάρβαρντ.

Για 30 χρόνια, ο Κόλμαν δίδασκε τη Φυσική 253, «Κβαντική Θεωρία Πεδίου», πάντοτε σ’ ένα ασφυκτικά γεμάτο αμφιθέατρο. Υπήρξε θρυλικός δάσκαλος. Οι διαλέξεις του είχαν σαφήνεια, διορατικότητα, λιτότητα κι ενέπνευσαν μια ολόκληρη γενιά νέων φυσικών. Είχε τις εκκεντρικότητες του ωστόσο και βέβαια, όλοι είχαν μια αγαπημένη «ιστορία για τον Σίδνεϊ». Οι σημειώσεις του αποτέλεσαν τη βάση για μαθήματα και βιβλία παγκοσμίως. 

Ο Κόλμαν ήταν καθοριστικός και επιδραστικός στη νέα άνθηση της κβαντικής θεωρίας πεδίου τις δεκαετίες ‘60 και ‘70. Ήταν πρωτοπόρος στη χρήση αλγεβρικών και συμμετρικών μεθόδων στην ανάλυση των θεμελιωδών νόμων της φύσης. Αντί να δει τη συμμετρία ως δευτερεύον εργαλείο, την τοποθέτησε στο κέντρο της θεωρητικής φυσικής.

Ο τρόπος με τον οποίο ο Κόλμαν προσέγγιζε τη θεωρία των σωματιδίων φαίνεται ήδη από τη συνέχεια της ιστορίας που ξεκίνησε με τη διατριβή του. Οι πολυάριθμες, εξαιρετικά καθαρές εργασίες και διαλέξεις του - μερικές με τίτλους όπως Fun with SU(3) («Διασκέδαση με το SU(3)»!) - έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στο να κατανοήσει η κοινότητα των θεωρητικών φυσικών την ανακάλυψη του Μάρει Γκέλμαν για τον “Οκταπλό Δρόμο” (Eightfold Way).

Ο Σίδνεϊ Κόλμαν (αρ.) παραλαμβάνει το μετάλλιο Dirac από τον
νομπελίστα Abdus Salam (δεξ.) το 1991.
(Από: futura-sciences.com)

 Ανάμεσα στα σημαντικότερα έργα του περιλαμβάνονται:

• Το θεώρημα Coleman–Norton (1965). Αυτή η μέθοδος χρησιμοποιείται για την ανάλυση ορισμένων διεργασιών διάσπασης σωματιδίων, ιδιαίτερα όπου εμπλέκονται «τριγωνικές ιδιομορφίες».

• Το θεώρημα Coleman–Mandula (1967) με τίτλο «Περί της αδυναμίας συνδυασμού των συμμετριών χώρου-χρόνου και των εσωτερικών συμμετριών με οποιονδήποτε μη τετριμμένο τρόπο»: απέδειξε ότι οι συμμετρίες του χωροχρόνου και των εσωτερικών ιδιοτήτων των σωματιδίων δεν μπορούν να συνδυαστούν με μη τετριμμένο τρόπο — περιορισμός που οδήγησε αργότερα στην ανακάλυψη της υπερσυμμετρίας.

• Το θεώρημα Coleman (1973) με τίτλο “Δεν υπάρχουν μποζόνια Goldstone σε δύο διαστάσεις”.

• Η εργασία με τον διδακτορικό του φοιτητή Erick Weinberg (Έρικ Γουάινμπεργκ) για τις ραδιοδιορθώσεις και τη σπασμένη συμμετρία (1973) οδήγησε στην έννοια της διαστατικής μεταστοιχείωσης (dimensional transmutation), θεμελιώδους για την κατανόηση της ισχυρής αλληλεπίδρασης. Αργότερα, ο φοιτητής του Hugh David Politzer (Χιου Ντέιβιντ Πόλιτζερ), επηρεασμένος από αυτή τη δουλειά, ανακάλυψε την ασυμπτωτική ελευθερία, γεγονός που τον οδήγησε στο βραβείο Νόμπελ Φυσικής 2004.

• Το έργο του για τη θεωρία sine-Gordon και το μοντέλο Thirring (1975), όπου εισήγαγε την έννοια της δυαδικότητας - ότι δύο διαφορετικές θεωρίες μπορούν να περιγράφουν το ίδιο φυσικό φαινόμενο.

Ο Anthony Zee (Άντονι Ζίι) (αρ.) και ο Σίδνεϊ Κόλμαν στο Shelter Island της Ν. Υόρκης,
στη 2η συνάντηση για την Κβαντική Φυσική (1 και 2 Ιουνίου 1983).
(Από: AIP Emilio Segrè Visual Archives)

Το 1973, οι David Gross (Νέιβιντ Γκρος), Frank Wilczek (Φρανκ Γουίλτζεκ) και Χιου  Πόλιτζερ άνοιξαν τον δρόμο για την Κβαντική Χρωμοδυναμική (QCD) - την θεωρία των κουάρκ και των γλουονίων. Ο Κόλμαν δεν ήταν ανάμεσα στους δημιουργούς της QCD, αλλά έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην κατανόησή της.

Ήταν από τους πρώτους που εξήγησαν με εξαιρετική καθαρότητα, τι σημαίνει από την πλευρά της φυσικής η ασυμπτωτική ελευθερία και πώς η ισχυρή αλληλεπίδραση οδηγεί σε δέσμευση (confinement) των κουάρκ.

Οι διαλέξεις του Κόλμαν εκείνη την εποχή στο Χάρβαρντ έγιναν θρυλικές και πολλοί φυσικοί της επόμενης γενιάς λένε πως «έμαθαν τι είναι η QCD» από τον Σίδνεϊ Κόλμαν.

Σε μια σειρά εργασιών γύρω στο 1977–1978, ασχολήθηκε με τη σταθερότητα του κενού και τις μεταβάσεις μεταξύ διαφορετικών καταστάσεων του κενού μέσω κβαντικού τάνελινγκ (κβαντικής σήραγγας). 

Χιουμοριστικό σκίτσο για τον Σίδνεϊ Κόλμαν στο περιοδικό efanzines, με αφορμή το γεγονός ότι προσπαθούσε εξωτερικά να έχει την εμφάνιση του Αϊνστάιν. Η μετάφραση της λεζάντας: "Πως να περιγράψετε την διαφορά ανάμεσα στον Σίδνεϊ Κόλμαν και στον Άλμπερτ Αϊνστάιν".   (Από  e*I*36  (Vol. 7,  No. 1) Φεβρουάριος 2008)

Στην περίφημη εργασία του “The Fate of the False Vacuum” («Η μοίρα του ψευδούς κενού») (1977), ανέλυσε με απαράμιλλη διαύγεια πώς ένα «ψευδές κενό» - μια μετασταθής κατάσταση με ελαφρώς υψηλότερη ενέργεια - μπορεί να καταρρεύσει αυθόρμητα σε ένα πραγματικό κενό, σχηματίζοντας «φυσαλίδες» της νέας φάσης που διαστέλλονται με την ταχύτητα του φωτός. Αυτό το φαινόμενο, πέρα από τη σημασία του για την κοσμολογία, επηρέασε βαθιά και τη φιλοσοφία της φυσικής, η «κενότητα» δεν είναι ποτέ απόλυτα σταθερή· το κενό είναι δυναμικό, εύθραυστο, δημιουργικό.

Ο Σίδνεϊ Κόλμαν υπήρξε, πέρα από ερευνητής, ο πιο διάσημος δάσκαλος της θεωρητικής φυσικής στο Χάρβαρντ και ένας από τους πιο αγαπητούς παγκοσμίως. Οι διαλέξεις του για την Κβαντική Θεωρία Πεδίου έχουν γίνει κλασικές. Κυκλοφορούν σε βίντεο και σε σημειώσεις και θεωρούνται το πληρέστερο και πιο ζωντανό μάθημα που δόθηκε ποτέ στο αντικείμενο.

Η καφετέρια Hayes-Bickford που σύχναζε ο Κόλμαν βρισκόταν στην Κεντρική Πλατεία (Central Square) του Χάρβαρντ (1326 Massachusetts Ave). Λειτούργησε περίπου από το 1938 μέχρι το 1970, πριν γίνει κινέζικο εστιατόριο.
(Φωτό από John Carabatsos στο Facebook)

Ο τρόπος του ήταν απολύτως μοναδικός ̇ δεν δίδασκε για να εντυπωσιάσει, αλλά για να ξεκαθαρίσει τη σκέψη. Χρησιμοποιούσε το χιούμορ του με ακρίβεια χειρουργού - ποτέ για να αποπροσανατολίσει, πάντα για να επισημάνει μια λογική λεπτομέρεια.

Το μάθημά του δεν ήταν μόνο για φυσικούς. Ήταν, όπως είπε κάποτε ο Στίβεν Γουάινμπεργκ «ένα μάθημα για το πώς να σκέφτεσαι».

Ο Κόλμαν δεν φοβόταν να αμφισβητεί ακόμα και τα πιο ιερά δόγματα - από την υπερσυμμετρία έως την θεωρία χορδών. Δεν δίσταζε να πει ότι μια θεωρία, όσο κομψή κι αν είναι, «δεν εξηγεί τίποτα αν δεν έχει πρόβλεψη».

Ήταν γνωστός για φράσεις όπως: «Η υπερσυμμετρία είναι υπέροχη, αλλά δυστυχώς η φύση δεν έχει ενημερωθεί ακόμα» ή ακόμη «Η θεωρία των πάντων υπάρχει - το πρόβλημα είναι ότι δεν συμφωνούμε ποια είναι».

Σ’ ένα μάθημα κβαντικής θεωρίας πεδίου οι φοιτητές έφτιαξαν μπλουζάκια με την εικόνα του και μια συλλογή από τα πιο γνωστά αποφθέγματά του, μεταξύ των οποίων ένα έγραφε: «Όχι μόνο ο Θεός ξέρει κι εγώ ξέρω και μέχρι το τέλος του εξαμήνου κι εσύ θα ξέρεις!». Ήταν μια ατάκα με την οποία συνήθως ξεκίναγε τα μαθήματα της περιόδου.

Το εξώφυλλο του βιβλίου "Lectures on Gravity" του Σίδνεϊ Κόλμαν.
(Cambridge University Press, Ιανουάριος 2022, σελ. 223).

Στη δεκαετία του 1960, απείλησε να μηνύσει μια φοιτητική εφημερίδα για συκοφαντία, επειδή έγραψαν ότι δίδασκε φυσική φορώντας μωβ πολυεστερικό κοστούμι. «Ήταν μάλλινο», είπε!

Πριν από το γάμο του ο Κόλμαν ήταν κάτοικος της παλιάς κεντρικής πλατείας του Χάρβαρντ και συχνά, πολύ μετά τα μεσάνυχτα, βρισκόταν στην καφετέρια Hayes-Bickford συζητώντας και διαφωνόντας με τους φίλους του για τη φυσική. Ήταν γνωστός νυκτόβιος και λέγεται ότι κάποτε αρνήθηκε να διδάξει ένα μάθημα στις 9 το πρωί επειδή, όπως είπε, «Δεν μπορώ να μείνω ξύπνιος μέχρι τόσο αργά»!

Το 1982, ο Κόλμαν παντρεύτηκε την αγαπημένη του Νταϊάνα (Teschmacher) (1938 - 2024) που είχε γνωρίσει στο Χάρβαρντ από τα τέλη της δεκαετίας του 1970.

Το 1978, ο Σίδνεϊ Κόλμαν κέρδισε το βραβείο Boris Pregel (Μπόρις Πρέγκελ) από τη New York Academy of Sciences (Ακαδημία Επιστημών της Ν. Υόρκης). 

Το 1980, αναγορεύτηκε σε Donner Professor of Science (Καθηγητής Επιστημών Donner)  από το Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ.

O Σίδνεϊ Κόλμαν με την σύζυγό του Νταϊάνα στην Τζαμάικα το 1988.
(Από την διδακτορική εργασία του Aaron Sidney Wright
στο Πανεπιστήμιο του Τορόντο - 2014).

Το 1989, ο Κόλμαν τιμήθηκε από την U.S. National Academy of Sciences – NAS (Εθνική Ακαδημία Επιστημών των Ηνωμένων Πολιτειών) με το “NAS Award for Scientific Reviewing” («Βραβείο της NAS για την Επιστημονική Κριτική»). Τιμήθηκε με αυτό το βραβείο για τις «διαυγείς, διορατικές και επιδραστικές κριτικές του για τα μερικώς διατηρημένα ρεύματα, τις θεωρίες βαθμίδας και τα μαγνητικά μονόπολα - θέματα θεμελιώδη για τη θεωρητική φυσική».

Κατείχε πολλές θέσεις επισκέπτη καθηγητή και έλαβε το μετάλλιο Dirac (1990) από το International Centre for Theoretical Physics – ICTP (Διεθνές Κέντρο για την Θεωρητική Φυσική) και το μαθηματικό βραβείο Dannie Heineman (2000) από την American Physical Society – APS (Αμερικανική Ένωση Φυσικής). Ήταν μέλος της Αμερικανικής Ακαδημίας Τεχνών και Επιστημών και της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών.

Κατά την διάρκεια της καριέρας του, ο Κόλμαν επέβλεψε 40 διδακτορικούς φοιτητές. Μεταξύ αυτών διακρίνουμε τους Έλληνες Θεόδωρος Τομαράς (1980), Μίνως Αξενίδης (1987) και Στέλιος Σμυρνάκης (1997). Επιπλέον, όπως είπε ο Arthur Jaffe (Άρθουρ Τζάφε), καθηγητής Μαθηματικών και Θεωρητικών Επιστημών στο Χάρβαρντ, «Όλοι ήταν μαθητές του Σίδνεϊ. Η σχολή ήταν επίσης στη μαθητεία του … Ήταν «ο Χρησμός». Μπορούσε να συνθέσει όλες τις ιδέες που συναντούσε και να κατευθύνει τους πάντες προς μια καλή κατεύθυνση».

Το εξώφυλλο του βιβλίου "Theoretical Physics in your Face - Selected Correspondence of Sidney Coleman". Μεταξύ των φροντιστών έκδοσης είναι και η σύζυγος του Κόλμαν, Νταϊάνα.
Το κεφάλαιο 2 έχει τίτλο "Early Letters Home" και περιλαμβάνει την αλληλογραφία του Σίδνεϊ με την οικογένειά του από την εποχή του Caltech μέχρι τότε που ήταν νεαρός καθηγητής στο Χάρβαρντ.
(Έκδοση από World Scientific, 28 Αυγούστου 2022, σελ. 504)  

Στις 8 Δεκεμβρίου 2004, ο Χιου Ντέιβιντ Πόλιτζερ, στην ομιλία που έδωσε στην Στοκχόλμη με αφορμή το βραβείο Νόμπελ Φυσικής που πήρε εκείνη την χρονιά (το μοιράστηκε με τους David Gross και Frank Wilczek) αναφερόμενος στον Σίδνεϊ Κόλμαν τον αποκάλεσε “my beloved teacher” («αγαπημένο μου καθηγητή»). Η διάλεξη αυτή ήταν ένας ύμνος στη μέθοδο διδασκαλίας του Κόλμαν, η οποία ήταν ταυτόχρονα απαιτητική και ενθαρρυντική, επιμένοντας πάντοτε στην επίλυση χρόνιων προβλημάτων.

Ο νομπελίστας φυσικός Steven Weineberg (Στίβεν Γουάινμπεργκ) συνάδελφος του Κόλμαν στο Χάρβαρντ για μια δεκαετία (1973-1983) είπε γι’ αυτόν: «Πάντα πίστευα ότι ο Σίδνεϊ Κόλμαν καταλάβαινε τη σύγχρονη θεωρητική φυσική καλύτερα από οποιονδήποτε άλλον. Ένα από τα πολλά ζητήματα που μπόρεσε να φωτίσει ήταν η διαδικασία με την οποία το σύμπαν κάνει μια μετάβαση από μια φαινομενικά σταθερή κατάσταση σε μια κατάσταση χαμηλότερης ενέργειας. Σύμφωνα με το πρωτοποριακό έργο του Κόλμαν και των μαθητών του, φυσαλίδες «αληθινού κενού» εμφανίζονται εδώ κι εκεί σε ένα φόντο «ψευδούς κενού». Αυτή η διαδικασία πιστεύεται τώρα ότι έχει συμβεί αρκετές φορές στην πρώιμη ιστορία του σύμπαντος μας, λίγο πολύ όπως περιγράφεται από τον Κόλμαν».

Η αφίσα του SidneyFest 2005 με τίτλο "QFT & QCD - Past, Present, and Future"

Στον Κόλμαν άρεσαν τα ταξίδια ̇ το Έριτσε στην Ιταλία, το Καργκέζε στην Κορσική και το Άσπεν στο Κολοράντο των ΗΠΑ ήταν τρεις τακτικοί καλοκαιρινοί προορισμοί του, με την ευκαιρία των συναντήσεων που γίνονταν εκεί για θέματα θεωρητικής φυσικής. 

Γράφει σχετικά ο Χάουαρντ Γιόργκι: "Για πολλά χρόνια ο Κόλμαν περνούσε κάθε δεύτερο καλοκαίρι στο Aspen Center for Physics. Ήταν πολύ περήφανος που έμαθε να οδηγεί ποδήλατο εκεί πριν από 20 χρόνια. Η σύζυγός του Νταϊάνα τον έμαθε να οδηγεί στα γήπεδα του τένις κοντά στο Κέντρο και η ποδηλασία αποτέλεσε σημαντικό μέρος της ζωής του. Νοιαζόταν βαθιά για το Aspen Center for Physics και σε διάφορες περιόδους ήταν μέλος του συμβουλευτικού συμβουλίου και "διαχειριστής" (trustee)."

Το εξώφυλλο του παιδικού βιβλίου "KEYMON'S: CARS AND TRUCKS",
που έγραψε ο Κόλμαν. (Ανεξάρτητη δημοσίευση, Οκτώβριος 2019, σελ. 26) 

Του άρεσε να κάνει πεζοπορία στα βουνά και λάτρευε το πόκερ. Μάλιστα, από το 1972 είχε ιδρύσει μια ομάδα πόκερ, η οποία συνέχισε να συναντιέται ακόμη και στο γηροκομείο που βρισκόταν, στα τελευταία της ζωής του.

Λειτούργησε ως επιστημονικός σύμβουλος σε 2 τηλεοπτικές παραγωγές. Το 1991, για την ταινία "A brief history of time" και το 1996, για την ταινία "Einstein Revealed".

Κατά τη δεκαετία του 1990, η υγεία του άρχισε να φθίνει. Έπασχε από μια νευρομυϊκή νόσο που σταδιακά τον καθήλωνε. Παρόλα αυτά, παρέμεινε ενεργός πνευματικά, δίνοντας διαλέξεις για όσο του το επέτρεπαν οι δυνάμεις του.

Τον Ιανουάριο του 2003, ο Κόλμαν πήρε ιατρική άδεια κι εγκατέλειψε τη διδασκαλία.

Στις 18 και 19 Μαρτίου 2005, το Τμήμα Φυσικής του Χάρβαρντ οργάνωσε το “SidneyFest 2005” («Γιορτή για τον Σίδνεϊ 2005») για να τον τιμήσει. Τελικά αυτή η διήμερη συνάντηση αποτέλεσε μια σύνοδο κορυφής των θεωρητικών φυσικών του κόσμου.

Ο Σίδνεϊ Κόλμαν στο Loeb House του Χάρβαρντ περιμένει να συναντήσει  φοιτητές
και παλιούς συναδέλφους στη διάρκεια του SidneyFest 2005 (Μάρτιος 2005).
(Από: The Harvard Gazette) 

Το 2006 ο Κόλμαν συνταξιοδοτήθηκε.

Την Κυριακή 18 Νοεμβρίου 2007, ο Σίδνεϊ Κόλμαν σε ηλικία 70 ετών άφησε την τελευταία του πνοή στο Κέιμπριτζ της Μασαχουσέτης, μετά από πεντάχρονη ταλαιπωρία με την ασθένεια Πάρκινσον. Το σώμα του αποτεφρώθηκε. 

Στις 20 Ιανουαρίου 2008, ο Σέλντον Γκλάσοου δήλωσε στην εφημερίδα Boston Globe: «(Ο Κόλμαν) Δεν είναι ένας Στίβεν Χόκινγκ. Δεν έχει σχεδόν καμία αναγνωρισιμότητα προς τα έξω. Αλλά μέσα στην κοινότητα των θεωρητικών φυσικών, είναι ένα είδος μεγάλου θεού. Είναι ο φυσικός του φυσικού».

Ο Ντέιβιντ Γκρος και ο Σίδνεϊ Κόλμαν στη διάρκεια του SidneyFest 2005.
(Από:  Bahram Shakerin στον ιστότοπο X)

Το 2011, ο Ηoward Georgi (Χάουαρντ Γκιόργκι) παρουσίασε την βιογραφία του δασκάλου του Σίδνεϊ Κόλμαν στη σειρά Biographical Memoirs (Βιογραφικά Απομνημονεύματα) της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών. Ο συγγραφέας θυμάται:

«Έμαθα θεωρία ομάδων από τον Κόλμαν, όταν ήμουν προπτυχιακός στο Χάρβαρντ, στα μέσα της δεκαετίας του 1960. Ήταν εκείνος που με πήρε τηλέφωνο το 1971, μετά τα τέσσερα χρόνια των μεταπτυχιακών μου σπουδών, για να μου προσφέρει θέση μεταδιδακτορικού ερευνητή στο Χάρβαρντ, ένα τηλεφώνημα που δεν θα ξεχάσω ποτέ. Ήταν πολυμαθής, εξαιρετικός εκλαϊκευτής και χαρισματικός παιδαγωγός. Συνήθως δεν ήταν εκείνος που πρώτος πρότεινε μια νέα θεωρητική ιδέα, αλλά ήταν από τους πρώτους που την κατανοούσαν πλήρως, συχνά πιο καθαρά και βαθιά από τους ίδιους τους δημιουργούς της.»

Οι προσκεκλημένοι για την εκδήλωση SidneyFest 2005 παρακολουθούν την ομιλία του Ντέιβιντ Γκρος
στο Science Center του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ.  (Από: The Harvard Gazette)

Ο Σίδνεϊ Κόλμαν υπήρξε κάτι περισσότερο από θεωρητικός φυσικός, ήταν ένας δάσκαλος του τρόπου σκέψης. Η παρακαταθήκη του δεν είναι μόνο οι θεωρητικές του συνεισφορές, είναι η ίδια η στάση του απέναντι στη γνώση: η ιδέα ότι η ευφυΐα χωρίς σαφήνεια είναι άχρηστη και ότι το πραγματικό ταλέντο ενός επιστήμονα φαίνεται στην ικανότητά του να εξηγεί το δύσκολο με απλότητα. Άφησε ένα έργο που γεφυρώνει τη λογική με το χιούμορ, τη μαθηματική αυστηρότητα με τη δημιουργική φαντασία.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Θα ολοκληρώσω το αφιέρωμα στον Σίδνεϊ Κόλμαν δημοσιεύοντας τις επόμενες μέρες την συνέντευξή του στην Katherine Sopka, για το Oral Histories του AIP (18 Ιανουαρίου 1977).

• Πλήρης σειρά των διαλέξεων του Σίδνεϊ Κόλμαν για την "Θεωρία Κβαντικού Πεδίου" (1975 - 76) (45 μαθήματα σε βίντεο).

• Η ομιλία του Σίδνεϊ Κόλμαν με τίτλο "Quantum Mechanics in Your Face" ("Η Κβαντική Μηχανική κατάφατσα") στην συνάντηση της American Physical Society στη Ν. Αγγλία, στις 9 Απριλίου 1994 (έγχρωμο βίντεο, αγγλικά).

Ο Σίδνεϊ Κόλμαν κατά την ομιλία του στην συνάντηση της American Physical Society στη Ν. Αγγλία.
(Από το YouTube)

• Επικήδειος για τον Σίδνεϊ Κόλμαν από την Roberta Gordon στην εφημερίδα The Harvard Gazette (29 Νοεμβρίου 2007).

• Αρχείο για το "SidneyFest 2005" (Μάρτιος 2005).

• Κατάλογος συμμετεχόντων (Guestbook) στο "SidneyFest 2005".

• Επικήδειος για τον Σίδνεϊ Κόλμαν από τον Σέλντον Γκλάσοου στο περιοδικό Physics Today (1 Maΐου 2008).

• Αφιέρωμα στο Blog του Luboš Motl για το "SidneyFest 2005". 

• Η ομιλία του Μάρεϊ Γκέλμαν με τίτλο "Recollections of Sidney Coleman" στο "SidneyFest 2005".

• Κατάλογος των διδακτορικών φοιτητών του Σίδνεϊ Κόλμαν.

Το εξώφυλλο του βιβλίου "The Magazine of Fantasy and Science Fiction, June" (1970).
Ο Σίδνεϊ Κόλμαν έγραφε την σελίδα με τα προτεινόμενα βιβλία επιστημονικής φαντασίας.

• Κείμενο με τίτλο "Sidney Coleman’s Harvard" του Howard Georgi, στη συνάντηση της APS στη Salt Lake City, σε αφιέρωμα στον Σίδνεϊ Κόλμαν.

• Βίντεο με τίτλο "Sidney Coleman: Quantum Field Theory Legend" ("Σίδνεϊ Κόλμαν: Ο θρύλος της Κβαντικής Θεωρίας Πεδίου"). Παρουσιάζει τη ζωή και το έργο του. (1:29:44, αγγλικά).

• Βίντεο με τίτλο "Music of Protons Demonstration".  Μια πειραματική επίδειξη, που έγινε την περίοδο 1983-84 στο Χάρβαρντ, για το μάθημα Physics 12b από τους καθηγητές Σίδνεϊ Κόλμαν (που κάνει την παρουσίαση), Paul Horowitz (Πολ Χόροβιτζ), Εντ Παρσέλ και Άικ Σιλβέρα.

• Το βιβλίο του Σίδνεϊ Κόλμαν "Κβαντική Θεωρία Πεδίου" σε pdf.

• Το βιβλίο του Σίδνεϊ Κόλμαν "Aspects of Symmetry" (Cambridge University Press, 1985) σε pdf .

Έξι εξαιρετικοί δάσκαλοι της Φυσικής.
(Από αρ. επ.) Walter Lewin (Γουόλτερ Λιούιν), Paul Dirac (Πολ Ντιράκ), Σίδνεϊ Κόλμαν.
(Από αρ. κάτω) Leonard Susskind (Λέοναρντ Σάσκιντ), Ρίτσαρντ Φάινμαν, Μάρεϊ Γκέλμαν.
(Από:  Sunny Labh στο MEDIUM))

• Λίστα με βιβλία που έχει γράψει ο Σίδνεϊ Κόλμαν (από τον ιστότοπο Goodreads).

• Κείμενο του Γκρεγκ Μπένφορντ για την φιλία του με τον Σίδνεϊ (Σιντ) Κόλμαν. Δημοσιεύτηκε στο blog του στις 25 Φεβρουαρίου 2015, αλλά είχε πρωτοδημοσιευτεί πριν τον θάνατο του Σιντ.

• Μια πρώιμη εργασία του Σίδνεϊ Κόλμαν με τίτλο "Classical electron theory from a modern standpoint" ("Η κλασική θεωρία ηλεκτρονίων από μια σύγχρονη σκοπιά")  (Rand Corporation, Research memorandum) (1961).

Πηγή: wikipedia, history.AIP, efanzines.com, alchetron.com, ChatGPT, aspenphys.org, NAS, physicstoday,  The Harvard Gazette,  web.archive,  Εκδόσεις Π.Ε.Κ.,  CERN Courier,  futura-sciences.com,  Facebook,  MEDIUM,  YouTube.