Σαν σήμερα ... 1961, η ΝΑΣΑ εκτόξευσε στο διάστημα τον πρώτο ζωντανό οργανισμό που κατάφερε να επιστρέψει σώος στη Γη.

Ο χιμπατζής Ham λίγο πριν την πτήση του.

Σαν σήμερα, στις 31 Ιανουαρίου 1961, η ΝΑΣΑ εκτόξευσε στο διάστημα τον πρώτο ζωντανό οργανισμό που κατάφερε να επιστρέψει σώος και αβλαβής πίσω στη Γη. Ήταν ένας χιμπατζής, ο Ηam, ένας πρωτεύον οργανισμός που είχε πολλές γενετικές ομοιότητες με τους ανθρώπους.  

Ας πάμε όμως λίγο πίσω στο χρόνο.

Περίπου 3 χρόνια νωρίτερα, στις 3 Νοεμβρίου 1957, οι Σοβιετικοί είχαν εκτοξεύσει στο διάστημα με το δορυφόρο Σπούτνικ 2 την πασίγνωστη πλέον σκυλίτσα Λάικα (ρωσ.  Лайка - "αυτή που γαβγίζει"). Την είχαν μαζέψει από τους δρόμους της Μόσχας ώστε να είναι ανθεκτική σε πιθανές χαμηλές θερμοκρασίες, όμως τελικά πέθανε από θερμοπληξία λίγο μετά την εκτόξευση, επειδή παρουσιάστηκε μία βλάβη στο σύστημα θερμομόνωσης και εξαερισμού του σκάφους, με αποτέλεσμα η θερμοκρασία στον χώρο που βρισκόταν η Λάικα να ξεπεράσει τους 40 ⁰C.

Ο Ham στη διάρκεια της εκπαίδευσής του.
(Φωτό: ΝΑΣΑ)

Το 1958 η ΝΑΣΑ αποφάσισε να εκπαιδεύσει και να στείλει στο διάστημα ως πειραματόζωο έναν χιμπατζή, καθώς μπορεί να θεωρηθεί πολύ κοντινός «συγγενής» του ανθρώπου. Στόχος ήταν όχι μόνο να πάει με ασφάλεια στο διάστημα, αλλά να επιστρέψει ζωντανός, ώστε να πετύχουν εκεί που είχαν αποτύχει οι Σοβιετικοί.

Στα πλαίσια αυτού του προγράμματος η ΝΑΣΑ  ξεκίνησε στη στρατιωτική βάση Holloman Air Force Base την εκπαίδευση 40 χιμπατζήδων, μεταξύ των οποίων ήταν και ο Ηam που τελικά επελέγη. Ο Ham είχε γεννηθεί τον Ιούλιο του 1956 στο Καμερούν και στη συνέχεια βρέθηκε στο ζωολογικό κήπο Rare Bird Farm του Μαϊάμι απ' όπου τον πήρε η ΝΑΣΑ στις 9 Ιουλίου1959. 

Ο Ham πήγε στο διάστημα σε μια παρόμοια κάψουλα.
7 τέτοιες κάψουλες υπάρχουν στο
Smithsonian National Air and Space Museum.

Και όταν μιλάμε για εκπαίδευση εννοούμε την κανονική εκπαίδευση που περνούσαν και οι υπόλοιποι αστροναύτες της NAΣA και τις ίδιες ιατρικές εξετάσεις. 
Οι χιμπατζήδες είχαν ενταχθεί σε πρόγραμμα προετοιμασίας που διήρκεσε περίπου τρία χρόνια. Είχαν μάθει να ανταποκρίνονται με απλές ασκήσεις σε ήχους και φώτα. Οι επιστήμονες έθεσαν τους χιμπατζήδες σε δοκιμασίες με μηχανήματα για να καταγράψουν τις αντοχές τους σε διάφορα επίπεδα βαρύτητας, θερμοκρασίας και ταχύτητας. Από τους 40 χιμπατζήδες επελέγησαν 18 και στη συνέχεια 6. Μέσα από το πρόγραμμα εκπαίδευσης με επιβραβεύσεις (μπανάνες) ή τιμωρία (ρεύμα χαμηλής τάσης στα πέλματα των ποδιών), ο Ham κατάφερε να αντιδρά σωστά στις συνθήκες που είχε να αντιμετωπίσει και έτσι βρέθηκε να είναι ο πρωταγωνιστής στο πρόγραμμα "Mercury" ("Ερμής") της ΝΑΣΑ. 

Η εκτόξευση του Mercury-Redstone 2
με τον Ham στη διαστημική κάψουλα.

Στη διάρκεια της εκπαίδευσής του ήταν ο αριθμός "65" ή ο "Chop Chop Chang" για όσους τον χειρίζονταν. Το όνομα ΗΑΜ του δόθηκε μετά την επιτυχημένη επιστροφή από την αποστολή του και αποτελεί ακρωνύμιο του ιατρικού κέντρου Holloman Aerospace Medical Center που βρισκόταν μέσα στη στρατιωτική βάση, στο Νέο Μεξικό. Η τελική φάση της εκπαίδευσής του έγινε υπό την άμεση επίβλεψη του νευροεπιστήμονα Joseph V. Brady. Ένα μέρος της εκπαίδευσής του έγινε και στο ιστορικό κτίριο Hangar S του Κανάβεραλ.

Υπήρχε και αντικαταστάτης του Ηam, μια θηλυκή χιμπατζής, η Μίνι. 

Αυτοκόλλητο για τον Ham ή αλλιώς Chop Chop Chang.

Εκείνο το πρωινό στις 31 Ιανουαρίου 1961, αφού ο Ηam έφαγε γάλα με δημητριακά, μισό αυγό και τις βιταμίνες του, τοποθετήθηκε σε μία κάψουλα (νούμερο 5) υπό πίεση,  στερεωμένος με ιμάντα. Η κάψουλα ήταν κατασκευασμένη από αλουμίνιο και υαλοβάμβακα, με δύο παράθυρα από πλεξιγκλάς. Οι διαστάσεις της ήταν 101,6 x 50,8 x 40,64 εκατοστά και είχε κατασκευαστεί από την McDonnell Aircraft Corp. Η κάψουλα είχε τοποθετηθεί μέσα στο θάλαμο του διαστημικού σκάφους. 
Το διαστημικό σκάφος εκτοξεύθηκε από το ακρωτήριο Κανάβεραλ (πλατφόρμα εκτόξευσης LC-5) σε ύψος 253 χιλιομέτρων πάνω από τη Γη, αρκετά περισσότερο από τα 185 χιλιόμετρα που ήταν το αρχικό σχέδιο, επειδή ο πύραυλος εκτόξευσης απέκτησε μεγαλύτερη επιτάχυνση από την προβλεπόμενη. 
Η εκτόξευση έγινε με πύραυλο του τύπου Mercury-Redstone 2 (MR2) στις 16:55 UTC (ώρα Ελλάδος 18:55).

Η περίφημη "χειραψία" καλωσορίσματος.
Μετά την πτήση, ο κυβερνήτης του πλοίου
περισυλλογής USS Donner υποδέχεται τον Ham.

Μέσα από μία κάμερα που είχε τοποθετηθεί στην κάψουλα, οι άνθρωποι της ΝΑΣΑ παρακολουθούσαν τις αντιδράσεις του Ηam στο ταξίδι του στο διάστημα, που κράτησε περίπου έξι λεπτά, με ταχύτητα που άγγιξε τα 9.426 χιλιόμετρα την ώρα. Κατά τη διάρκεια της πτήσης δημιουργήθηκε μερική αποσυμπίεση στην κάψουλα, αλλά η στολή προστάτεψε τον Ηam.   

16 λεπτά και 39 δευτερόλεπτα μετά την εκτόξευσή του (17:12 UTC) κατάφερε να επιστρέψει ζωντανός, περνώντας πλέον στην ιστορία. Δεν είχε υποστεί κανένα τραυματισμό ή άλλο πρόβλημα υγείας, πέρα από ένα μελάνιασμα της μύτης του.

Προσθαλασσώθηκε στα ανοιχτά του Κανάβεραλ  στον Ατλαντικό Ωκεανό και οι διασώστες τον επιβράβευσαν με ένα μήλο και μισό πορτοκάλι όταν έφτασαν στο πλοίο διάσωσης.

Το τεύχος του περιοδικού LIFE αφιερωμένο  

στην πτήση του Ham (έκδοση10 Φεβρουαρίου 1961).

Ο Ηam αφού έφερε εις πέρας την αποστολή του, μεταφέρθηκε στο Εθνικό Ζωολογικό Πάρκο της Ουάσιγκτον DC όπου έζησε για 17 χρόνια. Άφησε την τελευταία του πνοή σε ηλικία 26 χρονών στο ζωολογικό πάρκο της Βόρειας Καρολίνας στις 19 Ιανουαρίου του 1983. Ο τάφος του βρίσκεται στο Μουσείο Ιστορίας του Διαστήματος στο Alamogordo  του Νέου Μεξικού. 

Ο τάφος του Ham στο Μουσείο Ιστορίας του Διαστήματος.

Παρά το γεγονός ότι οι Αμερικανοί είχαν περάσει ένα βήμα μπροστά από τους Σοβιετικούς στην κατάκτηση του διαστήματος, οι Σοβιετικοί δεν το θεώρησαν επιτυχία, καθώς υποστήριξαν ότι η πτήση δεν μπήκε σε τροχιά. Όμως, όπως και να έχει επισπεύσανε τις διαδικασίες αποστολής ανθρώπου στο διάστημα καθώς καταλάβαιναν ότι το αντίπαλο στρατόπεδο ήταν πολύ κοντά σε αυτό το εγχείρημα. 

Έτσι, 72 ημέρες μετά τον Ηam, στις 12 Απριλίου 1961 ο Γιούρι Γκαγκάριν γινόταν ο πρώτος άνθρωπος σε επιτυχημένη  αποστολή στο διάστημα. 

Ένα μήνα αργότερα,  στις 5 Μαΐου 1961 ακολούθησαν οι Αμερικανοί με τον Άλαν Σέπαρντ, να γίνεται ο πρώτος Αμερικανός στο διάστημα.

Το σήμα (logo) των αποστολών Mercury.

Περισσότερο υλικό μπορείτε να βρείτε στις παρακάτω αναρτήσεις.

• Βίντεο με θέμα "Η ιστορία του HΑΜ: Ο πρώτος χιμπατζής στο διάστημα".

• Το κεφάλαιο "Ham Paves the Way" ("Ο Χαμ δείχνει τον δρόμο¨) από την έκδοση της ΝΑΣΑ "This New Ocean: A History of Project Mercury" ("Αυτός ο Νέος Ωκεανός: Η Ιστορία του Προγράμματος Mercury"), μας εξηγεί γιατί επελέγησαν χιμπατζήδες για διαστημικές πτήσεις.

• Έκδοση της ΝΑΣΑ με τίτλο: "A Brief History of Animals in Space" ("Σύντομη Ιστορία των Ζώων στο Διάστημα").

Πηγή: Today in Science History