Σαν σήμερα... 36 χρόνια από το πυρηνικό ατύχημα στο Τσερνόμπιλ.

Ό,τι απόμεινε από τον αντιδραστήρα Νο 4 του Πυρηνικού Σταθμού
Παραγωγής Ενέργειας του Τσερνόμπιλ.

Σαν σήμερα, στις 26 Απριλίου 1986, συνέβη το πυρηνικό ατύχημα στον αντιδραστήρα Νο 4 του Πυρηνικού Σταθμού Παραγωγής Ενέργειας του Τσερνόμπιλ της τότε Σοβιετικής Ένωσης, σήμερα πλέον Ουκρανίας. Το ατύχημα ήταν της τάξης 7, δηλαδή του μέγιστου προβλεπόμενου ατυχήματος στην Διεθνή Κλίμακα Πυρηνικών Γεγονότων και διατάραξε σοβαρότατα τις οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες στις γύρω περιοχές, ενώ είχε σημαντικές επιπτώσεις στο περιβάλλον και στην υγεία πληθυσμών σε μεγάλη ακτίνα από τον σταθμό. 

Η είσοδος στο Πρίπιατ.
(Φωτό: Γιάννης Λάχανης)

Το Eργοστάσιο Παραγωγής Πυρηνικής Ενέργειας του Τσερνόμπιλ, Β.Ι. Λένιν (πλήρης ονομασία, ρωσ. Чернобыльская АЭС им. В.И.Ленина), βρίσκεται στην εγκαταλελειμμένη πλέον κωμόπολη Πρίπιατ (ουκρ. При́п'ять) της Ουκρανίας. Το εργοστάσιο πήρε το όνομά του από την γειτονική πόλη του Τσερνόμπιλ και μπήκε σε λειτουργία το 1977 ως πρότυπο πυρηνικό εργοστάσιο. Παρά το πυρηνικό ατύχημα της 26ης Απριλίου, το εργοστάσιο συνέχισε να λειτουργεί ως τον Δεκέμβριο του 2000 εξαιτίας της μεγάλης ενεργειακής ζήτησης στην Ουκρανία.

Στον χάρτη φαίνεται η θέση του Τσερνόμπιλ και η απόστασή του από το Κίεβο.

Όπως ίσως είναι γνωστό, σε περίπτωση απενεργοποίησης ενός αντιδραστήρα απαιτείται συνεχής ψύξη μετά την απενεργοποίηση, προκειμένου να αποφευχθεί η καταστροφή του. Για την ψύξη των αντιδραστήρων μετά την απενεργοποίηση, το εργοστάσιο του Τσερνόμπιλ διέθετε τρεις εφεδρικές ντιζελογεννήτριες ισχύος 5,5 MW (Μεγαβάτ). Ωστόσο, οι γεννήτριες αυτές απαιτούσαν διάστημα 60 - 75 δευτερολέπτων προκειμένου να ανεβάσουν στροφές και να σταθεροποιηθεί η παραγωγή τους. Σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης, ο αντιδραστήρας θα παρέμενε χωρίς ψύξη για το διάστημα αυτό, γεγονός που αποτελούσε πηγή σοβαρού κινδύνου.

Μια φυσιολογική μέρα λειτουργίας του σταθμού 
στο χώρο των ράβδων ελέγχου.
(Φωτογραφία ΑΡ από iefimerida.gr) 

Για την αντιμετώπιση του προβλήματος είχε προταθεί η αξιοποίηση της διαθέσιμης ενέργειας του ατμοστροβίλου κατά την στιγμή της απενεργοποίησης (κινητική ενέργεια των περιστρεφόμενων τμημάτων του στροβίλου και της γεννήτριας). Η ιδέα αυτού του συστήματος είχε προβλεφθεί και είχε περιληφθεί ως ενδεχόμενη λειτουργία στο σχεδιασμό των αντιδραστήρων RBMK-1000 που χρησιμοποιούσε το Τσερνόμπιλ.

Η αρχική δοκιμή ενός τέτοιου συστήματος έγινε το 1982, ωστόσο αποδείχθηκε αναποτελεσματική. Το σύστημα ανασχεδιάστηκε και δοκιμάστηκε πάλι το 1984 και το 1985 και πάλι όμως χωρίς επιτυχία. 

Έτσι, μία νέα δοκιμή σχεδιάστηκε να γίνει τη νύχτα της 25ης Απριλίου του 1986, σε συνθήκες όσο πιο κοντά σε πραγματικές γίνεται, όταν θα απενεργοποιείτο ο αντιδραστήρας Νο 4 για προγραμματισμένη συντήρηση. 

Το Πρίπιατ εγκαταλελειμμένο.

Η δοκιμή θα γινόταν στον έναν από τους δύο στροβίλους που τροφοδοτούσε ο αντιδραστήρας 4, αλλά κατέληξε στο τραγικό δυστύχημα που συνέβη στη 01:26 ώρα Μόσχας, ξημερώματα του Σαββάτου 26 Απριλίου 1986. Εκείνη την ώρα στο εργοστάσιο βρίσκονταν περίπου 200 εργαζόμενοι των οποίων οι ενασχολήσεις σχετίζονταν με την ομαλή λειτουργία των πυρηνικών αντιδραστήρων 1, 2 και 3, καθώς και με το πρόγραμμα ελέγχου που λάμβανε χώρα στον αντιδραστήρα 4 όπου και σημειώθηκε η έκρηξη. Σε απόσταση ενός χιλιομέτρου υπήρχαν άλλοι εργάτες οι οποίοι δούλευαν σε νυχτερινή βάρδια για την κατασκευή των αντιδραστήρων 5 και 6 που επρόκειτο να λειτουργήσουν το φθινόπωρο της ίδιας χρονιάς.

Σε αυτή την φάση, μία άλλη μονάδα ηλεκτροπαραγωγής στην περιοχή βγήκε απρόσμενα εκτός λειτουργίας και ο ελεγκτής του δικτύου ζήτησε από το εργοστάσιο Τσερνόμπιλ να αναπληρώσει την απώλεια ισχύος. Ο διευθυντής του Τσερνόμπιλ ανταποκρίθηκε και διέταξε να καθυστερήσει η δοκιμή. Ωστόσο, όλες οι διεργασίες για την προετοιμασία της δοκιμής -εκτός από εκείνες που θα επηρέαζαν την παραγωγή ισχύος- συνεχίστηκαν κανονικά, περιλαμβανομένης και της απενεργοποίησης του συστήματος ψύξης έκτακτης ανάγκης.

Αριστερά, ο υπεύθυνος της νυχτερινής βάρδιας Αλεξάντρε Ακίμοφ και
δεξιά ο υπεύθυνος για τον χειρισμό του αντιδραστήρα Λεονίντ Τοπτούνοφ.

Στις 23:04΄ ο ελεγκτής του δικτύου επέτρεψε την μείωση της ισχύος, και την συνέχιση της δοκιμής. Στο μεταξύ, η πρωινή βάρδια είχε αποχωρήσει και η απογευματινή βάρδια πλησίαζε προς το τέλος του ωραρίου. Η νυχτερινή βάρδια θα αναλάμβανε καθήκοντα μετά τα μεσάνυχτα κι ενώ η διαδικασία της δοκιμής θα είχε ξεκινήσει. Ωστόσο, σύμφωνα με τον αρχικό σχεδιασμό, η δοκιμή θα έπρεπε να είχε ολοκληρωθεί και η νυχτερινή βάρδια απλώς θα επιτηρούσε την ψύξη του απενεργοποιημένου αντιδραστήρα. Υπεύθυνος της νυχτερινής βάρδιας ήταν ο Αλεξάντρε Ακίμοφ (ρωσ. Александр Акимов, 6 Μαΐου 1953 – 11 Μαΐου 1986), ενώ υπεύθυνος για τον χειρισμό του αντιδραστήρα ήταν ο Λεονίντ Τοπτούνοφ (ουκρ. Леонід Топтунов, 16 Αυγούστου 1960 – 14 Μαΐου 1986), ένας νέος μηχανικός με τρίμηνη εμπειρία.

Η πορεία του ραδιενεργού νέφους στην Ευρώπη, μετά τις 26 Απριλίου 1986.
(Από το αρχείο της εφημερίδας "ΤΑ ΝΕΑ" στις 2 Μαΐου 1986)

Κατά την αλλαγή βάρδιας έγινε ταχύτατα η περαιτέρω μείωση της ισχύος του αντιδραστήρα κάτω του 50%. Η ισχύς των 700 MW επιτεύχθηκε στις 00:05΄ της 26^ης  Απριλίου. Ωστόσο, λόγω των παραπροϊόντων της σχάσης και κυρίως λόγω του Ξένον 135 που απορροφά νετρόνια, η ισχύς συνέχισε να πέφτει. Κάτω από αυτές τις συνθήκες κι ενώ η ισχύς είχε ήδη πέσει κάτω από τα επιθυμητά επίπεδα, στα 500 MW, στις 12:28 ο Τοπτούνοφ έκανε ένα ολέθριο σφάλμα. Κατέβασε τις ράβδους ελέγχου ακόμη περισσότερο, με αποτέλεσμα η ισχύς να πέσει στα 30 MW.

Το εγκαταλελειμένο κέντρο ελέγχου του πυρηνικού σταθμού.

Ο αντιδραστήρας πλέον παρήγαγε 95% λιγότερη ισχύ από ό,τι ήταν αρχικά ορισμένο για την διεξαγωγή της δοκιμής. Το προσωπικό της αίθουσας ελέγχου επέλεξε να αποκαταστήσει την ισχύ του αντιδραστήρα παρακάμπτοντας το αυτόματο σύστημα ρύθμισης των ράβδων ελέγχου και ανεβάζοντας τις ράβδους χειροκίνητα. Μετά από μερικά λεπτά η θερμική ισχύς άρχισε να αυξάνει και σταθεροποιήθηκε στα 160-200 MW. Η περαιτέρω αύξηση της ισχύος ήταν αδύνατη, παρότι οι περισσότερες ράβδοι ελέγχου ήταν πλήρως σηκωμένες, λόγω της μεγάλης ποσότητας Ξένον 135 που είχε συσσωρευτεί κατά την λειτουργία στα 30 MW. Στην αίθουσα ελέγχου άρχισαν να ενεργοποιούνται σήματα κινδύνου σχετικά με την παροχή του νερού τροφοδοσίας, την στάθμη του νερού στους διαχωριστές ατμού, τις βαλβίδες ασφαλείας που απελευθέρωναν τον περίσσιο ατμό απευθείας στον συμπυκνωτή και τον ελεγκτή ισχύος των νετρονίων.

Ο τροχός του λούνα παρκ αποτελεί συμβολική
εικόνα του εγκαταλελειμμένου Πρίπιατ

Το πρώτο δεκάλεπτο (00:35΄- 00:45΄) τα σήματα κινδύνου αγνοήθηκαν, προκειμένου να αυξηθεί η ισχύς του αντιδραστήρα. Όταν η ισχύς έφτασε στα 200 MW, οι προετοιμασίες για την δοκιμή συνεχίστηκαν.

Στο πλαίσιο της δοκιμής, στις 01:05΄ ενεργοποιήθηκαν  συμπληρωματικές αντλίες νερού ψύξης. Η αυξημένη ροή ψυκτικού είχε ως συνέπεια την μείωση τις πίεσης του ατμού, με αποτέλεσμα να ενεργοποιηθεί η ένδειξη μειωμένης πίεσης στους διαχωριστές, στις 01:19΄. Παράλληλα, η αυξημένη ροή νερού οδήγησε σε μείωση των φυσαλίδων ατμού μέσα στον αντιδραστήρα. Αυτό είχε ως συνέπεια την επιβράδυνση της σχάσης, καθώς το νερό απορροφά νετρόνια. Το προσωπικό της αίθουσας ελέγχου αντέδρασε κλείνοντας δύο από τις αντλίες νερού και σηκώνοντας χειροκίνητα περισσότερες ράβδους ελέγχου, για ν’ αυξηθεί η ισχύς.
Ο αντιδραστήρας βρισκόταν πλέον σε ασταθή κατάσταση. Σχεδόν όλες οι ράβδοι ελέγχου είχαν αφαιρεθεί (απέμεναν κατεβασμένες 18 ράβδοι, έναντι 28 που θα έπρεπε να είναι πάντα κατεβασμένες για λόγους ασφαλείας).

Σούπερ μάρκετ στο κέντρο του Πρίπιατ.
(Φωτό: Γιάννης Λάχανης)

Στις 1:23:04, ξεκίνησε η δοκιμή με την διακοπή παροχής ατμού στους στροβίλους. Οι εφεδρικές ντιζελογεννήτριες θα συνδέονταν στο σύστημα στις 1:23:43. Στο μεσοδιάστημα, οι τέσσερις από τις οκτώ αντλίες ανακυκλοφορίας που βρίσκονταν σε λειτουργία θα τροφοδοτούνταν από τις γεννήτριες της μονάδας, που λόγω αδράνειας, συνέχιζαν την περιστροφή τους. Ωστόσο, καθώς η ταχύτητα περιστροφής των γεννητριών μειωνόταν, μειωνόταν και η παροχή του νερού ψύξης. Αυτό οδήγησε στην δημιουργία περισσότερων φυσαλίδων ατμού στον αντιδραστήρα.

Στις 1:23:40 ενεργοποιήθηκε το σύστημα επείγουσας απενεργοποίησης του αντιδραστήρα. Το σύστημα αυτό κατεβάζει πλήρως όλες τις ράβδους, παρακάμπτοντας κάθε άλλη ρύθμιση, αυτόματη ή χειροκίνητη και οδηγεί σε πλήρη απενεργοποίηση του αντιδραστήρα. Δεν είναι γνωστό ποιος πίεσε το κουμπί του συστήματος, ούτε αν αυτό έγινε για να αντιμετωπιστεί η ανεξέλεγκτη αύξηση της ισχύος ή ως μία τυπική διαδικασία για το σβήσιμο του αντιδραστήρα με την ολοκλήρωση της δοκιμής.

Εγκαταλελειμμένο λούνα παρκ στο Πρίπιατ.
(Φωτό: Γιάννης Λάχανης)

Λίγα δευτερόλεπτα μετά την πίεση του κουμπιού του συστήματος επείγουσας απενεργοποίησης, όλα μαζί τα άκρα των ράβδων ελέγχου εισήλθαν ανάμεσα στις στήλες καυσίμου, προκαλώντας ραγδαία αύξηση της ισχύος. Η ισχύς του αντιδραστήρα ανέβηκε μέσα σε τρία δευτερόλεπτα στα 530 MW και ορισμένες στήλες καυσίμου έσπασαν από την υπερθέρμανση, μπλοκάροντας τις ράβδους ελέγχου. Ακολούθησε μία ανεξέλεγκτη αύξηση της ισχύος και της πίεσης του ατμού, με την τελευταία ένδειξη στην αίθουσα ελέγχου να δείχνει 33.000 MW, δέκα φορές περισσότερο από την ονομαστική ισχύ του αντιδραστήρα. Το περίβλημα από τις στήλες καυσίμου καταστράφηκε και τεμάχια καυσίμου διασκορπίστηκαν μέσα στον αντιδραστήρα, ενώ ο ίδιος ο αντιδραστήρας εξερράγη από την πίεση του ατμού. Η έκρηξη που ισοδυναμούσε με 60 τόνους TNT,  ισοπέδωσε το κτίριο του αντιδραστήρα εκσφενδονίζοντας το κέλυφος από ατσάλι και μπετόν αρμέ που ζύγιζε 2000 τόνους(!), ενώ πολλές σωληνώσεις από το κύκλωμα ψύξης έσπασαν. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα να ξεφύγουν στην ατμόσφαιρα περίπου 7 τόνοι ραδιενεργού καυσίμου.

Αφημένες μάσκες προστασίας σ' ένα σχολείο στο Πρίπιατ.
(Φωτό: Γιάννης Λάχανης)
(Μου θύμισε το στρατόπεδο του Άουσβιτς με τις προθήκες που έχουν 
 αραδιαστεί προσωπικά αντικείμενα των κρατουμένων απ' όλη την Ευρώπη, 
παπούτσια, βαλίτσες κλπ.)  

Δύο με τρία δευτερόλεπτα αργότερα ακολούθησε μία δεύτερη, ισχυρότερη έκρηξη. Η πηγή της δεύτερης έκρηξης δεν είναι σαφής. Σύμφωνα με μία υπόθεση, ενδέχεται να οφείλεται στο υδρογόνο που παρήχθη από την αντίδραση του Ζιρκόνιου των στηλών καυσίμου με τον υπέρθερμο ατμό.

Από την έκρηξη ο κατεστραμμένος πυρήνας του αντιδραστήρα διασκορπίστηκε και υπέρθερμα κομμάτια γραφίτη εκτινάχτηκαν στην ατμόσφαιρα, ανάβοντας αρκετές φωτιές γύρω από το εργοστάσιο, καθώς και στην οροφή του κτιρίου ελέγχου. Ο ίδιος ο αντιδραστήρας άρχισε να φλέγεται.

Καθίσματα από το σινεμά «Προμηθέας» στο Πρίπιατ.
(Φωτό: Γιάννης Λάχανης)

Τελικά, τι προκάλεσε το ατύχημα στο Τσερνόμπιλ;

Το ατύχημα προήλθε από μια σειρά μη προβλεπόμενων ανθρώπινων χειρισμών και λαθών και οφείλεται σε μεγάλο βαθμό σε σχεδιαστικές ατέλειες του αντιδραστήρα RBMK-1000 που χρησιμοποιούσε το εργοστάσιο.

H κλίμακα της καταστροφής ενισχύθηκε από την έλλειψη εκπαίδευσης και εξοπλισμού του προσωπικού του εργοστασίου, η οποία οδήγησε σε σοβαρά λάθη εκτίμησης της πραγματικής κατάστασης. Τα επίπεδα ραδιενέργειας στις πλέον μολυσμένες περιοχές του εργοστασίου έχει υπολογιστεί ότι έφτασαν τα 5,6 Ρέντγκεν ανά δευτερόλεπτο (Ρ/δ), τα οποία ισοδυναμούν με 20.000 Ρέντγκεν ανά ώρα (Ρ/ω). Καθώς η θανάσιμη δόση είναι 500 Ρέντγκεν σε 5 ώρες, μη προστατευμένοι εργαζόμενοι έλαβαν μοιραίες δόσεις μέσα σε λίγα μόλις λεπτά. Εντούτοις την ώρα της καταστροφής οι εργαζόμενοι δεν ήξεραν τα πραγματικά επίπεδα ραδιενέργειας. Ένα δοσίμετρο με δυνατότητα μέτρησης έως 1000 Ρ/δ δεν ήταν προσβάσιμο λόγω της έκρηξης, ενώ ένα δεύτερο δεν λειτούργησε όταν προσπάθησαν να το χρησιμοποιήσουν. Τα υπόλοιπα δοσίμετρα είχαν όριο μέτρησης μόλις τα 0,001 Ρ/δ και κατά συνέπεια έδειχναν «μέτρηση εκτός κλίμακας». Έτσι το προσωπικό του αντιδραστήρα μπορούσε μόνο να βεβαιώσει ότι η ακτινοβολία ήταν μεγαλύτερη των 0,001 Ρ/δ (3,6 Ρ/ω), ενώ τα πραγματικά επίπεδα ήταν, σε ορισμένες περιοχές, 5.600 φορές υψηλότερα.

Πινακίδες μνημείο στο Τσερνόμπιλ με τα ονόματα των 2 πόλεων
και 184 χωριών που εκκενώθηκαν λόγω της καταστροφής.

(Φωτό: Γιάννης Λάχανης)

Εξαιτίας των λανθασμένων μετρήσεων, ο επικεφαλής του προσωπικού του αντιδραστήρα, Αλεξάντερ Ακίμοβ, υπέθεσε ότι ο αντιδραστήρας ήταν ανέπαφος. Τα κομμάτια γραφίτη και πυρηνικής καύσιμης ύλης γύρω από το κτίριο αγνοήθηκαν και οι μετρήσεις ενός νέου δοσίμετρου το οποίο έφτασε στις 4:30πμ απορρίφθηκαν με το σκεπτικό ότι και αυτό ήταν ελαττωματικό. Ο Ακίμοβ έμεινε με τους άντρες του στο κτίριο του αντιδραστήρα μέχρι το πρωί, προσπαθώντας να αντλήσει νερό στον αντιδραστήρα. Κανείς τους δεν φορούσε προστατευτικές στολές και οι περισσότεροι, ανάμεσά τους και ο Ακίμοβ, πέθαναν από έκθεση σε ακτινοβολία μέσα σε τρεις εβδομάδες.

Πυροσβέστες στην προσπάθειά τους να σβήσουν την πυρκαγιά στο σταθμό.

Λίγο μετά το ατύχημα, έφτασαν επιτόπου πυροσβέστες οι οποίοι προσπάθησαν να σβήσουν τις φλόγες. Δεν τους ενημέρωσαν για το πόσο επικίνδυνα ραδιενεργοί ήταν οι καπνοί και τα συντρίμμια. Η φωτιά στην οροφή του σταθμού και στην περιοχή γύρω από τον αντιδραστήρα 4 έσβησε στις 5 πμ, όμως πολλοί πυροσβέστες δέχθηκαν υψηλές δόσεις ραδιενέργειας. Η φωτιά μέσα στον αντιδραστήρα 4 συνέχισε να καίει μέχρι που την έσβησαν ελικόπτερα τα οποία πέταξαν υλικά όπως άμμο, μόλυβδο, πηλό, βόριο μέσα στον φλεγόμενο αντιδραστήρα.

Η έκρηξη και η φωτιά πέταξαν στον αέρα όχι μόνο σωματίδια του πυρηνικού καυσίμου, αλλά και πολύ πιο επικίνδυνα ραδιενεργά στοιχεία, όπως καίσιο-137, ιώδιο-131, στρόντιο-90 και άλλα ραδιοϊσότοπα.

Μέτρηση ραδιενέργειας. 
(Από Greenpeace Ελλάδος)

Η κυβερνητική επιτροπή που ερευνούσε το ατύχημα, με επικεφαλής τον Βαλέρι Λεγκασόβ, έφτασε στο Τσερνόμπιλ το απόγευμα της 26ης Απριλίου. Μέχρι τότε δύο άνθρωποι είχαν χάσει τη ζωή τους και 52 βρίσκονταν στο νοσοκομείο. Τη νύχτα από 26 προς 27 Απριλίου, περισσότερες από 24 ώρες μετά την έκρηξη, η επιτροπή, αντιμέτωπη με πλήθος αποδείξεων για ιδιαίτερα υψηλά επίπεδα ραδιενέργειας και αριθμό περιπτώσεων έκθεσης σε ακτινοβολία, αναγκάστηκε να παραδεχτεί την καταστροφή του αντιδραστήρα και να δώσει την εντολή για εκκένωση της κοντινής πόλης του Πριπιάτ.

Η εκκένωση ξεκίνησε στις 2:00μμ της 27ης Απριλίου. Για να μειωθούν οι αποσκευές, ειπώθηκε στους κατοίκους ότι η εκκένωση ήταν προσωρινή, διάρκειας περίπου τριών ημερών. Ως αποτέλεσμα, στο Πριπιάτ παραμένουν ακόμα προσωπικά αντικείμενα, τα οποία δεν θα μπορέσουν ποτέ να μετακινηθούν λόγω της ραδιενέργειας.

Χρειάστηκε να περάσουν σχεδόν τρία 24ωρα από την καταστροφή, για να εκδοθεί επίσημη ανακοίνωση στη Μόσχα. Μόνον ο ραδιοφωνικός σταθμός της ρωσικής πρωτεύουσας είχε αναφέρει νωρίτερα ότι "έγινε ένα ατύχημα στο πυρηνικό εργοστάσιο του Τσερνόμπιλ" και ότι "λαμβάνονται μέτρα" για την αντιμετώπιση των συνεπειών.

Άποψη του Πρίπιατ, τον Μάιο του 1986.
(Από το αρχείο της εφημερίδας "ΤΑ ΝΕΑ" στις 10 Μαΐου 1986)

Θερμική έκρηξη

Το νερό που είχε εισαχθεί βιαστικά στο κτίριο του αντιδραστήρα, σε μια μάταιη προσπάθεια να σβηστεί η φωτιά, είχε γεμίσει το χώρο κάτω από το πάτωμα του αντιδραστήρα. Παράλληλα το πυρωμένο καύσιμο και άλλα υλικά στο πάτωμα του αντιδραστήρα είχαν αρχίσει να τρυπάνε το πάτωμα και να αναμιγνύονται με λιωμένο τσιμέντο από τα τοιχώματα του αντιδραστήρα, δημιουργώντας ένα ραδιενεργό υγρό μεγάλου ιξώδους, συγκρίσιμο με λάβα. Η κατάσταση επιδεινώθηκε από υλικά που έριχναν τα ελικόπτερα, τα οποία δρούσαν σαν φούρνος, αυξάνοντας ακόμα περισσότερο τις θερμοκρασίες από κάτω τους. Αν αυτό το υλικό ερχόταν σε επαφή με το νερό, θα είχε ως αποτέλεσμα μια θερμική έκρηξη, η οποία πιθανώς θα ήταν χειρότερη από την αρχική έκρηξη του αντιδραστήρα.

Για να αποφευχθεί κάτι τέτοιο, στάλθηκαν από τη σοβιετική κυβέρνηση στρατιώτες και εργάτες (οι αποκαλούμενοι «ρευστοποιητές») ως προσωπικό εκκαθάρισης. Δύο εξ αυτών στάλθηκαν με στολές κατάδυσης να ανοίξουν τις θυρίδες αποστράγγισης του ραδιενεργού νερού, ώστε να εμποδιστεί μια θερμική έκρηξη. Πιστεύεται ότι ήταν οι μηχανικοί Αλεξέι Ανανένκο (που ήξερε που βρίσκονταν οι βαλβίδες) και Βαλερί Μπεζπαλόβ, συνοδευόμενοι από ένα τρίτο άνδρα, τον Μπόρις Μπαρανόβ.

Άποψη του Πρίπιατ το 2017.

Τα χειρότερα ραδιενεργά κατάλοιπα συγκεντρώθηκαν μέσα στα υπολείμματα του αντιδραστήρα. Ο ίδιος ο αντιδραστήρας καλύφθηκε με σάκους που περιείχαν άμμο, μόλυβδο και βορικό οξύ, οι οποίοι πετάχτηκαν από ελικόπτερα (περίπου 5.000 τόνοι τη βδομάδα μετά το ατύχημα). Μέχρι τον Δεκέμβριο του 1986 είχε χτιστεί μια μεγάλη τσιμεντένια σαρκοφάγος για να σφραγίσει τον αντιδραστήρα και τα περιεχόμενά του.

Πολλά από τα οχήματα των «ρευστοποιητών» παραμένουν σκορπισμένα γύρω από την περιοχή του Τσερνόμπιλ ακόμα και σήμερα.

Μετά την καταστροφή του Τσερνόμπιλ το 1986, εφαρμόστηκε απαγορευμένη ζώνη για να βοηθήσει στην εκκένωση του τοπικού πληθυσμού και στην αποτροπή εισόδου στην σημαντικά μολυσμένη περιοχή. Η τοποθεσία γύρω από το χώρο του ατυχήματος χωρίστηκε σε τέσσερις ομόκεντρες ζώνες ανάλογα με το βαθμό επικινδυνότητας. Κάθε οικιστική, πολιτική και επαγγελματική δραστηριότητα είναι απαγορευμένη και ποινικοποιημένη μέσα στην τέταρτη και πιο επικίνδυνη ζώνη, ακτίνας 30 χιλιομέτρων. Η μόνη επίσημη εξαίρεση είναι η λειτουργία του πυρηνικού σταθμού στο Τσερνόμπιλ και τις επιστημονικές εγκαταστάσεις που σχετίζονται με τις έρευνες για την ασφάλεια της πυρηνικής ενέργειας.

Φωτογραφία από το βιβλίο "Certificate no. 000358" του Robert Knoth.

Ως αποτέλεσμα του ατυχήματος 237 άνθρωποι υπέφεραν από οξείας μορφής μόλυνση από ραδιενέργεια, από τους οποίους 31 πέθαναν μέσα στους πρώτους τρεις μήνες. Οι περισσότεροι ήταν πυροσβέστες και διασώστες, οι οποίοι δεν ήταν πλήρως ενήμεροι για τους κινδύνους που διέτρεχαν. 135.000 άνθρωποι εκκένωσαν την περιοχή, 50.000 από αυτούς κάτοικοι του Πριπιάτ. 
Στις εργασίες εξάλειψης των συνεπειών της ραδιενέργειας συμμετείχαν περισσότεροι από 600.000 άνθρωποι, αλλά ο συνολικός αριθμός των θανάτων στην περιοχή είναι δύσκολο να καθοριστεί επακριβώς, λόγω της μυστικοπάθειας του τότε καθεστώτος, η οποία οδήγησε σε ελλιπή καταγραφή των σχετικών στατιστικών στοιχείων. Κανείς δεν γνωρίζει με ακρίβεια σε πόσους υπήρξαν θανατηφόρες συνέπειες από την έκθεση τους στην ραδιενεργό ακτινοβολία.

Το κάλυμμα-σαρκοφάγος στον αντιδραστήρα Νο 4 που ολοκληρώθηκε το 2015.  

Μέρος του ραδιενεργού νέφους από το Τσερνόμπιλ έφτασε και στην Ελλάδα μετά από μερικές μέρες. Προκλήθηκε πανικός στον ελληνικό πληθυσμό, κυρίως με την ασφάλεια των τροφίμων και την πιθανή έκθεση ατόμων σε ραδιενέργεια (εκείνες τις μέρες είχαν σημειωθεί βροχές σε κάποιες περιοχές της χώρας).

Ο κρατικός μηχανισμός μετά τις 5 Μαΐου έκανε συστάσεις για την αποφυγή κατανάλωσης φρέσκου γάλακτος και φρέσκων γαλακτοκομικών προϊόντων, το καλό πλύσιμο φρούτων και λαχανικών, όπως και την αποφυγή μαζέματος φρέσκων προϊόντων από την ύπαιθρο. Το ραδιενεργό νέφος επηρέασε κυρίως την Βόρεια Ελλάδα και τη Θεσσαλία, όπου χρόνια αργότερα ανιχνεύονταν ποσά ραδιενέργειας υψηλότερα του κανονικού.

Ό,τι απόμεινε από ένα δωμάτιο βρεφονηπιακού σταθμού στο Πρίπιατ.
(Από lifo / Joseph Galanakis / SOOC)

Τον Σεπτέμβριο του 2007 η Ουκρανία ενέκρινε την κατασκευή ενός ατσάλινου κελύφους πάνω από τον αντιδραστήρα, σε αντικατάσταση της υπάρχουσας σαρκοφάγου, η οποία κινδύνευε με κατάρρευση. Το κέλυφος το οποίο θα κατασκευαζόταν από τον όμιλο γαλλικών εταιρειών Novarka, θα κόστιζε 432 εκ. ευρώ (κατ' άλλες πηγές 505 εκ. ευρώ), με το κόστος να καλύπτεται από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Ανοικοδόμησης και Ανάπτυξης και διεθνείς χορηγούς. Η τοξωτή κατασκευή θα είχε πλάτος 257 μέτρων, ύψος 105 μέτρων και μήκος 150 μέτρων και θα χρειάζονταν 58 μήνες για την ολοκλήρωσή της. Η νέα σαρκοφάγος θα κατασκευαζόταν σε κάποια απόσταση από τον αντιδραστήρα και μόλις ολοκληρωνόταν θα την μετακινούσαν σε ράγες προς την τελική της θέση, πάνω από την προϋπάρχουσα σαρκοφάγο. Μετά το πέρας της κατασκευής θα ξεκινήσει η αποδόμηση του πυρήνα.
Τελικά, η νέα ασφαλής σαρκοφάγος, που καλύπτει τον τέταρτο πυρηνικό αντιδραστήρα του πυρηνικού σταθμού του Τσερνόμπιλ, παραδόθηκε επίσημα τον Ιούλιο 2019, από  αντιπροσωπεία της ΕΕ στην Ουκρανική κυβέρνηση. Εντός της καμάρας της νέας σαρκοφάγου έχει τοποθετηθεί γερανός ο οποίος θα χρησιμοποιηθεί για την αποσυναρμολόγηση της παλιάς σαρκοφάγου και των υπολειμμάτων του τέταρτου αντιδραστήρα. Η νέα σαρκοφάγος έχει προδιαγραφές να παρέχει προστασία για τα επόμενα 100 χρόνια, ενώ το κόστος της τελικά έφθασε το 1,5 δισεκατομμύριο δολάρια!
Σύμφωνα με τα ουκρανικά μέσα ενημέρωσης, η νέα σαρκοφάγος είναι η μεγαλύτερη στον κόσμο μετακινούμενη κατασκευή και μπορεί να την δει κάποιος από απόσταση 45 χιλιομέτρων. Ο χώρος που καταλαμβάνει η νέα σαρκοφάγος θα μπορούσε να χωρέσει τέσσερα γήπεδα ποδοσφαίρου, ενώ το βάρος της φθάνει τους 36.200 τόνους.

Τουρίστες βγάζουν φωτογραφίες σε εγκαταλελειμένο σχολείο στο Πρίπιατ.
(από την ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, BRYAN DENTON/THE NEW YORK TIMES)

Τώρα τελευταία, η ουκρανική κυβέρνηση έχει επιτρέψει την επίσκεψη τουριστών στην περιοχή. Σύμφωνα με τον Κιρίλο Γάρνικ, επικεφαλή του τμήματος εισόδου και συνοδείας της ζώνης αποκλεισμού, περίπου 71.000 άτομα επισκέφθηκαν το 2018 την περιοχή, ανάμεσά τους και 81 Ελληνες. Μετά την μεγάλη διεθνή επιτυχία των 5 επεισοδίων της τηλεοπτικής σειράς "Τσερνόμπιλ" από το κανάλι HBO, αναμένεται αύξηση των επισκεπτων στην περιοχή.
Η σειρά, με πολύ πετυχημένα γυρίσματα, απέκτησε εκατομμύρια οπαδούς ό,που προβλήθηκε στον κόσμο. Γράφτηκε από τον Craig Mazin (Γκρεγκ Μάζιν), σκηνοθετήθηκε από τον Johan Renck (Γιόχαν Ρενκ) και η προβολή της ξεκίνησε στις 6-7 Μαΐου 2019 από τις ΗΠΑ, Μ. Βρετανία και Ιρλανδία.
Στην Ελλάδα η σειρά προβλήθηκε για πρώτη φορά από το κανάλι της NOVA, στις 28 Ιουνίου 2019.
Κάθε χρόνο οι επισκέπτες στην ζώνη αποκλεισμού του Τσερνόμπιλ αυξάνονται κατά 15%-20%, αλλά τα επόμενα χρόνια η αύξηση αναμένεται να είναι μεγαλύτερη, λόγω της τηλεοπτικής σειράς. 

Πόστερ της τηλεοπτικής σειράς "Τσερνόμπιλ".

Στις 3 Απριλίου 2020 ξέσπασε πυρκαγιά κοντά στην περιοχή που βρισκόταν το πυρηνικό εργοστάσιο. Μεγάλο μέρος της δασικής έκτασης που περιβάλλει την περιοχή καταστράφηκε, αφού ορισμένες περιοχές εξακολουθούσαν να καίγονται για μέρες. 
Η Ελληνική Επιτροπή Ατομικής Ενέργειας (ΕΕΑΕ) ανακοίνωσε ότι από μετρήσεις που έκανε στην Αθήνα και την Θεσσαλονίκη οι τιμές συγκεντρώσεων καισίου-137 βρέθηκαν κάτω ή στο επίπεδο του ορίου ανίχνευσης των 10 μBq/m³ (εκατομμυριοστών του Μπεκερέλ ανά κυβικό μέτρο αέρα). Μόνο σε μία περίπτωση μέτρησης, στη Θεσσαλονίκη στις 11-13 Απριλίου, ανιχνεύθηκε συγκέντρωση καισίου-137 της τάξης των 20 μBq/m³.

Μια άλλη παράμετρος των συνεπειών του ατυχήματος στο Τσερνόμπιλ.
Από τότε, αυτή η εικόνα έχει επαναληφτεί μερικές ακόμη φορές 
συνήθως λιγότερο έντονα.
(Από το αρχείο της εφημερίδας "ΤΑ ΝΕΑ" στις 8 Μαΐου 1986)

Στις 24 Φεβρουαρίου 2022, μετά την εισβολή των Ρώσων στην Ουκρανία, σύμβουλος του προεδρικού γραφείου της Ουκρανίας ανακοίνωσε ότι ο σταθμός ηλεκτροπαραγωγής του Τσερνόμπιλ κατελήφθη από τις ρωσικές δυνάμεις. Ο ίδιος ανέφερε ότι είναι αδύνατο να πει κανείς αν το πυρηνικό εργοστάσιο είναι ασφαλές και έκανε λόγο για μία από τις μεγαλύτερες απειλές για την Ευρώπη. 

Το Γαλλικό Πρακτορείο έκανε λόγο για σφοδρές μάχες κοντά στον χώρο αποθήκευσης των πυρηνικών αποβλήτων στο εργοστάσιο του Τσερνόμπιλ, επικαλούμενο τον σύμβουλο του υπουργού Εσωτερικών της Ουκρανίας Αντόν Γκερατσένκο. Από την πλευρά του ο Ουκρανός Πρόεδρος, Βολοντίμιρ Ζελένσκι, έγραψε στο Twitter πως "οι μαχητές μας δίνουν τη ζωή τους για να μην επαναληφθεί η τραγωδία του 1986". "Οι εθνοφρουροί πολεμούν σκληρά" υποστήριξε.

Στο τέλος Μαρτίου 2022, οι ουκρανικές αρχές ανακοίνωσαν ότι ο κύριος όγκος των ρωσικών στρατευμάτων αποχώρησαν από τους χώρους του παροπλισμένου πυρηνικού σταθμού και μόνο λίγες ρωσικές δυνάμεις παρέμειναν μέσα στη ζώνη αποκλεισμού που περιβάλλει τις εγκαταστάσεις του Τσερνόμπιλ. 

Ρωσικό τεθωρακισμένο όχημα περνά δίπλα από την σαρκοφάγο του Τσερνόμπιλ.

• Η κάτοχος του Νόμπελ Λογοτεχνίας 2015 Σβετλάνα Αλεξίεβιτς έγραψε το εξαιρετικό βιβλίο-μαρτυρία "ΤΣΕΡΝΟΜΠΙΛ Ένα χρονικό του μέλλοντος" (Εκδόσεις ΠΑΤΑΚΗ). Το βιβλίο είχε εκδοθεί για πρώτη φορά το 2001 από τις εκδόσεις ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ.

• Ένα πολύ ενδιαφέρον δραματοποιημένο βίντεο (με ελληνικούς υπότιτλους) για το πυρηνικό ατύχημα στο Τσερνόμπιλ. (διάρκεια 46:47).

• Το ντοκιμαντέρ "Chernobyl: The Lost Tapes (Chernobyl 86)" του James Jones. με πολύτιμο αρχειακό υλικό (αγγλικοί υπότιτλοι, 1:31:59).

• Βίντεο που παρουσιάζει το νέο κέλυφος του αντιδραστήρα Νο 4.

• Δοκιμαστικό βίντεο προβολής της σειράς "Τσερνόμπιλ" στην Ελλάδα.

• "Ήρωας του Τσερνόμπιλ αυτοκτόνησε", μια ιστορία από την ΝΑΥΤΕΜΠΟΡΙΚΗ.

• Το βιβλίο "Certificate no. 000358" των Robert Knoth και Antoinette de Jong με τις συγκλονιστικές φωτογραφίες από το Τσερνόμπιλ.

Το εξώφυλλο του βιβλίου της Σβετλάνα Αλεξίεβιτς.

• Το Ελληνικό Τσερνόμπιλ, από τον ιστότοπο Ιός.

• Μια εκδήλωση για το Τσερνόμπιλ στο 1ο ΓΕ.Λ. Χαλανδρίου στις 26 Απριλίου 2012 με προσκεκλημένο ομιλητή τον αναπληρωτή καθηγητή του ΕΚΠΑ κ. Θεόδωρο Μερτζιμέκη.

• Βίντεο - αφιέρωμα της ΕΡΤ για τα 36 χρόνια του πυρηνικού ατυχήματος του Τσερνόμπιλ.

• "15 πράγματα που δεν ξέρεις για το Τσερνόμπιλ" - Ένα κείμενο από την Greenpeace Ελλάδα.

• Βίντεο-ντοκιμαντέρ του Roman Shumunov "Back to Chernobyl – Επιστροφή στο Τσερνομπίλ"  35 χρόνια μετά το ατύχημα, στην ERTFLIX (από τις 10 Μαΐου 2022).

Πηγή: ΒΙΚΙΠΑΙΔΕΙΑ, HUFFPOST (αρκετές φωτογραφίες), iefimerida,  lifo

21 Ερωτήσεις Πολλαπλής Επιλογής με το πρόγραμμα Hot Potatoes, στη ΜΗΧΑΝΙΚΗ ΣΤΕΡΕΟΥ ΣΩΜΑΤΟΣ.

 

ΦΥΣΙΚΗ  Γ'  ΛΥΚΕΙΟΥ Προσανατολισμού Θετικών Σπουδών και Σπουδών Υγείας

Η ανάρτηση περιέχει ένα αρχείo με 21 Ερωτήσεις Πολλαπλής Επιλογής που είναι σχετικές με την ενότητα "ΜΗΧΑΝΙΚΗ ΣΤΕΡΕΟΥ ΣΩΜΑΤΟΣ" του σχολικού βιβλίου της Γ' Λυκείου.

Οι ερωτήσεις είναι φτιαγμένες με το πρόγραμμα Hot Potatoes. Οι ερωτήσεις με αριθμό 1, 2, 3, 4 έχουν δοθεί ως θέματα στις Πανελλαδικές Εξετάσεις Φυσικής της Γ' Λυκείου και οι ερωτήσεις με αριθμό 9, 10, 11, 12, 13, 16, 17 έχουν στηριχτεί σε θέματα που έχουν δοθεί στις Παγκύπριες Εξετάσεις Φυσικής της Γ' Λυκείου.

Μπορείτε να δείτε και να κατεβάσετε το αρχείο από  ΕΔΩ  (Dropbox) ή από  ΕΔΩ (Google Drive). Ανοίγοντας το αρχείο στο Dropbox ή στο Google Drive, ίσως να βλέπετε το περιεχόμενο σε κώδικα html. Απλά, κάνοντας download θα δείτε το αρχείο στην κανονική του μορφή. 

Επίσης, μπορείτε να βρείτε τις 21 ερωτήσεις σε αρχείο word (με τις απαντήσεις)  ΕΔΩ (Dropbox) ή  ΕΔΩ (Google Drive). 

Σαν σήμερα... 1961, ο Γιούρι Γκαγκάριν γίνεται ο πρώτος άνθρωπος σε γήινη τροχιά.

Γιούρι Αλεξέγεβιτς Γκαγκάριν

Σαν σήμερα, στις 12 Απριλίου 1961, ο Σοβιετικός κοσμοναύτης Γιούρι Αλεξέγεβιτς Γκαγκάριν  (ρωσ. Ю́рий Алексе́евич Гага́рин) εκτοξεύθηκε από την θέση 1 της τοποθεσίας Tyuratam στο  Κοσμοδρόμιο του Μπαϊκονούρ, στο Καζακστάν της Κεντρικής Ασίας, με το διαστημόπλοιο Βοστόκ 1  (ρωσ. ВΟCΤOK 1 - ΑΝΑΤΟΛΗ 1) κι έγινε ο πρώτος άνθρωπος που ταξίδεψε στο διάστημα και μπήκε σε γήινη τροχιά.

Ήταν ημέρα Τετάρτη μετά το Ορθόδοξο Πάσχα (9 Απριλίου 1961) και η ώρα έδειχνε 06.07 UTC  (09.07 ώρα Μόσχας), όταν ο Γιούρι Γκαγκάριν ξεκίνησε για το ιστορικό του ταξίδι μέσα στο Vostok 1.

Ας κάνουμε εδώ μία στάση στο κυρίως θέμα μας, για να θυμηθούμε ό,τι σημαντικό είχε προηγηθεί στη Σοβιετική Ένωση για την προετοιμασία αυτής της πτήσης.

Επίσημα, δεν έχει γίνει γνωστό πότε ξεκίνησε το Σοβιετικό πρόγραμμα επανδρωμένων (σημ. συντάκτη: συγχωρήστε με για τον αδόκιμο ίσως όρο) πτήσεων. Στην πραγματικότητα, η ύπαρξη τέτοιου διαστημικού προγράμματος από τη Σοβιετική Ένωση, δημόσια έγινε γνωστή μετά την εκτόξευση του Γιούρι Γκαγκάριν στις 12 Απριλίου 1961. Βέβαια, οι υπηρεσίες των Αμερικανών γνώριζαν για το Σοβιετικό διαστημικό πρόγραμμα κι "έτρεχαν" να προλάβουν να είναι εκείνοι που θα έστελναν πρώτοι άνθρωπο στο διάστημα. Πραγματικά αιφνιδιάστηκαν και απογοητεύτηκαν όταν διαπίστωσαν ότι τελικά δεν το κατάφεραν.

Η παρουσίαση της πρώτης πτήσης του Γκαγκάριν από την
"Ιζβέστια" (επίσημη εφημερίδα της σοβιετικής κυβέρνησης).

Η αρχή του εγχειρήματος για τους Σοβιετικούς μπορούμε να πούμε ότι ήταν το 1958, όταν το Ινστιτούτο Ιατρικής Αεροπορίας άρχισε να εργάζεται σε δύο προγράμματα:

- Πρόγραμμα 5827 - Επιλογή ατόμου για διαστημική πτήση.

- Πρόγραμμα 5828 - Προετοιμασία ενός ατόμου για την 1η διαστημική πτήση.

Επιστημονικός επόπτης και των δύο προγραμμάτων ήταν ο Vladimir Ι. Yazdovsky (Βλαντιμίρ Ιβάνοβιτς Γιαζντόβσκι) και υπεύθυνος για την εκτέλεση ήταν ο Nikolai Ν. Gurovsky (Νικολάι Νικολάιεβιτς Γκούροβσκι).

Στις αρχές του 1959, ο Πρόεδρος της Ακαδημίας Επιστημών της ΕΣΣΔ Mstislav Keldysh  πραγματοποίησε μια συνάντηση στην οποία συζητήθηκε συγκεκριμένα το ζήτημα της επανδρωμένης διαστημικής πτήσης, μέχρι το "ποιος πρέπει να πετάξει;".

Η απόφαση για την επιλογή και την εκπαίδευση των κοσμοναυτών για την πρώτη επανδρωμένη διαστημική πτήση με το διαστημόπλοιο "Vostok" εγκρίθηκε με την απόφαση αριθ. 22-10 της 5ης Ιανουαρίου 1959 της Κεντρικής Επιτροπής του Κομμουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ένωσης (CC CPSU) και του Συμβουλίου Υπουργών της ΕΣΣΔ και στη συνέχεια με την απόφαση № 569-264 του Συμβουλίου Υπουργών της ΕΣΣΔ στις 22 Μαΐου 1959 "Σχετικά με την προετοιμασία ενός ατόμου για διαστημικές πτήσεις".

Το επίσημο όνομα του προγράμματος για την 1η ομάδα των Σοβιετικών κοσμοναυτών του 1960 ήταν TsPK1 (Ομάδα Αεροπορίας No 1).

"The Rocket Men", το βιβλίο αναφέρεται αναλυτικά 
στα Σοβιετικά διαστημικά προγράμματα Βοστόκ και Βοσκόντ.
(Βέβαια, παρά τον τίτλο, στο μέσο της φωτογραφίας του 
εξώφυλλου εμφανίζεται μια γυναίκα, η Βαλεντίνα Τερεσκόβα!) 
(1η έκδοση: 10 Απριλίου 2001, Εκδόσεις: Springer, 350 σελ.) 

Με τις παραπάνω αποφάσεις, η επιλογή και η εκπαίδευση των μελλοντικών κοσμοναυτών ανατέθηκαν στην Πολεμική Αεροπορία των Ενόπλων Δυνάμεων της ΕΣΣΔ. Η επιλογή ανατέθηκε άμεσα σε μια ομάδα ειδικών από το Κέντρο Ερευνών του Στρατιωτικού Αεροπορικού Νοσοκομείου (TsVNIAH). Η ομάδα αυτή αποτελείτο από τους: Yevgeny Karpov, Vladimir Yazdovsky, N. Gurovsky, Oleg Gazenko, A. Genin και κάποιους άλλους ακόμη.

Ο επικεφαλής μηχανικός του πυραυλικού συστήματος εκτόξευσης Σεργκέι Καραλιόφ διατύπωσε τις βασικές προϋποθέσεις για το επάγγελμα του κοσμοναύτη, ως εξής: "Ένας πιλότος και, πάνω απ' όλα, ένας πιλότος μαχητικού, είναι ο πλέον κατάλληλος για μια τέτοια δουλειά. Αυτός είναι ο πιο ειδικός. Είναι πιλότος, πλοηγός, σηματοδότης και μηχανικός πτήσης ... ". Επομένως, από την αρχή η επιλογή έκλινε υπέρ των πιλότων της Πολεμικής Αεροπορίας. Προφανώς δεν είναι τυχαίο, ότι και οι Αμερικανοί είχαν κάνει παρόμοια επιλογή για την δικιά τους πρώτη ομάδα αστροναυτών.

Πρωινή γυμναστική στη διάρκεια της εκπαίδευσης των Σοβιετικών κοσμοναυτών.

Στις 11 Ιανουαρίου 1960, με εντολή του αρχηγού της Πολεμικής Αεροπορίας K. A. Vershinin, δημιουργήθηκε η στρατιωτική μονάδα 26266 (ή в/ч 26266), η αποστολή της οποίας ήταν να εκπαιδεύσει τους κοσμοναύτες. Σήμερα αυτή η μονάδα αποτελεί τμήμα του μεγάλου Ρωσικού Κέντρου Εκπαίδευσης Κοσμοναυτών "Yuri Gagarin" (τότε CPC) που βρίσκεται στη Star City, στην ευρύτερη περιοχή της Μόσχας. Στις 24 Φεβρουαρίου 1960, ο συνταγματάρχης της Ιατρικής Υπηρεσίας Yevgeny Karpov διορίστηκε επικεφαλής του CPC.

Τα βασικά κριτήρια επιλογής ήταν:

• Να είναι πιλότοι μαχητικών αεροσκαφών,
• Να είναι κάτω των 35 ετών,
• Να έχουν ύψος έως 1,75 μ.,
• Να έχουν βάρος έως 75 κ.,
• Εξαιρετική υγεία.

Οι γιατροί του Ινστιτούτου Ιατρικής Αεροπορίας στάλθηκαν σε δυάδες στις αεροπορικές μονάδες κι εκεί ξεκίνησαν με την εξέταση των ιατρικών φακέλων των πιλότων. Κατά τη διάρκεια της αρχικής διαδικασίας επιλογής εξετάστηκαν τα έγγραφα για 3461 πιλότους μαχητικών. Από αυτούς 347 άτομα επιλέχτηκαν για την αρχική συνέντευξη. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα των συνεντεύξεων και της πρώτης ιατρικής εξέτασης, 206 πιλότοι έγιναν δεκτοί για παραπέρα ιατρικές εξετάσεις. Οι επόμενοι μήνες ήταν μια περίοδος εκνευριστικής αναμονής. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, 52 άτομα αποφάσισαν να αρνηθούν να συνεχίσουν για διάφορους λόγους. Έτσι, ο αριθμός των υποψηφίων μειώθηκε σε 154 άτομα. 

Σπάνια φωτογραφία μερικών από τους πρώτους υποψήφιους Σοβιετικούςκοσμοναύτες
κατά τη διάρκεια ιατρικών εξετάσεων το φθινόπωρο του 1959. 
Διακρίνονται από αρ. προς δεξ. Γκαγκάριν, Νελίμποφ, Τιτόφ, Νικολάεφ, Γκορμπάτκο.
Κρινόφ, Λεόνοφ, Ανίκιεφ, Πόποβιτς, Σονίν και Μπικόφσκι.

Ο επόμενος γύρος επιλογής έγινε στο TsVNIAH την περίοδο από τον Οκτώβριο του 1959 έως τον Απρίλιο του 1960. Πριν από αυτό, στις 30 Σεπτεμβρίου 1959, με εντολή του Αρχηγού της Πολεμικής Αεροπορίας και του Αρχηγού της Κεντρικής Στρατιωτικής Ιατρικής Διεύθυνσης 00240, δημιουργήθηκε η Κεντρική Ιατρική Επιτροπή (MMC) που αποτελείτο από τους: A.N. Babiychuk (πρόεδρος), A.G. Kuznetsov (αναπληρωτής πρόεδρος), Υ.A. Karpov (γραμματέας). Καθήκον της επιτροπής ήταν να εκδώσει την τελική ιατρική γνωμάτευση εμπειρογνωμόνων με βάση τα αποτελέσματα της παραπέρα εξέτασης των υποψηφίων κοσμοναυτών. Οι Ακαδημαϊκοί της Ακαδημίας Ιατρικών Επιστημών N.S. Molchanov, V.V. Parin και A.L. Myasnikov ήταν επιστημονικοί σύμβουλοι αυτής της επιτροπής.

Στη διάρκεια αυτής της περιόδου, 20 ακόμη άτομα αποχώρησαν από την διαδικασία μη επιθυμώντας να συνεχίσουν και 105 άτομα απομακρύνθηκαν επειδή δεν ξεπέρασαν τις ιατρικές απαιτήσεις του προγράμματος. Έτσι, μέχρι τον Φεβρουάριο του 1960 μόνο 29 άτομα ολοκλήρωσαν τα στάδια των ιατρικών εξετάσεων. Από αυτά τα άτομα, σταδιακά η επιτροπή επιλογής κατέληξε σε μια ομάδα με 20 άτομα. 

Ο πύραυλος του προγράμματος Vostok
στο All-Soviet Exhibition Center.

Στις 7 Μαρτίου 1960, η πρώτη ομάδα με δώδεκα άτομα έγινε επίσημα δεκτή στο Κέντρο Εκπαίδευσης (το CPC δεν είχε φτιαχτεί ακόμη). Η ομάδα αποτελείτο από τους Ivan N. Anikeyev (Ιβάν Ν. Ανίκιεφ), Valeriy F. Bykovsky (Βάλερι Φ. Μπικόβσκι), Boris V. Volynov (Μπόρις Β. Βολίνοφ), Yuri Α. Gagarin (Γιούρι Α. Γκαγκάριν), Viktor V. Gorbatko (Βίκτορ B. Γκορμπάτκο), Vladimir M. Komarov (Βλαντίμιρ M. Κομαρόφ), Alexei A. Leonov (Αλεξέι A. Λεόνοφ), Grigory G. Nelyubov (Γκριγκόρι Γ. Νελίμποφ), Andriyan G. Nikolaev (Αντριάν Γ. Νικολάεφ), Pavel R. Popovich (Πάβελ Ρ. Πόποβιτς), German S. Titov (Γκέρμαν Σ. Τιτόφ) και Georgy S. Shonin (Γκεόργκι Σ. Σονίν). Στο επόμενο χρονικό διάστημα ακολούθησαν οι υπόλοιποι: Yevgeny V. Khrunov (Ευγκένι Β. Κρινόφ) Dmitry A. Zaikin (Ντμίτρι Α. Ζαϊκίν), Valentin I. Filatyev (Βαλεντίν Ι. Φιλάτιεφ), Pavel I. Belyaev (Πάβελ Ι. Μπελιάγεφ), Valentin V. Bondarenko (Βαλεντίν Β. Μπονταρένκο), Valentin S. Varlamov (Βαλεντίν Σ. Βαρλάμοφ) και Mars Z. Rafikov (Άρης Ζ. Ραφίκοφ). Ο τελευταίος που συμπλήρωσε την εικοσάδα στις 17 Ιουνίου 1960 ήταν ο Anatoly Y. Kartashov (Ανατόλι Γ. Καρτάσοφ).

Αυτό το πρώτο σώμα των κοσμοναυτών αποτελείτο από 9 πιλότους της πολεμικής αεροπορίας, 6 πιλότους από την αεροπορική άμυνα και 5 πιλότους από τη ναυτική αεροπορία. Την στιγμή της επιλογής, ο γηραιότερος, Πάβελ Μπελιάγεφ, ήταν 34 ετών και ο νεότερος, Βαλεντίν Μπονταρένκο, ήταν 23 ετών.

Για την ιστορία να αναφέρω ότι η αρχική επιλογή στην στρατιωτική μονάδα του Γκαγκάριν έγινε από τους στρατιωτικούς γιατρούς Pyotr Vasilyevich Buyanov και Alexander Petrovich Pchelkin.

Οι 6 επίλεκτοι κοσμοναύτες επιθεωρούν το πυραυλικό σύστημα εκτόξευσης 
 του προγράμματος Vostok. Στο βάθος φαίνεται η κάψουλα Vostok.

Το καλοκαίρι του 1960, μια ομάδα έξι κοσμοναυτών αποσπάστηκε από την ευρύτερη ομάδα για να προετοιμαστεί για την πρώτη επανδρωμένη διαστημική πτήση. Η απόφαση με αρ. 176 από τον αρχηγό της Πολεμικής Αεροπορίας συντάχθηκε στις 11 Οκτωβρίου 1960. Η ομάδα αυτή αποτελείτο από τους Γιούρι Γκαγκάριν, Γκέρμαν Τιτόφ, Αντριάν Νικολάεφ, Πάβελ Πόποβιτς, Ανατόλι Καρτάσοβ και Βαλεντίν Βαρλάμοφ. Σύντομα, για ιατρικούς λόγους, ο Καρτάσοβ αντικαταστάθηκε από τον Γκριγκόρι Νελίμποφ και ο Βαρλάμοφ από τον Βάλερι Μπικόβσκι. Στο διάστημα Δεκέμβριος 1960 - Ιανουάριος 1961 η ομάδα προετοιμάστηκε στην αεροπορική βάση Zhukovsky (τώρα Gromov Flight Research Institute) 40 χλμ από την Μόσχα. Η κύρια εκπαίδευση γινόταν στο εργαστήριο Νο. 47, όπου βρισκόταν το μοντέλο του διαστημικού σκάφους Vostok-3A. 

Ο Γιούρι Γκαγκάριν και πίσω του ο αναπληρωματικός του Γκέρμαν Τιτόφ μεταφέρονται με το λεωφορείο για την πρώτη πτήση του Γκαγκάριν. Όρθιοι φαίνονται οι Νελίμποφ και Νικολάεφ.

Στις 17 - 18 Ιανουαρίου 1961 έγιναν οι τελικές εξετάσεις στους 6 υποψήφιους κοσμοναύτες. Η πρώτη εξέταση πραγματοποιήθηκε στο Ινστιτούτο Ερευνών Πτήσης (LII) στο Zhukovsky και οι υποψήφιοι δοκιμάστηκαν στο πιλοτήριο του διαστημικού σκάφους Vostok, το οποίο χρησίμευσε ως προσομοιωτής. Μετά την εξέταση στον προσομοιωτή, ο κάθε υποψήφιος, για 40-50 λεπτά απαντούσε σε ερωτήσεις της επιτροπής σχετικά με την εργασία στο διαστημικό σκάφος, είτε σε κανονικές, είτε σε έκτακτες καταστάσεις. Σ' αυτή τη δοκιμασία οι Γκαγκάριν, Τιτόφ, Νικολάεφ και Πόποβιτς βαθμολογήθηκαν με "Άριστα", ενώ οι Νελίμποφ, Μπικόβσκι έλαβαν "Καλώς".

Την επόμενη μέρα, οι εξετάσεις συνεχίστηκαν στο στρατιωτικό αεροδρόμιο Chkalovsky.  

Ο Γιούρι Γκαγκάριν οδηγείται από τον μηχανικό Oleg Ivanovsky (δεξιά) 
 να επιβιβαστεί στη διαστημική κάψουλα Βοστόκ 1 (12 Απριλίου 1961).

Τελικά η επιτροπή επιλογής, αφού έλαβε υπόψη τους ατομικούς φακέλους, τις συνεντεύξεις, τα ατομικά χαρακτηριστικά και τα αποτελέσματα των εξετάσεων, κατέληξε στην απόφαση: "Συνιστούμε την ακόλουθη σειρά χρησιμοποίησης των κοσμοναυτών στις πτήσεις: 

1. Γιούρι Γκαγκάριν, 2. Γκέρμαν Τιτόφ, 3. Γκριγκόρι Νελίμποφ, 4. Αντριάν Νικολάεφ, 5. Βάλερι Μπικόβσκι, 6. Πάβελ Πόποβιτς.

Στις 25 Ιανουαρίου 1961, με την εντολή αρ. 21 του αρχηγού της Πολεμικής Αεροπορίας, επικυρώθηκε η παραπάνω εξάδα ως η ομάδα από τα μέλη της οποίας θα προέρχονταν οι κοσμοναύτες στις πρώτες σοβιετικές επανδρωμένες διαστημικές πτήσεις.

Οι τελικοί υποψήφιοι για το πρώτο ταξίδι στο διάστημα ήταν ο Γκαγκάριν και ο Gherman Titov (Γκέρμαν Τιτόφ), που επιλέχτηκαν, αφενός λόγω της άριστης επίδοσης που είχαν κατά την εκπαίδευσή τους, αφετέρου για το μικρό τους ανάστημα (το ύψος του Γκαγκάριν ήταν μόλις 1,58μ), μιας και ο θάλαμος της κάψουλας που θα τους μετέφερε στο διάστημα ήταν εξαιρετικά περιορισμένος και το μικρό βάρος του κοσμοναύτη αποτελούσε σημαντικό προσόν, αφού μείωνε το κόστος.

Στις 23 Μαρτίου 1961, ο Γιούρι Γκαγκάριν τοποθετήθηκε επικεφαλής της ομάδας με αναπληρωματικό τον Τίτοφ.

Ο Νικίτα Χρουστσόφ υποδέχεται τον Γιούρι Γκαγκάριν στο Αεροδρόμιο της Μόσχας Vnukovo.
(Από Russia Beyond - Leonid Lazarev/MAMM/MDF)

Όπως είναι εύκολα κατανοητό, η απογοήτευση του Τιτόφ για τη μη επιλογή του ως πρώτου κοσμοναύτη στο διάστημα, ήταν μεγάλη. Όμως, γρήγορα η απογοήτευσή του μετατράπηκε σε ενθουσιασμό όταν του ανακοινώθηκε ότι αυτός θα ήταν το πλήρωμα του Vostok-2, της δεύτερης επανδρωμένης πτήσης που θα έκανε περιφορά γύρω από τη Γη. Αξίζει να επισημάνω ότι ο Τιτόφ υπήρξε ο πρώτος φωτογράφος του διαστήματος. Κατά τη διάρκεια της πτήσης του μπόρεσε να τραβήξει φωτογραφίες και σύντομα κινηματογραφικά στιγμιότυπα της Γης από το διάστημα για πρώτη φορά.

Η Σοβιετική πρωτεύουσα υποδέχεται και τιμά τον Γιούρι Γκαγκάριν

Μετά από αυτή την αναδρομή, ας επανέλθουμε στις 12 Απριλίου 1961.

Αφού είχε γίνει η εκτόξευση, ο ραδιοφωνικός σταθμός της σοβιετικής πρωτεύουσας διέκοψε το πρόγραμμά του και ο εκφωνητής καλούσε τους ακροατές να αναμείνουν έκτακτη ανακοίνωση του επίσημου πρακτορείου ειδήσεων Tass. Η προειδοποίηση επαναλήφθηκε τρεις φορές. Η αγωνία κορυφώθηκε. Στις 10.02 (ώρα Μόσχας) η υποβλητική φωνή του Yuri Levitan, του δημοσιογράφου που εκφωνούσε τις σημαντικότερες ειδήσεις, σκόρπισε ρίγη συγκίνησης και ενθουσιασμού σε ολόκληρη την ανθρωπότητα. Μιλώντας αργά και καθαρά ο εκφωνητής ανήγγειλε: "Εδώ Μόσχα. Προς όλους τους σταθμούς ραδιοφώνου της Σοβιετικής Ένωσης. Μεταδίδουμε την ανακοίνωση του Tass για την πρώτη πτήση του ανθρώπου στο κοσμικό Διάστημα". Στις τελευταίες αυτές λέξεις ο εκφωνητής ύψωσε κατά τρόπο δραματικό τη φωνή και σταμάτησε προς στιγμήν για να δοθεί χρόνος να αντιληφθούν οι ακροατές τη σημασία της ανακοίνωσης. "Το πρώτο διαστημόπλοιο του κόσμου Βοστόκ με άνθρωπο επιβάτη τέθηκε σε τροχιά από τη Σοβιετική Ένωση στις 12 Απριλίου 1961. Ο πλοηγός διαστήματος του διαστημόπλοιου-δορυφόρου Βοστόκ είναι ο Σοβιετικός πολίτης επισμηναγός Γκαγκάριν Γιούρι Αλεξέγιεβιτς ...".

Χάρτης όπου φαίνεται η διαδρομή της πτήσης του Γκαγκάριν.
Με κλικ ΕΔΩ θα μεταβείτε στο διαδραστικό χάρτη της υπηρεσίας 
russianspaceweb, όπου μπορείτε να δείτε χρονικά την εξέλιξη της πτήσης.

Στις 09.22 (ώρα Μόσχας) το Βοστόκ βρισκόταν πάνω από τη Νότια Αμερική και ο Γκαγκάριν έστειλε προς τη Γη το πρώτο μήνυμά του: "Η πτήση συνεχίζεται ομαλά. Είμαι καλά". Στις 10.15 το διαστημόπλοιο βρισκόταν πάνω από την Αφρική με κατεύθυνση την Ε.Σ.Σ.Δ. και ο πρώτος κοσμοναύτης, που το όνομά του θα έμενε για πάντα στην ιστορία, έστειλε το δεύτερο μήνυμα: "Η πτήση συνεχίζεται ομαλά. Υφίσταμαι καλώς την έλλειψη βαρύτητας".

25 λεπτά μετά την εκτόξευση το διαστημόπλοιο είχε μπει σε ελλειπτική τροχιά με απόγειο 302 χιλιόμετρα, περίγειο 175 χιλιόμετρα και περίοδο 89 λεπτά και 34 δευτερόλεπτα, κινούμενο με ταχύτητα 7,61 χιλιομέτρων το δευτερόλεπτο (27.396 χιλιόμετρα την ώρα). Το κωδικό του όνομα κατά τη διάρκεια της πτήσης ήταν Кедр (Κέδρος).

Βλέποντας στο εσωτερικό ενός οχήματος Βοστόκ.

Μετά από 67 λεπτά σε τροχιά, το προσωπικό ελέγχου πτήσης έδωσε εντολή στο σκάφος να πυροδοτήσει τους κινητήρες επιβράδυνσης και ν' αρχίσει την επανείσοδό του στην γήινη ατμόσφαιρα. Ο Γκαγκάριν δεν προσγειώθηκε μαζί με την κάψουλα, αλλά χρησιμοποίησε το εκτινασσόμενο κάθισμά του σε ύψος 7 χιλιομέτρων. Μετά από ελεύθερη πτώση χρησιμοποίησε το αλεξίπτωτό του και προσγειώθηκε περίπου 25 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά της πόλης Engels, στην περιοχή του Σαράτοφ, στις όχθες του Βόλγα, πολύ μακριά από την αναμενόμενη περιοχή προσγείωσης. Μια γυναίκα της περιοχής, η εγγονή της και η αγελάδα τους ήταν οι πρώτοι που είδαν τον Γκαγκάριν να επιστρέφει. Η συνολική διάρκεια της αποστολής, που τελείωσε στις 10.53 ώρα Μόσχας με την προσγείωση του Γκαγκάριν, ήταν 106 λεπτά (και όχι 108 όπως συνήθως γράφεται). Η κάψουλα είχε πέσει στη Γη στις 10.48 ώρα Μόσχας.

Το εξώφυλλο του αμερικανικού περιοδικού ΤΙΜΕ
στις 21 Απριλίου 1961, με αφιέρωμα στην πρώτη διαστημική πτήση.

Κατά τη διάρκεια της πτήσης το Σοβιετικό Επιτελείο προήγαγε τον Γκαγκάριν σε Ταγματάρχη (για την περίπτωση που δεν επέστρεφε). 

Είχαν ετοιμαστεί τρία δελτία τύπου για την αποστολή, πριν την εκτόξευση: ένα για την περίπτωση επιτυχίας και δύο για την περίπτωση αποτυχίας. Ο Γκαγκάριν δεν είχε τον έλεγχο του σκάφους του, επειδή κανείς δεν ήξερε πώς οι συνθήκες κατά την πτήση θα επηρέαζαν τον άνθρωπο βιολογικά και ψυχολογικά. Ο συνδυασμός για το ξεκλείδωμα του χειριστηρίου βρισκόταν μέσα σ' ένα σφραγισμένο φάκελο που είχε μαζί του, ενώ το σκάφος ελεγχόταν από επιτελείο επιστημόνων και τεχνικών στη Γη.

Αξίζει ν' αναφέρουμε ότι αρχιτέκτονας αυτού του διαστημικού επιτεύγματος ήταν ο Σοβιετικός μηχανικός πυραύλων Sergei Pavlovich Korolev (Σεργκέι Πάβλοβιτς Καραλιόφ).

Δύο μέρες μετά τον άθλο, εκατομμύρια Μοσχοβιτών αποθέωσαν τον Γκαγκάριν, ενώ ο Γενικός Γραμματέας της Κεντρικής Επιτροπής του Σοβιετικού Κ.Κ. Νικίτα Χρουστσόφ τον ασπάστηκε δακρυσμένος. 

Ο Νικίτα Χρουστσόφ (αρισ.) και ο Λεονίντ Μπρέζνιεφ (δεξ.) 
με τον Γιούρι Γκαγκάριν στην Κόκκινη Πλατεία της Μόσχας, 
την Πρωτομαγιά του 1961.

Ας δούμε και κάποια παραλειπόμενα της πτήσης.

• Τα προβλήματα που ανέκυψαν με το κλείσιμο των θυρίδων δεν καθυστέρησαν την εκτόξευση του Γκαγκάριν,  ούτε παρέτειναν την παραμονή του στην κάψουλα.

• Τα δημοφιλή κινηματογραφικά πλάνα που συνδέονται με την εκτόξευση του Γκαγκάριν, στην πραγματικότητα καταγράφηκαν κατά τη διάρκεια μιας αποτυχημένης εκτόξευσης ενός μη επανδρωμένου πειραματικού Vostok στις 28 Ιουλίου 1960. Μάλιστα, λίγα δευτερόλεπτα μετά τις εικόνες της σκιάς του πυραύλου που μετακινείται δια μέσου της γιγαντιαίας φλόγας των καυσίμων, το σύμπλεγμα εκτόξευσης κατέρρευσε και το διαστημικό όχημα εξερράγη σκοτώνοντας δύο σκύλους που ήταν στο σκάφος.

Ο Γιούρι Γκαγκάριν με τον Σεργκέι Καραλιόφ.

• Το φιλμ του Καραλιόφ όπου φαίνεται να έχει τηλεπικοινωνιακή επαφή με τον Γκαγκάριν και να του δίνει οδηγίες, καταγράφηκε μετά την ολοκλήρωση της πτήσης  στο γραφείο του Καραλιόφ στο Podlipki (κοντά στη Μόσχα) και όχι στο υπόγειο καταφύγιο στο Tyuratam από το οποίο ο Καραλιόφ παρακολουθούσε την εκτόξευση.

• Παρά τα γραφόμενα σε πολυάριθμους ρωσικούς και δυτικούς ιστότοπους, τα προβλήματα του Γκαγκάριν κατά την επιστροφή του στη Γη προκλήθηκαν από τους κινητήρες επιβράδυνσης (φρεναρίσματος) και όχι από το καλώδιο που συνέδεε τη μονάδα καθόδου με το κυρίως σκάφος.

Στην αντίπερα όχθη, στις Η.Π.Α., τα συναισθήματα ήταν ανάμικτα. Απογοήτευση, επειδή το πρώτο βήμα το έκαναν πάλι οι αντίπαλοι, αλλά και θαυμασμός για το άλμα της επιστήμης. "Είναι φανταστικό, μυθικό επίτευγμα" δήλωσε ο James Webb, διευθυντής τότε της NASA.

Η προτομή που έχει στηθεί στην περιοχή Καράβολα Ηρακλείου
Κρήτης προς τιμή του Γιούρι Γκαγκάριν (πάρκο Γκαγκάριν). 

Σε λιγότερο από ένα μήνα μετά, στις 5 Μαΐου 1961, οι Αμερικανοί "απάντησαν" πραγματοποιώντας  μια σύντομη βολή με επανδρωμένη  διαστημική κάψουλα. Ο Alan Shepard  (Άλαν Σέπαρντ) έγινε ο πρώτος Αμερικανός αστροναύτης που εκτοξεύτηκε στο διάστημα από το Ακρωτήριο Κανάβεραλ, φτάνοντας μέχρι ύψους 180 χιλιομέτρων (δεν έκανε γήινη περιφορά). Η πτήση του είχε διάρκεια δεκαπέντε λεπτά και στο τέλος εγκατέλειψε τον θαλαμίσκο Mercury και έπεσε στον ωκεανό με αλεξίπτωτο. 

• Δείτε το βίντεο της επίσημης υποδοχής του Γιούρι Γκαγκάριν στη Μόσχα, στις 14 Απριλίου 1961.

• Μαγνητοφωνημένος διάλογος ανάμεσα στον Γκαγκάριν, τον Καραλιόφ και το Κέντρο Ελέγχου (1:22)

• Φωτογραφίες του Γιούρι Γκαγκάριν από την πρώτη διαστημική πτήση και την ζωή του (από το περιοδικό LIFO).

• Παρουσίαση της επίσκεψης του Γκαγκάριν στην Αθήνα και την Κύπρο. 

Προτομή του Γιούρι Γκαγκάριν σκαλισμένη στο βράχο, στην περιοχή Κάρακολ του Κιργιστάν.

• Μια ιστορία του Διονύση Σιμόπουλου για την πρώτη πτήση του Γκαγκάριν - από την ιστοσελίδα physicsgg. 

• "Το πρώτο µεγάλο άλµα στο Διάστηµα", σχετικό άρθρο από την ιστοσελίδα physicsgg (αναδημοσίευση άρθρου της δημοσιογράφου Νατάσας Μπαστέα από την εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ.)

• Βίντεο "Inside The USSR Space Program - Space Documentary" από το κανάλι DEEP SPACE TV (αγγλικά, 1:38:33).

• Σπάνιες φωτογραφίες του Γιούρι Γκαγκάριν από την καθημερινή του ζωή.

• Φωτογραφικό αρχείο από την υποδοχή του Γκαγκάριν σε όλο τον κόσμο μετά την πτήση του. Από τον ιστότοπο Russia Beyond.

• Εικονική περιήγηση στο Μουσείο Κοσμοναυτικής στη Μόσχα.

• Σύντομες βιογραφίες των κοσμοναυτών και άλλα στοιχεία.

Πηγή: Today in Science History