Σαν σήμερα ...1703 πέθανε ο Άγγλος φυσικός Robert Hooke.

Ρόμπερτ Χουκ.

Σαν σήμερα, στις 3 Μαρτίου 1703, πέθανε στο Λονδίνο σε ηλικία 68 ετών, ο Άγγλος φυσικός και αρχιτέκτονας Robert Hooke (Ρόμπερτ Χουκ), ο οποίος διαδραμάτισε πολύ σημαντικό ρόλο στην επιστημονική πρόοδο, τόσο με το πειραματικό όσο και με το θεωρητικό έργο του. Στο χώρο της Φυσικής είναι περισσότερο γνωστός για το νόμο της ελαστικότητας που φέρει το όνομά του (νόμος του Χουκ).

Ο Ρόμπερτ Χουκ γεννήθηκε στις 18 Ιουλίου 1635 στο Freshwater της νήσου Wight (Γουάιτ), στην Αγγλία, 7 χρόνια πριν από τη γέννηση του Νεύτωνα και ήταν ο μικρότερος από 4 αδέλφια. Ο πατέρας του, John Hooke, ήταν ιερωμένος στην εκκλησία των Αγίων Πάντων στο νησί και επιπλέον είχε αναλάβει τη διεύθυνση ενός μικρού σχολείου, που βρισκόταν δίπλα στην εκκλησία. Μητέρα του ήταν η Barbara Rowse.

Ο Ρόμπερτ, όπως πολλά παιδιά της εποχής του, είχε κακή υγεία και δεν αναμενόταν να φτάσει στην ενηλικίωση. Ο πατέρας του προερχόταν από οικογένεια όπου όλα τα αγόρια ακολουθούσαν τον ιερατικό κλάδο. Προς τα εκεί θα πήγαινε και ο Ρόμπερτ, αλλά οι συχνοί πονοκέφαλοι, ανάγκασαν τον πατέρα του που είχε την επιμέλεια της διδασκαλίας του, να σταματήσει ν' ασχολείται με επιμονή. Αυτό έδωσε την ευκαιρία στον Ρόμπερτ να αναπτύξει δεξιότητες στην παρατήρηση, στην κατασκευή μηχανικών παιχνιδιών και στο σχέδιο.

Βιτρό αφιερωμένο στον Ρόμπερτ Χουκ,
στο ναό της Αγ. Ελένης (Bishopgate), στο Λονδίνο.

Μετά το θάνατο του πατέρα του το 1648, η οικογένεια αποφάσισε να στείλει τον Ρόμπερτ στο Λονδίνο να σπουδάσει σχέδιο δίπλα στον ζωγράφο πορτρέτων Peter Lely, δίνοντάς του τις 40 λίρες που του είχε αφήσει ο πατέρας του.

Παρά το γεγονός ότι ο Lely ήταν ήδη διάσημος πορτρετίστας, ο Ρόμπερτ σύντομα σκέφτηκε ότι θα ήταν άσκοπο να χαλάσει τις λίρες του δίπλα στον Lely και αποφάσισε να γραφτεί στη σχολή του Westminster (Γουεστμίνστερ). Ο Χουκ στάθηκε τυχερός, γιατί στη διάρκεια της φοίτησής του έμενε στο σπίτι του διευθυντή της σχολής Richard Busby. Ο Busby ήταν ένας εξαιρετικός δάσκαλος που γρήγορα συνειδητοποίησε ότι είχε να κάνει μ' έναν αξιόλογο μαθητή. 

Μοντέρνο πορτρέτο του Ρόμπερτ Χουκ.
Λάδι της ζωγράφου Rita Greer (2004).

Στο Westminster ο Χουκ μελέτησε Λατινικά, Ελληνικά και Ευκλείδεια Γεωμετρία, που είχε την ευκαιρία να την εφαρμόσει στη μεγάλη αγάπη του, τη μηχανική, επινοώντας πιθανές ιπτάμενες μηχανές.  

Το 1653, θεωρώντας αρκετή την εκπαίδευσή του στο Westminster, γράφτηκε στο Κολέγιο  Christ Church της Οξφόρδης. Εκεί εκπαιδεύτηκε στην αστρονομία από τον Seth Ward και εντυπωσίασε τον John Wilkins με τις γνώσεις του στη μηχανική. Αυτή την περίοδο ασχολήθηκε ακόμη σε πειράματα με τροχαλίες στο Κολέγιο Wadham της Οξφόρδης και για λίγο έγινε πειραματικός βοηθός του Thomas Willis.

Εκείνη την εποχή ο Robert Boyle (Ρόμπερτ Μπόιλ) έψαχνε βοηθό και ο Willis τού πρότεινε τον Χουκ. Από το 1655 εργάστηκε δίπλα στον Boyle και το πρώτο του έργο ήταν να κατασκευάσει μια αντλία αέρα. 
Παρά το γεγονός ότι το πεδίο έρευνας του Boyle ήταν η χημεία, είχε διαβάσει τα πειράματα που διεξήγαγε ο von Guericke με τη βοήθεια μιας αντλίας αέρα και, γνωρίζοντας την ικανότητα του Χουκ στην κατασκευή μηχανικών οργάνων, τον ρώτησε αν μπορούσε να φτιάξει μια αντλία. Μια καλύτερη αντλία αέρα από εκείνη που χρησιμοποίησε ο von Guericke είχε κατασκευαστεί από τον Ralph Greatorex, αλλά ο Χουκ θεώρησε ότι μπορούσε να βελτιώσει το σχέδιο. Πράγματι ο Χουκ σχεδίασε και κατασκεύασε αυτό που είναι ουσιαστικά η σύγχρονη αντλία αέρα.

Η αντλία που σχεδίασε ο Χουκ, όπως παρουσιάζεται στο βιβλίο
του Robert Boyle "New Experiments, Physico-Mechanicall" (1660).

Στην πραγματικότητα ο Χουκ ποτέ δεν ασχολείτο μ' ένα μόνο αντικείμενο εργασίας. Την ίδια εποχή που έφτιαχνε την αντλία, ασχολείτο με την αστρονομία, κατασκεύαζε ρολόγια, ενώ παράλληλα βελτιώνοντας τον μηχανισμό του εκκρεμούς, βρήκε μία νέα μέθοδο για τον υπολογισμό του γεωγραφικού μήκους.
Το 1660, σε ηλικία μόλις 25 ετών, διατύπωσε τον νόμο για την ελαστικότητα, έναν από τους πρώτους πειραματικούς νόμους της νεογέννητης Φυσικής, ο οποίος άνοιγε τον δρόμο για τη μέτρηση των δυνάμεων.

Συνέβαλε στην ίδρυση της Royal Society (Βασιλικής Εταιρίας) του Λονδίνου στις 15 Ιουλίου 1662 και στις 5 Νοεμβρίου 1662 τοποθετήθηκε στη θέση του Curator of Experiments (Έφορος Πειραμάτων). Ήταν μια άμισθη θέση, μέχρι η Εταιρία να ήταν σε θέση να δώσει μισθό. Επίσης, ήταν μια θέση με πολύ δουλειά, αφού θα έπρεπε να παρουσιάζονται 3-4 πειράματα σε κάθε συνεδρίαση της Εταιρίας. Κι όμως ο Χουκ τα κατάφερε, παρά το γεγονός ότι ποτέ δεν πήρε κάποιο πτυχίο από την Οξφόρδη. 

Στις 3 Ιουνίου 1663 έγινε κανονικό μέλος της Royal Society κι επειδή συνέχιζε να μη πληρώνεται, του δόθηκε το δικαίωμα να μη πληρώνει την ετήσια συνδρομή στην Εταιρία.

Αναμνηστική πλάκα στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, που αναφέρεται
στη συνεργασία του Robert Boyle και του Robert Hooke.

Το 1665 έγινε καθηγητής Γεωμετρίας στο Κολέγιο Gresham του Λονδίνου. Ήταν μια θέση που του έδινε το δικαίωμα να μένει στο κολέγιο και να έχει οικονόμο, αλλά του απαγόρευε να είναι παντρεμένος. Παράλληλα τοποθετήθηκε ως τοπογράφος (City Surveyor) της πόλης του Λονδίνου.

Την ίδια χρονιά (1665) ο Χουκ εξέδωσε ένα πολύ σημαντικό έργο με τίτλο "Micrographia"  ("Μικρογραφία"), το οποίο περιείχε παρατηρήσεις που είχε κάνει με μικροσκόπια που είχε κατασκευάσει ο ίδιος. Στο βιβλίο χρησιμοποίησε αυτός πρώτος τον όρο "κύτταρο" (αγγλικά "cell" - ελληνικά "κελί") για να περιγράψει την δομή των βιολογικών οργανισμών. Το όνομα το εμπνεύστηκε παρατηρώντας στο μικροσκόπιο φλούδα από φελλό, στην οποία τα κύτταρα έχουν την μορφή μικρών κελιών. 

Στο βιβλίο αυτό ανέφερε και ορισμένες ιδέες για το φαινόμενο της καύσης που εκείνη την εποχή εξακολουθούσε να αποτελεί μυστήριο.

Το εξώφυλλο του βιβλίου Micrographia.
Έκδοση τον Ιανουάριο 1665 από την Royal Society του Λονδίνου.

Το 1666, ένα χρόνο μετά την έκδοση του βιβλίου του, η μεγάλη πυρκαγιά του Λονδίνου  τον έκανε να εργαστεί ως αρχιτέκτων, βοηθός στον Christopher Wren, που ήταν υπεύθυνος στην υπόθεση της ανοικοδόμησης της πόλης. 

Ο Χουκ μελέτησε το φαινόμενο της διάθλασης και συμπέρανε πως το φως έχει κυματική φύση. 

Επίσης ο Χουκ κατέληξε στον νόμο της παγκόσμιας έλξης την ίδια περίοδο με τον Νεύτωνα, δείχνοντας πώς από τους νόμους του Κέπλερ προκύπτει αυτός ο νόμος. Ο Νεύτων όμως απέδειξε πως οι νόμοι του Κέπλερ προκύπτουν από τον γενικότερο νόμο της παγκόσμιας έλξης.

Υπήρξε πρωτοπόρος στην έρευνα για την κατασκευή χαρτών εξελίσσοντας τον συγκεκριμένο τομέα.

Μελετώντας απολιθώματα έγινε από τους πρώτους που συνέλαβαν την ιδέα της εξέλιξης.

Σχέδιο ενός ψύλλου φτιαγμένο από τον Χουκ,
στο βιβλίο του Micrographia.

Το 1672, όταν ο Νεύτων διατύπωσε τη θεωρία του για το φως και τα χρώματα, ο Χουκ κατηγόρησε τον Νεύτωνα ότι η θεωρία του είχε κλαπεί από δικές του ιδέες που είχε διατυπώσει το 1665. Αυτό αποτέλεσε την έναρξη μιας πολύχρονης διαμάχης που κορυφώθηκε τα επόμενα χρόνια όταν ο Νεύτων διατύπωσε και τον νόμο της παγκόσμιας έλξης. 

Το 1678, μετά από επιστολή που ο Leeuwenhoek έστειλε στην Βασιλική Εταιρία με αναφορά στην ανακάλυψη "μικρών ζώων" (εννοούσε βακτήρια και πρωτόζωα), ζητήθηκε από τον Χουκ να επιβεβαιώσει τα ευρήματα του Leeuwenhoek. 
Ο Χουκ έκανε την έρευνα και επιβεβαίωσε τα αποτελέσματα βοηθώντας με αυτό τον τρόπο στην αποδοχή των ευρημάτων της έρευνας του Leeuwenhoek. Με αυτή την ευκαιρία ο Χουκ παρατήρησε ότι τα μικρά μικροσκόπια που είχε κατασκευάσει ο Leeuwenhoek έδιναν πιο καθαρές εικόνες από το δικό του σύνθετο μικροσκόπιο, αλλά τον δυσκόλευαν στη χρήση.   

Πίνακας σε λάδι (2004) της Rita Greer
με τον Christopher Wren (αρ.) και τον Ρόμπερτ Χουκ.

Καθώς ο Χουκ γερνούσε γινόταν περισσότερο οξύθυμος, κυνικός και απομονωνόταν από τον περίγυρό του. Οι εργασίες των τελευταίων χρόνων της ζωής του είναι γεμάτες με καυστικά σχόλια. 
Προερχόμενος από φιλομοναρχική οικογένεια, συχνά ενεπλάκη σε διαμάχες που πήγαζαν, όχι μόνο από την αφοσίωση στις θεωρίες του, αλλά και από την θερμή προσήλωσή του στο βασιλικό καθεστώς. 

Στη διάρκεια της ζωής του, το έργο του επισκιάστηκε λόγω της διαμάχης που είχε αναπτύξει με τον Νεύτωνα. Όμως, οι νεότερες έρευνες αποκατέστησαν την φήμη του και το μέγεθος της προσφοράς του.

Δύο χρόνια μετά τον θάνατο του Ρόμπερτ Χουκ δημοσιεύθηκαν οι ομιλίες που είχε κάνει για τους σεισμούς ("Discourse of Earthquakes"). Από τις παρουσιαζόμενες εργασίες του φαίνεται ότι η έρευνά του είχε προχωρήσει πολύ.

Κύτταρα φελλού σε σχέδιο του Ρόμπερτ Χουκ.

Στην Αγγλία πλέον ο Ρόμπερτ Χουκ θεωρείται σαν ο δικός τους "Leonardo" (da Vinci).

Το όνομα Hooke έχει δοθεί σε κρατήρες στη Σελήνη και στον Άρη.

Δεν υπάρχει κάποια εικόνα όπου να φαίνεται πως ήταν ο Ρόμπερτ Χουκ. Υπάρχουν μόνο περιγραφές από τους φίλους του John Aubrey και Richard Waller, όπου περιγράφεται ως "στεγνός", "ξερακιανός" και "απογοητευτικό άτομο".

Η επίσημη ιστοσελίδα για τον Ρόμπερτ Χουκ.

Η ιστοσελίδα για Robert Hooke Society.

Το 2003 η Βρετανή ζωγράφος Rita Greer έκανε μια σειρά πινάκων για τον Ρόμπερτ Χουκ και ανθρώπους που είχαν σχέση μαζί του, κάτω από τον τίτλο: "Robert Hooke Project". 

Βίντεο του BBC με τίτλο: "Robert Hooke - Victim of Genius?" (58:53).

Πηγή: Today in Science History,    ΒΙΚΙΠΑΙΔΕΙΑ