Σαν σήμερα... 1913, γεννήθηκε ο Ρώσος πειραματικός φυσικός Georgy Flerov.

Georgy Nikolayevich Flerov

Σαν σήμερα, στις 2 Μαρτίου 1913, γεννήθηκε στο Rostov-on-Don (Ροστόβ στο Δον) ο διακεκριμένος Ρώσος πειραματικός φυσικός Georgy Nikolayevich Flerov (Γκεόργκι Νικολάιεβιτς Φλερόφ) (ρωσ. Гео́ргий Никола́евич Флёров), που είναι γνωστός για την ανακάλυψη της αυθόρμητης (πυρηνικής) σχάσης (spontaneous fission), για τη συμβολή του στη φυσική των θερμικών αντιδράσεων και για την ανακάλυψη πολλών νέων υπερουράνιων στοιχείων και ισοτόπων.

Γονείς του ήταν ο Nikolai Michailovich Flerov (1889-1928) που ο πατέρας του ήταν παπάς από το Glukhov της επαρχίας Chernigov (Ουκρανία) και η Elizaveta Pavlovna Brailovskaya (1888-1942) που προερχόταν από Εβραϊκή οικογένεια του Ροστόβ. Ο Γκεόργκι είχε έναν μεγαλύτερο αδελφό, τον  Nikolai (1911-1989). 

Ο Γκεόργκι με την μητέρα του Elizaveta
και τον αδελφό του Nikolai.

Το 1907, ο πατέρας του Γκεόργκι, που τότε σπούδαζε ιατρική στο Πανεπιστήμιο του Κιέβου, εξορίστηκε για επαναστατική δραστηριότητα στην Pechora όπου γνώρισε την γυναίκα του. Μετά το τέλος της ποινής, το ζευγάρι μετακόμισε στο Ροστόβ που ζούσαν η μητέρα και η γιαγιά της Elizaveta.

Στο Ροστόβ ο Γκεόργκι και ο Nikolai τέλειωσαν το 9χρονο γυμνάσιο. Μετά το θάνατο του πατέρα τους το 1928, τα δυο παιδιά μεγάλωσαν με την μητέρα τους που εργαζόταν ως διορθωτής στην εφημερίδα Molot.

Από το 1929 ως το 1931 ο Γκεόργκι εργάστηκε ως εργάτης και ηλεκτρολόγος σε επιχειρήσεις της πόλης του. Την περίοδο 1932-1933 μετακινήθηκε στο Λένινγκραντ (σήμερα Αγία Πετρούπολη) όπου  εργάστηκε ως ηλεκτρολόγος-πυρομετρητής στο εργοστάσιο όπλων "Krasnyi putilovets".

Ο Φλερόφ (όρθιος αριστερά) το 1930, με την ομάδα βόλεϊ.

Το 1933 ο νεαρός Φλερόφ στάλθηκε στο Leningrad Polytechnic Institute (Πολυτεχνείο του Λένινγκραντ) (τώρα γνωστό με το όνομα Peter the Great St. Petersburg Polytechnic University) για να σπουδάσει στα τμήματα μηχανικής και φυσικής. Εδώ ειδικεύτηκε στη θερμική φυσική και στην πειραματική πυρηνική φυσική. Το 1937 κι ενώ ακόμη σπούδαζε, μετακινήθηκε για ερευνητική εργασία στο Εργαστήριο του Igor Kurchatov. Κάτω από την καθοδήγηση του Kurchatov, ο Φλερόφ  ολοκλήρωσε την διπλωματική του εργασία που ήταν σχετική με τη διερεύνηση της αλληλεπίδρασης νετρονίων διαφορετικών ενεργειών που προέρχονταν από διαφορετικούς πυρήνες. Για να αποκτούν τα νετρόνια την απαιτούμενη ενέργεια, ο Φλερόφ επινόησε έναν έξυπνο τρόπο να τα επιβραδύνει τοποθετώντας τα μέσα σε κατάλληλα θερμαινόμενο λάδι.

Ο Γκεόργκι Φλερόφ το 1936.

Το 1938 ο Φλερόφ ξεκίνησε να εργάζεται ως βοηθός ερευνητής στο εργαστήριο του Kurchatov, στο Leningrad Polytechnic Institute. Από την αρχή της επιστημονικής του καριέρας, ο  Φλερόφ απέδειξε ότι ήταν ένας λαμπρός πειραματικός φυσικός, δείχνοντας εξαιρετική επιμονή και σταθερότητα στην επίλυση δύσκολων προβλημάτων της πυρηνικής φυσικής.

Την εποχή εκείνη πολλοί επιστήμονες ενδιαφέρονταν να δείξουν αν ήταν δυνατή  μια αλυσιδωτή  πυρηνική αντίδραση. Ο Φλερόφ με τη συνεργασία του Lev Rusinov προσπάθησαν να πραγματοποιήσουν πειραματικά την αλυσιδωτή σχάση του ουρανίου. Αν και τότε δεν τα κατάφεραν, τα αποτελέσματα που κατέγραψαν ήταν πολύ σημαντικά και αποτέλεσαν τη βάση για τη μετέπειτα μεγάλη πειραματική έρευνα του Flerov.

O Φλερόφ (όρθιος αριστερά) το 1941,
όταν υπηρετούσε στο στρατό.

Στη συνέχεια, προέκυψε το ζήτημα της διερεύνησης της σχάσης φυσικών ισοτόπων του ουρανίου  (ουράνιο-238, ουράνιο-235 και ουράνιο-234) υπό την επίδραση νετρονίων διαφορετικής ενέργειας. 

Το 1940, ο Flerov σε συνεργασία με τον Konstantin Petrzhak ανέλαβαν σειρά πειραμάτων που τους επέτρεψαν να παρακολουθήσουν ένα νέο είδος πυρηνικού μετασχηματισμού, την αυθόρμητη σχάση του ουρανίου. Αυτή η θεμελιώδης ανακάλυψη που έκαναν οι σοβιετικοί επιστήμονες συμπεριλήφθηκε σε εγχειρίδια και μονογραφίες και αποδείχτηκε η αφετηρία για το νέο πεδίο της πυρηνικής φυσικής.

Το 1941 κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, υπηρέτησε ως υπολοχαγός στην σοβιετική αεροπορία, στην αεροπορική βάση Yoshkar-Ola.

Το Δεκέμβριο του 1941 πήγε ως βοηθός ερευνητής στο Kazan Physical and Technical Institute (Φυσικό και Τεχνολογικό Ινστιτούτο του Καζάν). Ευρισκόμενος εκεί, υπέβαλε  στους σοβιετικούς ακαδημαϊκούς A. Ioffe, P. Kapitsa και άλλους φυσικούς της Ακαδημίας Επιστημών της ΕΣΣΔ που τότε είχε μεταφερθεί στο Καζάν, τις ιδέες του για τη σημασία της διερεύνησης των αλυσιδωτών αντιδράσεων ταχέων νετρονίων.

Ο Γκεόργκι Φλερόφ (στη μέση) με τον Δανό φυσικό Sven
Bjornholm (δεξ.) στο Joint Institute (1/11/1966, alamy photo).

Τον Απρίλιο του 1942 κι ενώ υπηρετούσε στο στρατό, έγραψε μία επιστολή μέσω του Kurchatov προς τον Ιωσήφ Στάλιν, όπου επισήμαινε την σιωπή που υπήρχε από τις  Ηνωμένες Πολιτείες, τη Μεγάλη Βρετανία και τη Γερμανία σχετικά με το ζήτημα της πυρηνικής σχάσης. Η προτροπή του Φλερόφ να "χτίσουν χωρίς καθυστέρηση τη βόμβα του ουρανίου", οδήγησε τελικά στην ανάπτυξη του σοβιετικού σχεδίου για την ατομική βόμβα.

Από το τέλος του 1942 ο Φλερόφ εργάστηκε με τον Kurchatov και συνέβαλε σε μεγάλο βαθμό στις έρευνες που είχαν στόχο την ενίσχυση της ρωσικής άμυνας και τη δημιουργία του προγράμματος πυρηνικών όπλων της Σοβιετικής Ένωσης.

Το 1944 ο Γκεόργκι Φλερόφ παντρεύτηκε την Anna Viktorovna Podgurskaya (1916-2001) που ήταν Πολωνικής καταγωγής από τον πατέρα της. Το ζευγάρι απέκτησε ένα γιο, τον Nikolai Georgievich Flerov (1945-2018).

Ο Γκεόργκι Φλερόφ στο γραφείο του με το
πορτραίτο του Igor Kutchatov από πάνω του
(13/11/1986, alamy photo).

Μέχρι το 1945 εργάστηκε ως κύριος ερευνητής στο Εργαστήριο Νo 2 (σήμερα Ινστιτούτο Kurchatov)  της Ακαδημίας Επιστημών της ΕΣΣΔ, όπου στη συνέχεια έγινε διευθυντής μέχρι το 1949.

To 1945, o Γκεόργκι Φλερόφ συμμετείχε στη Σοβιετική αποστολή που είχε σταλεί στο Βερολίνο για να καταφέρουν να επηρεάσουν Γερμανούς επιστήμονες που μέχρι τότε δούλευαν στη χώρα τους για το ναζιστικό καθεστώς (Soviet Alsos), να δουλέψουν για την Σοβιετική Ένωση. Η κύρια ομάδα έρευνας με επικεφαλής τον στρατηγό Avraami Zavenyagin, έφθασε στο Βερολίνο στις 3 Μαΐου 1945.  Περιελάμβανε τον συνταγματάρχη V. A. Makhnjov και τους πυρηνικούς φυσικούς Yulij Khariton, Isaak Kikoin και τον Lev Artsimovich. Ο Φλερόφ είχε φτάσει νωρίτερα. Στη λίστα των στόχων της ομάδας ήταν το Ινστιτούτο Φυσικής Kaiser-Wilhelm (KWIP), το Πανεπιστήμιο του Βερολίνου και η Technische Hochschule Berlin.

Ο Γκεόργκι Φλερόφ (αριστ.) στον εορτασμό
για τα 70 χρόνια του, στο Ινστιτούτο Joint.

Δυστυχώς για τη σοβιετική προσπάθεια, το μεγαλύτερο μέρος του KWIP είχε μετακινηθεί το 1943 και 1944 στο Hechingen, στην περιοχή του Μέλανα Δρυμού, που τελικά βρέθηκε να είναι μέρος της γαλλικής ζώνης κατοχής. Αυτή η μετακίνηση και λίγη τύχη επέτρεψαν στους Αμερικανούς να βρουν συγκεντρωμένο μεγάλο αριθμό Γερμανών επιστημόνων που σχετίζονταν με την πυρηνική έρευνα (Επιχείρηση Alsos και Επιχείρηση Έψιλον). Το μόνο τμήμα του Ινστιτούτου που είχε παραμείνει στο Βερολίνο ήταν το τμήμα Φυσικής χαμηλών θερμοκρασιών, με επικεφαλής τον Ludwig Bewilogua.

Το 1949 ο Φλερόφ πήρε το διδακτορικό του στη Φυσική και τα Μαθηματικά.

Από το 1949 μέχρι το 1957 ήταν διευθυντής του Ινστιτούτου Ατομικής Ενέργειας της Ακαδημίας Επιστημών της ΕΣΣΔ.

Το 1951 ανέπτυξε μεθόδους καταγραφής νετρονίων και γ ακτινοβολίας σε δεξαμενές πετρελαίου.

Από το 1953 το επιστημονικό ενδιαφέρον του Φλερόφ στράφηκε εξ ολοκλήρου στη νέα κατεύθυνση της πυρηνικής φυσικής, σχετικά με τη διερεύνηση της σύγκρουσης σύνθετων πυρήνων και του θεμελιώδους προβλήματος της σύνθεσης νέων στοιχείων.

1989, Γκεόργκι Φλερόφ και Y. T. Oganessian στο Ινστιτούτο Joint.

Το 1956 ξεκίνησε μια σειρά πειραμάτων που είχαν στόχο τη σύνθεση του άγνωστου τότε στοιχείου με ατομικό αριθμό 102 (Νομπέλιο, No). Την ίδια χρονιά έγινε μέλος του επιστημονικού συμβουλίου του Ινστιτούτου Joint για την Πυρηνική Έρευνα.

Η νέα κατεύθυνση που είχε πάρει η ερευνητική προσπάθεια του Φλερόφ, έχοντας επιτυχημένα αποτελέσματα και με την θερμή υποστήριξη του ακαδημαϊκού Kurchatov,  αποφασίστηκε να επεκταθεί στην έρευνα δεσμών βαρέων ιόντων.

(Από αριστ.) K.A. Petrzak (Ινστιτούτο Radium VG Khlopin),
Y.T.Oganessian και Γκεόργκι Φλερόφ στο FLNR (3/2/1988).

Για το σκοπό αυτό, στις 20 Μαΐου του 1957 ιδρύθηκε το Εργαστήριο Πυρηνικών Αντιδράσεων (LNR), ένα από τα σημαντικότερα εργαστήρια του Ινστιτούτου Joint στη Dubna και ο Φλερόφ ανέλαβε διευθυντής, όπου και παρέμεινε μέχρι το 1989. Σήμερα το εργαστήριο φέρει το όνομά του - Εργαστήριο Πυρηνικών Αντιδράσεων Flerov (FLNR). Η βάση λειτουργίας του Eργαστηρίου ήταν ο επιταχυντής που κατασκευάστηκε ειδικά για την επιτάχυνση δεσμών βαρέων ιόντων.
Ήδη από το 1953-1955 ήταν σαφές στον Φλερόφ ότι η έρευνα με βαρέα ιόντα δεν ήταν δυνατό να αναπτυχθεί στο μέγιστο βαθμό χωρίς κάποια νέα και ειδική εγκατάσταση. Έχοντας απορρίψει τους γραμμικούς επιταχυντές επέλεξε την κατασκευή ενός κύκλοτρου ως την καλύτερη μέθοδο για την επιτάχυνση βαρέων ιόντων. Έτσι, το 1960, στο Eργαστήριο πυρηνικών ερευνών της Dubna τέθηκε σε λειτουργία ο επιταχυντής βαρέων ιόντων, ένα κύκλοτρο με μαγνήτη διαμέτρου 310 εκατοστών.

O Γκεόργκι Φλερόφ (αριστ.) με τον Ρώσο θεωρητικό
φυσικό N. Bogolubov (δεξ.).

Το 1958 ο Φλερόφ διατύπωσε την ιδέα της ταυτοποίησης των νέων υπερουράνιων στοιχείων που είχαν συντεθεί κατά τις διάφορες αυθόρμητες σχάσεις. Από το 1962 μέχρι το 1967 συνέθεσε τα στοιχεία με ατομικούς αριθμούς 104 (Ραδερφόρδιο, Rf) πρώτα και 103  Λωρένσιο, Lr) μετά. Σ' αυτή την περίοδο συνέθεσε και πέντε ισότοπα του στοιχείου με ατομικό αριθμό 102. 

Το 1970 συνέθεσε το στοιχείο με ατομικό αριθμό 105 (Ντούμπνιο, Db). Το 1971 προσπάθησε να υλοποιήσει την ιδέα για την παραγωγή πυρηνικών φίλτρων χρησιμοποιώντας επιταχυνόμενα βαρέα ιόντα.

Το 1974 και 1975 συνέθεσε τα στοιχεία με ατομικούς αριθμούς 106 (Σιμπόργκιο, Sg) και 107 (Μπόριο, Bh), αντίστοιχα.

Προτομή του Γκεόργκι Φλερόφ στη Dubna.
Στο μέση της στήλης φαίνεται το
 σύμβολο του στοιχείου Φλερόβιο (Fl).

Παράλληλα με την σύνθεση βαρέων στοιχείων και για να βοηθήσει αυτή τη διαδικασία, ο Φλερόφ  ασχολήθηκε με τη συνεχή ανάπτυξη και βελτίωση του συγκροτήματος του επιταχυντή του εργαστηρίου. Έτσι είχαμε την εξέλιξη του κύκλοτρου τύπου U-200 σε U-300 (έναρξη στις 9 Σεπτεμβρίου 1960), για να φτάσει στο U-400 (έναρξη στις 31 Δεκεμβρίου 1978). Σημαντικός συνεργάτης του σε μεγάλο μέρος αυτής της διαδικασίας ήταν ο διακεκριμένος φυσικός, Yuri Oganessian.

Μαζί με την επίλυση θεμελιωδών προβλημάτων της πυρηνικής φυσικής, ο Φλερόφ έδωσε μεγάλη προσοχή και στις διάφορες εφαρμογές αυτής. Από το 1969 ήταν πρόεδρος του Επιστημονικού Συμβουλίου της Ακαδημίας Επιστημών της ΕΣΣΔ για την εφαρμογή μεθόδων πυρηνικής φυσικής σε άλλα επιστημονικά πεδία. Διετέλεσε μέλος διαφόρων επιστημονικών συμβουλίων της Ακαδημίας Επιστημών και των συντακτικών συμβουλίων επιστημονικών περιοδικών.

Ο Γκεόργκι Φλερόφ (δεξ.) με τον Alexey 

Vorobyov στο Ινστιτούτο Joint, το 1986.

Στις 19 Νοεμβρίου 1990, ο Γκεόργκι Φλερόφ πέθανε στη Μόσχα από ξαφνική ασθένεια, σε ηλικία 77 ετών. Τάφηκε στο κοιμητήριο Novodevichy της Μόσχας.

Στη διάρκεια της ζωής του αλλά και μετά τον θάνατό του, ο Γκεόργκι Φλερόφ τιμήθηκε με τα σπουδαιότερα βραβεία της Σοβιετικής Ένωσης και της Ρωσίας. Το Ινστιτούτο Joint της Dubna έχει καθιερώσει βραβείο με το όνομά του από το 1992. Το βραβείο δίνεται κάθε 2, 3 ή 4 χρόνια σε επιστήμονες με εξαιρετικές εργασίες στην πυρηνική φυσική. Από το 1993 έχουν δοθεί 10 βραβεία  Georgy Flerov σε 29 επιστήμονες από όλο τον κόσμο (κυρίως από τη Ρωσία). 

Στις 30 Μαΐου 2012 η IUPAC ονόμασε προς τιμή του Flerov το στοιχείο με ατομικό αριθμό 114 ως Flerovium (Φλερόβιο, Fl). Το στοιχείο αυτό είχε συντεθεί στο εργαστήριο της Dubna το 1998.

Αναμνηστικός φάκελος του Ρωσικού Ταχυδρομείου (21-1-2013)
για την 100στή επέτειο γέννησης του Γκεόργκι Φλερόφ.

• Ένα βίντεο με τίτλο "Λευκό Αρχιπέλαγος - Η βόμβα του ακαδημαϊκού Φλερόφ" (ρωσικά, 31').

• Φωτογραφικό αρχείο για τον Φλερόφ.

• Η ιστορία του Εργαστηρίου Πυρηνικών Αντιδράσεων Γκεόργκι Φλερόφ (FLNR - FLEROV LABORATORY of NUCLEAR REACTIONS).

Το κτίριο του Εργαστηρίου FLNR όταν ξεκίνησε
την λειτουργία του τον Μάιο του 1957. 

• Μια συνέντευξη του Γκεόργκι Φλερόφ (ρωσικά, 36.20).

• Βίντεο με παρουσίαση των επιτευγμάτων του Εργαστηρίου FLNR.

• Τα χημικά στοιχεία και ισότοπα που ανακαλύφτηκαν στο Εργαστήριο FLNR.

• Άρθρο στο περιοδικό CHEMISTRY WORLD για την δημιουργία νέων χημικών στοιχείων. 

• Νεκρολογία του Y. T. Oganessian στο περιοδικό Physics Today (τόμος 45, τεύχος 9 σελ. 86) για τον Γκεόργκι Φλερόφ.  

• Άρθρο του ομ. καθ. Νικ. Κλούρα με τίτλο: "ΤΑ ΕΠΤΑ ΥΠΕΡΑΚΤΙΝΙΔΙΑ ΠΟΥ ΕΚΛΕΙΣΑΝ ΤΗΝ «ΠΟΡΤΑ» ΤΗΣ 7ης ΠΕΡΙΟΔΟΥ ΤΟΥ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΥ ΠΙΝΑΚΑ".

• Γενεαλογικό δένδρο της οικογένειας Φλερόφ.

Πηγή:  Today in Science History,  Ινστιτούτο JOINT,  wikipedia