Σαν σήμερα... 1986, το πυρηνικό ατύχημα στο Τσερνόμπιλ.

Ό,τι απόμεινε από τον αντιδραστήρα Νο 4 του
Πυρηνικού Σταθμού Παραγωγής Ενέργειας του Τσερνόμπιλ.
(Φωτογραφία ΑΡ από iefimerida.gr) 

Σαν σήμερα, στις 26 Απριλίου 1986, συνέβη το πυρηνικό ατύχημα στον αντιδραστήρα Νο 4 του Πυρηνικού Σταθμού Παραγωγής Ενέργειας του Τσερνόμπιλ της τότε Σοβιετικής Ένωσης, σήμερα πλέον Ουκρανίας. Το ατύχημα ήταν της τάξης 7, δηλαδή του μέγιστου προβλεπόμενου ατυχήματος στην Διεθνή Κλίμακα Πυρηνικών Γεγονότων και διατάραξε σοβαρότατα τις οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες στις γύρω περιοχές, ενώ είχε σημαντικές επιπτώσεις στο περιβάλλον και στην υγεία πληθυσμών σε μεγάλη ακτίνα από τον σταθμό. 

Το Eργοστάσιο Παραγωγής Πυρηνικής Ενέργειας του Τσερνόμπιλ, Β.Ι. Λένιν (πλήρης ονομασία, ρωσ. Чернобыльская АЭС им. В.И.Ленина), βρίσκεται στην εγκαταλελειμμένη πλέον κωμόπολη Πρίπιατ (ουκρ. При́п'ять) της Ουκρανίας. Το εργοστάσιο πήρε το όνομά του από την γειτονική πόλη του Τσερνόμπιλ και μπήκε σε λειτουργία το 1977 ως πρότυπο πυρηνικό εργοστάσιο. Παρά το πυρηνικό ατύχημα της 26ης Απριλίου, το εργοστάσιο συνέχισε να λειτουργεί ως τον Δεκέμβριο του 2000 εξαιτίας της μεγάλης ενεργειακής ζήτησης στην Ουκρανία.

Η είσοδος στο Πρίπιατ.
(Φωτό: Γιάννης Λάχανης)

Όπως ίσως είναι γνωστό, σε περίπτωση απενεργοποίησης ενός αντιδραστήρα απαιτείται συνεχής ψύξη μετά την απενεργοποίηση, προκειμένου να αποφευχθεί η καταστροφή του. Για την ψύξη των αντιδραστήρων μετά την απενεργοποίηση, το εργοστάσιο του Τσερνόμπιλ διέθετε τρεις εφεδρικές ντιζελογεννήτριες ισχύος 5,5 MW (Μεγαβάτ). Ωστόσο, οι γεννήτριες αυτές απαιτούσαν διάστημα 60 - 75 δευτερολέπτων προκειμένου να ανεβάσουν στροφές και να σταθεροποιηθεί η παραγωγή τους. Σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης, ο αντιδραστήρας θα παρέμενε χωρίς ψύξη για το διάστημα αυτό, γεγονός που αποτελούσε πηγή σοβαρού κινδύνου.

Για την αντιμετώπιση του προβλήματος είχε προταθεί η αξιοποίηση της διαθέσιμης ενέργειας του ατμοστροβίλου κατά την στιγμή της απενεργοποίησης (κινητική ενέργεια των περιστρεφόμενων τμημάτων του στροβίλου και της γεννήτριας). Η ιδέα αυτού του συστήματος είχε προβλεφθεί και είχε περιληφθεί ως ενδεχόμενη λειτουργία στο σχεδιασμό των αντιδραστήρων RBMK-1000 που χρησιμοποιούσε το Τσερνόμπιλ.

Μια φυσιολογική μέρα λειτουργίας του σταθμού 
στο χώρο των ράβδων ελέγχου.
(Φωτογραφία ΑΡ από iefimerida.gr) 

Η αρχική δοκιμή ενός τέτοιου συστήματος έγινε το 1982, ωστόσο αποδείχθηκε αναποτελεσματική. Το σύστημα ανασχεδιάστηκε και δοκιμάστηκε πάλι το 1984 και το 1985 και πάλι όμως χωρίς επιτυχία. 

Έτσι, μία νέα δοκιμή σχεδιάστηκε να γίνει τη νύχτα της 25ης Απριλίου του 1986, σε συνθήκες όσο πιο κοντά σε πραγματικές γίνεται, όταν θα απενεργοποιείτο ο  αντιδραστήρας Νο 4 για προγραμματισμένη συντήρηση. 

Η δοκιμή θα γινόταν στον έναν από τους δύο στροβίλους που τροφοδοτούσε ο αντιδραστήρας 4, αλλά κατέληξε στο τραγικό δυστύχημα που συνέβη στη 01:26 ώρα Μόσχας, ξημερώματα του Σαββάτου 26 Απριλίου 1986. Εκείνη την ώρα στο εργοστάσιο βρίσκονταν περίπου 200 εργαζόμενοι των οποίων οι ενασχολήσεις σχετίζονταν με την ομαλή λειτουργία των πυρηνικών αντιδραστήρων 1, 2 και 3, καθώς και με το πρόγραμμα ελέγχου που λάμβανε χώρα στον αντιδραστήρα 4 όπου και σημειώθηκε η έκρηξη. Σε απόσταση ενός χιλιομέτρου υπήρχαν άλλοι εργάτες οι οποίοι δούλευαν σε νυχτερινή βάρδια για την κατασκευή των αντιδραστήρων 5 και 6 που επρόκειτο να λειτουργήσουν το φθινόπωρο της ίδιας χρονιάς.

Το Πρίπιατ εγκαταλελειμμένο.

Σε αυτή την φάση, μία άλλη μονάδα ηλεκτροπαραγωγής στην περιοχή βγήκε απρόσμενα εκτός λειτουργίας, και ο ελεγκτής του δικτύου ζήτησε από το εργοστάσιο Τσερνόμπιλ να αναπληρώσει την απώλεια ισχύος. Ο διευθυντής του Τσερνόμπιλ ανταποκρίθηκε και διέταξε να καθυστερήσει η δοκιμή. Ωστόσο, όλες οι διεργασίες για την προετοιμασία της δοκιμής -εκτός από εκείνες που θα επηρέαζαν την παραγωγή ισχύος- συνεχίστηκαν κανονικά, περιλαμβανομένης και της απενεργοποίησης του συστήματος ψύξης έκτακτης ανάγκης.

Στις 23:04΄ ο ελεγκτής του δικτύου επέτρεψε την μείωση της ισχύος, και την συνέχιση της δοκιμής. Στο μεταξύ, η πρωινή βάρδια είχε αποχωρήσει και η απογευματινή βάρδια πλησίαζε προς το τέλος του ωραρίου. Η νυχτερινή βάρδια θα αναλάμβανε καθήκοντα μετά τα μεσάνυχτα κι ενώ η διαδικασία της δοκιμής θα είχε ξεκινήσει. Ωστόσο, σύμφωνα με τον αρχικό σχεδιασμό, η δοκιμή θα έπρεπε να είχε ολοκληρωθεί και η νυχτερινή βάρδια απλώς θα επιτηρούσε την ψύξη του απενεργοποιημένου αντιδραστήρα. Υπεύθυνος της νυχτερινής βάρδιας ήταν ο Αλεξάντρε Ακίμοφ, ενώ υπεύθυνος για τον χειρισμό του αντιδραστήρα ήταν ο Λεονίντ Τοπτούνοφ, ένας νέος μηχανικός με τρίμηνη εμπειρία.

Πυροσβέστες στην προσπάθειά τους να σβήσουν 
την πυρκαγιά στο σταθμό.

Κατά την αλλαγή βάρδιας έγινε ταχύτατα η περαιτέρω μείωση της ισχύος του αντιδραστήρα κάτω του 50%. Η ισχύς των 700 MW επιτεύχθηκε στις 00:05΄ της 26^ης  Απριλίου. Ωστόσο, λόγω των παραπροϊόντων της σχάσης και κυρίως λόγω του Ξένον 135 που απορροφά νετρόνια, η ισχύς συνέχισε να πέφτει. Κάτω από αυτές τις συνθήκες κι ενώ η ισχύς είχε ήδη πέσει κάτω από τα επιθυμητά επίπεδα, στα 500 MW, στις 12:28 ο Τοπτούνοφ έκανε ένα ολέθριο σφάλμα. Κατέβασε τις ράβδους ελέγχου ακόμη περισσότερο, με αποτέλεσμα η ισχύς να πέσει στα 30 MW.

Αφημένες μάσκες προστασίας σ' ένα σχολείο στο Πρίπιατ.
(Φωτό: Γιάννης Λάχανης)
(Μου θύμισε το στρατόπεδο του Άουσβιτς, με τις προθήκες που έχουν 
 αραδιαστεί προσωπικά αντικείμενα των κρατουμένων απ' όλη την Ευρώπη, 
παπούτσια, βαλίτσες κλπ.)  

Ο αντιδραστήρας πλέον παρήγαγε 95% λιγότερη ισχύ από ό,τι ήταν αρχικά ορισμένο για την διεξαγωγή της δοκιμής. Το προσωπικό της αίθουσας ελέγχου επέλεξε να αποκαταστήσει την ισχύ του αντιδραστήρα παρακάμπτοντας το αυτόματο σύστημα ρύθμισης των ράβδων ελέγχου και ανεβάζοντας τις ράβδους χειροκίνητα. Μετά από μερικά λεπτά η θερμική ισχύς άρχισε να αυξάνει και σταθεροποιήθηκε στα 160-200 MW. Η περαιτέρω αύξηση της ισχύος ήταν αδύνατη, παρότι οι περισσότερες ράβδοι ελέγχου ήταν πλήρως σηκωμένες, λόγω της μεγάλης ποσότητας Ξένον 135 που είχε συσσωρευτεί κατά την λειτουργία στα 30 MW. Στην αίθουσα ελέγχου άρχισαν να ενεργοποιούνται σήματα κινδύνου σχετικά με την παροχή του νερού τροφοδοσίας, την στάθμη του νερού στους διαχωριστές ατμού, τις βαλβίδες ασφαλείας που απελευθέρωναν τον περίσσιο ατμό απευθείας στον συμπυκνωτή και τον ελεγκτή ισχύος των νετρονίων.

Το πρώτο δεκάλεπτο (00:35΄- 00:45΄) τα σήματα κινδύνου αγνοήθηκαν, προκειμένου να αυξηθεί η ισχύς του αντιδραστήρα. Όταν η ισχύς έφτασε στα 200 MW, οι προετοιμασίες για την δοκιμή συνεχίστηκαν.

Στο πλαίσιο της δοκιμής, στις 01:05΄ ενεργοποιήθηκαν  συμπληρωματικές αντλίες νερού ψύξης. Η αυξημένη ροή ψυκτικού είχε ως συνέπεια την μείωση τις πίεσης του ατμού, με αποτέλεσμα να ενεργοποιηθεί η ένδειξη μειωμένης πίεσης στους διαχωριστές, στις 01:19΄. Παράλληλα, η αυξημένη ροή νερού οδήγησε σε μείωση των φυσαλίδων ατμού μέσα στον αντιδραστήρα. Αυτό είχε ως συνέπεια την επιβράδυνση της σχάσης, καθώς το νερό απορροφά νετρόνια. Το προσωπικό της αίθουσας ελέγχου αντέδρασε κλείνοντας δύο από τις αντλίες νερού και σηκώνοντας χειροκίνητα περισσότερες ράβδους ελέγχου, για ν’ αυξηθεί η ισχύς.

Ο τροχός του λούνα παρκ αποτελεί συμβολική
εικόνα του εγκαταλελειμμένου Πρίπιατ

Ο αντιδραστήρας βρισκόταν πλέον σε ασταθή κατάσταση. Σχεδόν όλες οι ράβδοι ελέγχου είχαν αφαιρεθεί (απέμεναν κατεβασμένες 18 ράβδοι, έναντι 28 που θα έπρεπε να είναι πάντα κατεβασμένες για λόγους ασφαλείας).

Στις 1:23:04, ξεκίνησε η δοκιμή με την διακοπή παροχής ατμού στους στροβίλους. Οι εφεδρικές ντιζελογεννήτριες θα συνδέονταν στο σύστημα στις 1:23:43. Στο μεσοδιάστημα, οι τέσσερις από τις οκτώ αντλίες ανακυκλοφορίας που βρίσκονταν σε λειτουργία θα τροφοδοτούνταν από τις γεννήτριες της μονάδας, που λόγω αδράνειας, συνέχιζαν την περιστροφή τους. Ωστόσο, καθώς η ταχύτητα περιστροφής των γεννητριών μειωνόταν, μειωνόταν και η παροχή του νερού ψύξης. Αυτό οδήγησε στην δημιουργία περισσότερων φυσαλίδων ατμού στον αντιδραστήρα.

Στις 1:23:40 ενεργοποιήθηκε το σύστημα επείγουσας απενεργοποίησης του αντιδραστήρα. Το σύστημα αυτό κατεβάζει πλήρως όλες τις ράβδους, παρακάμπτοντας κάθε άλλη ρύθμιση, αυτόματη ή χειροκίνητη και οδηγεί σε πλήρη απενεργοποίηση του αντιδραστήρα. Δεν είναι γνωστό ποιος πίεσε το κουμπί του συστήματος, ούτε αν αυτό έγινε για να αντιμετωπιστεί η ανεξέλεγκτη αύξηση της ισχύος ή ως μία τυπική διαδικασία για το σβήσιμο του αντιδραστήρα με την ολοκλήρωση της δοκιμής.

Σούπερ μάρκετ στο κέντρο του Πρίπιατ.
(Φωτό: Γιάννης Λάχανης)

Λίγα δευτερόλεπτα μετά την πίεση του κουμπιού του συστήματος επείγουσας απενεργοποίησης, όλα μαζί τα άκρα των ράβδων ελέγχου εισήλθαν ανάμεσα στις στήλες καυσίμου, προκαλώντας ραγδαία αύξηση της ισχύος. Η ισχύς του αντιδραστήρα ανέβηκε μέσα σε τρία δευτερόλεπτα στα 530 MW και ορισμένες στήλες καυσίμου έσπασαν από την υπερθέρμανση, μπλοκάροντας τις ράβδους ελέγχου. Ακολούθησε μία ανεξέλεγκτη αύξηση της ισχύος και της πίεσης του ατμού, με την τελευταία ένδειξη στην αίθουσα ελέγχου να δείχνει 33.000 MW, δέκα φορές περισσότερο από την ονομαστική ισχύ του αντιδραστήρα. Το περίβλημα από τις στήλες καυσίμου καταστράφηκε και τεμάχια καυσίμου διασκορπίστηκαν μέσα στον αντιδραστήρα, ενώ ο ίδιος ο αντιδραστήρας εξερράγη από την πίεση του ατμού. Η έκρηξη που ισοδυναμούσε με 60 τόνους TNT,  ισοπέδωσε το κτίριο του αντιδραστήρα εκσφενδονίζοντας το κέλυφος από ατσάλι και μπετόν αρμέ που ζύγιζε 2000 τόνους(!), ενώ πολλές σωληνώσεις από το κύκλωμα ψύξης έσπασαν. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα να ξεφύγουν στην ατμόσφαιρα περίπου 7 τόνοι ραδιενεργού καυσίμου.

Δύο με τρία δευτερόλεπτα αργότερα ακολούθησε μία δεύτερη, ισχυρότερη έκρηξη. Η πηγή της δεύτερης έκρηξης δεν είναι σαφής. Σύμφωνα με μία υπόθεση, ενδέχεται να οφείλεται στο υδρογόνο που παρήχθη από την αντίδραση του Ζιρκόνιου των στηλών καυσίμου με τον υπέρθερμο ατμό.

Από την έκρηξη ο κατεστραμμένος πυρήνας του αντιδραστήρα διασκορπίστηκε και υπέρθερμα κομμάτια γραφίτη εκτινάχτηκαν στην ατμόσφαιρα, ανάβοντας αρκετές φωτιές γύρω από το εργοστάσιο, καθώς και στην οροφή του κτιρίου ελέγχου. Ο ίδιος ο αντιδραστήρας άρχισε να φλέγεται.

Εγκαταλελειμμένο λούνα παρκ στο Πρίπιατ.
(Φωτό: Γιάννης Λάχανης)

Τελικά, τι προκάλεσε το ατύχημα στο Τσερνόμπιλ;

Το ατύχημα προήλθε από μια σειρά μη προβλεπόμενων ανθρώπινων χειρισμών και λαθών και οφείλεται σε μεγάλο βαθμό σε σχεδιαστικές ατέλειες του αντιδραστήρα RBMK-1000 που χρησιμοποιούσε το εργοστάσιο.

H κλίμακα της καταστροφής ενισχύθηκε από την έλλειψη εκπαίδευσης και εξοπλισμού του προσωπικού του εργοστασίου, η οποία οδήγησε σε σοβαρά λάθη εκτίμησης της πραγματικής κατάστασης. Τα επίπεδα ραδιενέργειας στις πλέον μολυσμένες περιοχές του εργοστασίου έχει υπολογιστεί ότι έφτασαν τα 5,6 Ρέντγκεν ανά δευτερόλεπτο (Ρ/δ), τα οποία ισοδυναμούν με 20.000 Ρέντγκεν ανά ώρα (Ρ/ω). Καθώς η θανάσιμη δόση είναι 500 Ρέντγκεν σε 5 ώρες, μη προστατευμένοι εργαζόμενοι έλαβαν μοιραίες δόσεις μέσα σε λίγα μόλις λεπτά. Εντούτοις την ώρα της καταστροφής οι εργαζόμενοι δεν ήξεραν τα πραγματικά επίπεδα ραδιενέργειας. Ένα δοσίμετρο με δυνατότητα μέτρησης έως 1000 Ρ/δ δεν ήταν προσβάσιμο λόγω της έκρηξης, ενώ ένα δεύτερο δεν λειτούργησε όταν προσπάθησαν να το χρησιμοποιήσουν. Τα υπόλοιπα δοσίμετρα είχαν όριο μέτρησης μόλις τα 0,001 Ρ/δ και κατά συνέπεια έδειχναν «μέτρηση εκτός κλίμακας». Έτσι το προσωπικό του αντιδραστήρα μπορούσε μόνο να βεβαιώσει ότι η ακτινοβολία ήταν μεγαλύτερη των 0,001 Ρ/δ (3,6 Ρ/ω), ενώ τα πραγματικά επίπεδα ήταν, σε ορισμένες περιοχές, 5.600 φορές υψηλότερα.

Το εγκαταλελειμένο κέντρο ελέγχου του πυρηνικού σταθμού.

Εξαιτίας των λανθασμένων μετρήσεων, ο επικεφαλής του προσωπικού του αντιδραστήρα, Αλεξάντερ Ακίμοβ, υπέθεσε ότι ο αντιδραστήρας ήταν ανέπαφος. Τα κομμάτια γραφίτη και πυρηνικής καύσιμης ύλης γύρω από το κτίριο αγνοήθηκαν και οι μετρήσεις ενός νέου δοσίμετρου το οποίο έφτασε στις 4:30πμ απορρίφθηκαν με το σκεπτικό ότι και αυτό ήταν ελαττωματικό. Ο Ακίμοβ έμεινε με τους άντρες του στο κτίριο του αντιδραστήρα μέχρι το πρωί, προσπαθώντας να αντλήσει νερό στον αντιδραστήρα. Κανείς τους δεν φορούσε προστατευτικές στολές και οι περισσότεροι, ανάμεσά τους και ο Ακίμοβ, πέθαναν από έκθεση σε ακτινοβολία μέσα σε τρεις εβδομάδες.

Λίγο μετά το ατύχημα, έφτασαν επιτόπου πυροσβέστες οι οποίοι προσπάθησαν να σβήσουν τις φλόγες. Δεν τους ενημέρωσαν για το πόσο επικίνδυνα ραδιενεργοί ήταν οι καπνοί και τα συντρίμμια. Η φωτιά στην οροφή του σταθμού και στην περιοχή γύρω από τον αντιδραστήρα 4 έσβησε στις 5 πμ, όμως πολλοί πυροσβέστες δέχθηκαν υψηλές δόσεις ραδιενέργειας. Η φωτιά μέσα στον αντιδραστήρα 4 συνέχισε να καίει μέχρι που την έσβησαν ελικόπτερα τα οποία πέταξαν υλικά όπως άμμο, μόλυβδο, πηλό, βόριο μέσα στον φλεγόμενο αντιδραστήρα.

Η έκρηξη και η φωτιά πέταξαν στον αέρα όχι μόνο σωματίδια του πυρηνικού καυσίμου, αλλά και πολύ πιο επικίνδυνα ραδιενεργά στοιχεία, όπως καίσιο-137, ιώδιο-131, στρόντιο-90 και άλλα ραδιοϊσότοπα.

Καθίσματα από το σινεμά «Προμηθέας» στο Πρίπιατ.
(Φωτό: Γιάννης Λάχανης)

Η κυβερνητική επιτροπή που ερευνούσε το ατύχημα, με επικεφαλής τον Βαλέρι Λεγκασόβ, έφτασε στο Τσερνόμπιλ το απόγευμα της 26ης Απριλίου. Μέχρι τότε δύο άνθρωποι είχαν χάσει τη ζωή τους και 52 βρίσκονταν στο νοσοκομείο. Τη νύχτα από 26 προς 27 Απριλίου, περισσότερες από 24 ώρες μετά την έκρηξη, η επιτροπή, αντιμέτωπη με πλήθος αποδείξεων για ιδιαίτερα υψηλά επίπεδα ραδιενέργειας και αριθμό περιπτώσεων έκθεσης σε ακτινοβολία, αναγκάστηκε να παραδεχτεί την καταστροφή του αντιδραστήρα και να δώσει την εντολή για εκκένωση της κοντινής πόλης του Πριπιάτ.

Η εκκένωση ξεκίνησε στις 2:00μμ της 27ης Απριλίου. Για να μειωθούν οι αποσκευές, ειπώθηκε στους κατοίκους ότι η εκκένωση ήταν προσωρινή, διάρκειας περίπου τριών ημερών. Ως αποτέλεσμα, στο Πριπιάτ παραμένουν ακόμα προσωπικά αντικείμενα, τα οποία δεν θα μπορέσουν ποτέ να μετακινηθούν λόγω της ραδιενέργειας.

Χρειάστηκε να περάσουν σχεδόν τρία 24ωρα από την καταστροφή, για να εκδοθεί επίσημη ανακοίνωση στη Μόσχα. Μόνον ο ραδιοφωνικός σταθμός της ρωσικής πρωτεύουσας είχε αναφέρει νωρίτερα ότι "έγινε ένα ατύχημα στο πυρηνικό εργοστάσιο του Τσερνόμπιλ" και ότι "λαμβάνονται μέτρα" για την αντιμετώπιση των συνεπειών.

Πινακίδες μνημείο στο Τσερνόμπιλ με τα ονόματα των 2 πόλεων
και 184 χωριών που εκκενώθηκαν λόγω της καταστροφής.

(Φωτό: Γιάννης Λάχανης)

Θερμική έκρηξη

Το νερό που είχε εισαχθεί βιαστικά στο κτίριο του αντιδραστήρα, σε μια μάταιη προσπάθεια να σβηστεί η φωτιά, είχε γεμίσει το χώρο κάτω από το πάτωμα του αντιδραστήρα. Παράλληλα το πυρωμένο καύσιμο και άλλα υλικά στο πάτωμα του αντιδραστήρα είχαν αρχίσει να τρυπάνε το πάτωμα και να αναμιγνύονται με λιωμένο τσιμέντο από τα τοιχώματα του αντιδραστήρα, δημιουργώντας ένα ραδιενεργό υγρό μεγάλου ιξώδους, συγκρίσιμο με λάβα. Η κατάσταση επιδεινώθηκε από υλικά που έριχναν τα ελικόπτερα, τα οποία δρούσαν σαν φούρνος, αυξάνοντας ακόμα περισσότερο τις θερμοκρασίες από κάτω τους. Αν αυτό το υλικό ερχόταν σε επαφή με το νερό, θα είχε ως αποτέλεσμα μια θερμική έκρηξη, η οποία πιθανώς θα ήταν χειρότερη από την αρχική έκρηξη του αντιδραστήρα.

Για να αποφευχθεί κάτι τέτοιο, στάλθηκαν από τη σοβιετική κυβέρνηση στρατιώτες και εργάτες (οι αποκαλούμενοι «ρευστοποιητές») ως προσωπικό εκκαθάρισης. Δύο εξ αυτών στάλθηκαν με στολές κατάδυσης να ανοίξουν τις θυρίδες αποστράγγισης του ραδιενεργού νερού, ώστε να εμποδιστεί μια θερμική έκρηξη. Πιστεύεται ότι ήταν οι μηχανικοί Αλεξέι Ανανένκο (που ήξερε που βρίσκονταν οι βαλβίδες) και Βαλερί Μπεζπαλόβ, συνοδευόμενοι από ένα τρίτο άνδρα, τον Μπόρις Μπαρανόβ.

Άποψη του Πρίπιατ το 2017.

Τα χειρότερα ραδιενεργά κατάλοιπα συγκεντρώθηκαν μέσα στα υπολείμματα του αντιδραστήρα. Ο ίδιος ο αντιδραστήρας καλύφθηκε με σάκους που περιείχαν άμμο, μόλυβδο και βορικό οξύ, οι οποίοι πετάχτηκαν από ελικόπτερα (περίπου 5.000 τόνοι τη βδομάδα μετά το ατύχημα). Μέχρι τον Δεκέμβριο του 1986 είχε χτιστεί μια μεγάλη τσιμεντένια σαρκοφάγος για να σφραγίσει τον αντιδραστήρα και τα περιεχόμενά του.

Πολλά από τα οχήματα των «ρευστοποιητών» παραμένουν σκορπισμένα γύρω από την περιοχή του Τσερνόμπιλ ακόμα και σήμερα.

Μετά την καταστροφή του Τσερνόμπιλ το 1986, εφαρμόστηκε απαγορευμένη ζώνη για να βοηθήσει στην εκκένωση του τοπικού πληθυσμού και στην αποτροπή εισόδου στην σημαντικά μολυσμένη περιοχή. Η τοποθεσία γύρω από το χώρο του ατυχήματος χωρίστηκε σε τέσσερις ομόκεντρες ζώνες ανάλογα με το βαθμό επικινδυνότητας. Κάθε οικιστική, πολιτική και επαγγελματική δραστηριότητα είναι απαγορευμένη και ποινικοποιημένη μέσα στην τέταρτη και πιο επικίνδυνη ζώνη, ακτίνας 30 χιλιομέτρων. Η μόνη επίσημη εξαίρεση είναι η λειτουργία του πυρηνικού σταθμού στο Τσερνόμπιλ και τις επιστημονικές εγκαταστάσεις που σχετίζονται με τις έρευνες για την ασφάλεια της πυρηνικής ενέργειας.

Φωτογραφία από το βιβλίο "Certificate no. 000358"
 του Robert Knoth.

Ως αποτέλεσμα του ατυχήματος 237 άνθρωποι υπέφεραν από οξείας μορφής μόλυνση από ραδιενέργεια, από τους οποίους 31 πέθαναν μέσα στους πρώτους τρεις μήνες. Οι περισσότεροι ήταν πυροσβέστες και διασώστες, οι οποίοι δεν ήταν πλήρως ενήμεροι για τους κινδύνους που διέτρεχαν. 135.000 άνθρωποι εκκένωσαν την περιοχή, 50.000 από αυτούς κάτοικοι του Πριπιάτ. 
Στις εργασίες εξάλειψης των συνεπειών της ραδιενέργειας συμμετείχαν περισσότεροι από 600.000 άνθρωποι, αλλά ο συνολικός αριθμός των θανάτων στην περιοχή είναι δύσκολο να καθοριστεί επακριβώς, λόγω της μυστικοπάθειας του τότε καθεστώτος, η οποία οδήγησε σε ελλιπή καταγραφή των σχετικών στατιστικών στοιχείων. Κανείς δεν γνωρίζει με ακρίβεια σε πόσους υπήρξαν θανατηφόρες συνέπειες από την έκθεση τους στην ραδιενεργό ακτινοβολία.

Μέρος του ραδιενεργού νέφους από το Τσερνόμπιλ έφτασε και στην Ελλάδα μετά από μερικές μέρες. Προκλήθηκε πανικός στον ελληνικό πληθυσμό, κυρίως με την ασφάλεια των τροφίμων και την πιθανή έκθεση ατόμων σε ραδιενέργεια (εκείνες τις μέρες είχαν σημειωθεί βροχές σε κάποιες περιοχές της χώρας).

Ο κρατικός μηχανισμός μετά τις 5 Μαΐου έκανε συστάσεις για την αποφυγή κατανάλωσης φρέσκου γάλακτος και φρέσκων γαλακτοκομικών προϊόντων, το καλό πλύσιμο φρούτων και λαχανικών, όπως και την αποφυγή μαζέματος φρέσκων προϊόντων από την ύπαιθρο. Το ραδιενεργό νέφος επηρέασε κυρίως την Βόρεια Ελλάδα και τη Θεσσαλία, όπου χρόνια αργότερα ανιχνεύονταν ποσά ραδιενέργειας υψηλότερα του κανονικού.

Το κάλυμμα-σαρκοφάγος στον αντιδραστήρα Νο 4
που ολοκληρώθηκε το 2015.  

Τον Σεπτέμβριο του 2007 η Ουκρανία ενέκρινε την κατασκευή ενός ατσάλινου κελύφους πάνω από τον αντιδραστήρα, σε αντικατάσταση της υπάρχουσας σαρκοφάγου, η οποία κινδύνευε με κατάρρευση. Το κέλυφος το οποίο θα κατασκευαζόταν από τον όμιλο γαλλικών εταιρειών Novarka, θα κόστιζε 432 εκ. ευρώ (κατ' άλλες πηγές 505 εκ. ευρώ), με το κόστος να καλύπτεται από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Ανοικοδόμησης και Ανάπτυξης και διεθνείς χορηγούς. Η τοξωτή κατασκευή θα είχε πλάτος 257 μέτρων, ύψος 105 μέτρων και μήκος 150 μέτρων και θα χρειάζονταν 58 μήνες για την ολοκλήρωσή της. Η νέα σαρκοφάγος θα κατασκευαζόταν σε κάποια απόσταση από τον αντιδραστήρα και μόλις ολοκληρωνόταν θα την μετακινούσαν σε ράγες προς την τελική της θέση, πάνω από την προϋπάρχουσα σαρκοφάγο. Μετά το πέρας της κατασκευής θα ξεκινήσει η αποδόμηση του πυρήνα.
Τελικά, η νέα ασφαλής σαρκοφάγος, που καλύπτει τον τέταρτο πυρηνικό αντιδραστήρα του πυρηνικού σταθμού του Τσερνόμπιλ, παραδόθηκε επίσημα τον Ιούλιο 2019, από  αντιπροσωπεία της ΕΕ στην Ουκρανική κυβέρνηση. Εντός της καμάρας της νέας σαρκοφάγου έχει τοποθετηθεί γερανός ο οποίος θα χρησιμοποιηθεί για την αποσυναρμολόγηση της παλιάς σαρκοφάγου και των υπολειμμάτων του τέταρτου αντιδραστήρα. Η νέα σαρκοφάγος έχει προδιαγραφές να παρέχει προστασία για τα επόμενα 100 χρόνια, ενώ το κόστος της τελικά έφθασε το 1,5 δισεκατομμύριο δολάρια!
Σύμφωνα με τα ουκρανικά μέσα ενημέρωσης, η νέα σαρκοφάγος είναι η μεγαλύτερη στον κόσμο μετακινούμενη κατασκευή και μπορεί να την δει κάποιος από απόσταση 45 χιλιομέτρων. Ο χώρος που καταλαμβάνει η νέα σαρκοφάγος θα μπορούσε να χωρέσει τέσσερα γήπεδα ποδοσφαίρου, ενώ το βάρος της φθάνει τους 36.200 τόνους.

Τουρίστες βγάζουν φωτογραφίες σε εγκαταλελειμένο
σχολείο στο Πρίπιατ.
(από την ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, BRYAN DENTON/THE NEW YORK TIMES)

Τώρα τελευταία, η ουκρανική κυβέρνηση έχει επιτρέψει την επίσκεψη τουριστών στην περιοχή. Σύμφωνα με τον Κιρίλο Γάρνικ, επικεφαλή του τμήματος εισόδου και συνοδείας της ζώνης αποκλεισμού, περίπου 71.000 άτομα επισκέφθηκαν το 2018 την περιοχή, ανάμεσά τους και 81 Ελληνες. Μετά την μεγάλη διεθνή επιτυχία των 5 επεισοδίων της τηλεοπτικής σειράς "Τσερνόμπιλ" από το κανάλι HBO, αναμένεται αύξηση των επισκεπτων στην περιοχή.
Η σειρά, με πολύ πετυχημένα γυρίσματα, απέκτησε εκατομμύρια οπαδούς ό,που προβλήθηκε στον κόσμο. Γράφτηκε από τον Craig Mazin (Γκρεγκ Μάζιν), σκηνοθετήθηκε από τον Johan Renck (Γιόχαν Ρενκ) και η προβολή της ξεκίνησε στις 6-7 Μαΐου 2019 από τις ΗΠΑ, Μ. Βρετανία και Ιρλανδία.
Στην Ελλάδα η σειρά προβλήθηκε για πρώτη φορά από το κανάλι της NOVA, στις 28 Ιουνίου 2019.
Κάθε χρόνο οι επισκέπτες στην ζώνη αποκλεισμού του Τσερνόμπιλ αυξάνονται κατά 15%-20%, αλλά τα επόμενα χρόνια η αύξηση αναμένεται να είναι μεγαλύτερη, λόγω της τηλεοπτικής σειράς. 

Πόστερ της τηλεοπτικής σειράς "Τσερνόμπιλ".

Στις 3 Απριλίου 2020 ξέσπασε πυρκαγιά κοντά στην περιοχή που βρισκόταν το πυρηνικό εργοστάσιο, στο οποίο έγινε το δυστύχημα το 1986. Μεγάλο μέρος της δασικής έκτασης που περιβάλλει την περιοχή έχει καταστραφεί, ενώ ορισμένες περιοχές εξακολουθούν να σιγοκαίγονται. 
Η Ελληνική Επιτροπή Ατομικής Ενέργειας (ΕΕΑΕ) ανακοίνωσε ότι από μετρήσεις που έκανε στην Αθήνα και την Θεσσαλονίκη οι τιμές συγκεντρώσεων καισίου-137 βρέθηκαν κάτω ή στο επίπεδο του ορίου ανίχνευσης των 10 μBq/m³ (εκατομμυριοστών του Μπεκερέλ ανά κυβικό μέτρο αέρα). Μόνο σε μία περίπτωση μέτρησης, στη Θεσσαλονίκη στις 11-13 Απριλίου, ανιχνεύθηκε συγκέντρωση καισίου-137 της τάξης των 20 μBq/m³.

• Η κάτοχος του Νόμπελ Λογοτεχνίας 2015 Σβετλάνα Αλεξίεβιτς έγραψε το εξαιρετικό βιβλίο-μαρτυρία "ΤΣΕΡΝΟΜΠΙΛ Ένα χρονικό του μέλλοντος" (Εκδόσεις ΠΑΤΑΚΗ). Το βιβλίο είχε εκδοθεί για πρώτη φορά το 2001 από τις εκδόσεις ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ.

• Ένα πολύ ενδιαφέρον δραματοποιημένο βίντεο (με ελληνικούς υπότιτλους) για το πυρηνικό ατύχημα στο Τσερνόμπιλ. (διάρκεια 46:47).

Το εξώφυλλο του βιβλίου της Σβετλάνα Αλεξίεβιτς.

• Το ντοκιμαντέρ "Chernobyl: The Lost Tapes (Chernobyl 86)" του James Jones. με πολύτιμο αρχειακό υλικό (αγγλικοί υπότιτλοι, 1:31:59).

• Βίντεο που παρουσιάζει το νέο κέλυφος του αντιδραστήρα Νο 4.

• Δοκιμαστικό βίντεο προβολής της σειράς "Τσερνόμπιλ" στην Ελλάδα.

• "Ήρωας του Τσερνόμπιλ αυτοκτόνησε", μια ιστορία από την ΝΑΥΤΕΜΠΟΡΙΚΗ.

• Το βιβλίο "Certificate no. 000358" των Robert Knoth και Antoinette de Jong με τις συγκλονιστικές φωτογραφίες από το Τσερνόμπιλ.

• Το Ελληνικό Τσερνόμπιλ, από τον ιστότοπο Ιός.

• Μια εκδήλωση για το Τσερνόμπιλ στο 1ο ΓΕ.Λ. Χαλανδρίου στις 26 Απριλίου 2012 με προσκεκλημένο ομιλητή τον αναπληρωτή καθηγητή του ΕΚΠΑ κ. Θεόδωρο Μερτζιμέκη.

Πηγή: ΒΙΚΙΠΑΙΔΕΙΑ, HUFFPOST (αρκετές φωτογραφίες), iefimerida,