Σαν σήμερα... 1968, πέθανε ο θεωρητικός φυσικός Λεβ Λαντάου.

Λεβ Νταβίντοβιτς Λαντάου

Σαν σήμερα, στις 1 Απριλίου 1968, πέθανε στη Μόσχα ο Σοβιετικός θεωρητικός φυσικός Λεβ  Νταβίντοβιτς Λαντάου (αζέρικα Ле́в Дави́дович Ланда́у) στους φίλους του γνωστός με το υποκοριστικό Dau - Ντα. Μερικά από τα θέματα που ασχολήθηκε ο Λαντάου ήταν η  κβαντική θεωρία του διαμαγνητισμού, η υπερρευστότητα, η υπεραγωγιμότητα, η φυσική πλάσματος, η κβαντική ηλεκτροδυναμική, αλλά και η θεωρία των νετρίνων.

Ο Λεβ Λαντάου γεννήθηκε στις 22 Ιανουαρίου 1908, στο Μπακού του Αζερμπαϊτζάν που τότε ήταν μέρος της Ρωσικής αυτοκρατορίας. Οι γονείς του ήταν εβραϊκής καταγωγής. Ο πατέρας του David Lvovich Landau ήταν μηχανικός στην πετρελαϊκή βιομηχανία και η μητέρα του Lyubov Veniaminovna Garkavi-Landau, γιατρός. 

Ο μικρός Λεβ με τους γονείς του και την αδελφή του.

Αναγνωρίσθηκε από νωρίς ως «παιδί-θαύμα» στα Μαθηματικά και αναφέρεται ότι έλεγε πως σχεδόν δεν θυμόταν την εποχή που δεν ήξερε απειροστικό λογισμό. 
Από το 1913 παρακολούθησε ένα εβραϊκό νηπιαγωγείο που είχε ανοίξει στο Μπακού εκείνη τη χρονιά.
Το 1916, ο Λαντάου γράφτηκε στο Εβραϊκό Γυμνάσιο του Μπακού, όπου η μητέρα του ήταν δασκάλα φυσικής. Τελείωσε το Γυμνάσιο το 1920 σε ηλικία μόλις 12 ετών και οι γονείς του, θεωρώντας ότι ήταν πολύ μικρός για να πάει στο πανεπιστήμιο, τον έγραψαν στην Οικονομική Τεχνική Σχολή του Μπακού. 

Ο Λεβ Λαντάου το 1922, 14 ετών.

Το 1922, σε ηλικία 14 ετών, γράφτηκε να παρακολουθήσει συγχρόνως δύο τμήματα του κρατικού Πανεπιστήμιου του Μπακού, το Φυσικό και το Χημικό. Σύντομα έφυγε από τη χημεία, έχοντας επιλέξει τη φυσική ως ειδικότητά του. 
Το 1924, λόγω των καλών επιδόσεων του, πήρε μεταγραφή για το σπουδαιότερο τμήμα Φυσικής εκείνης της εποχής στη Σοβιετική Ένωση, στο κρατικό Πανεπιστήμιο του Λένινγκραντ (σήμερα Αγία Πετρούπολη), απ' όπου αποφοίτησε το 1927 σε ηλικία μόλις 19 ετών. Τα έτη 1926, 1927 δημοσίευσε τα πρώτα του έργα στη θεωρητική φυσική. 
Στη συνέχεια γράφτηκε για μεταπτυχιακές σπουδές στο Φυσικο-Τεχνικό Ινστιτούτο του Λένινγκραντ (σήμερα Ινστιτούτο Ioffe). 
Σχεδόν αμέσως, το 1927, ο Λαντάου σε ηλικία 19 ετών, συνέβαλε θεμελιωδώς στην κβαντική θεωρία - εισήγαγε την έννοια της μήτρας πυκνότητας ως μέθοδο για μια πλήρη κβαντομηχανική περιγραφή των συστημάτων που αποτελούν μέρος ενός μεγαλύτερου συστήματος. Αυτή η έννοια έχει καταστεί κεντρική στην κβαντική στατιστική. Στα 21 πήρε το διδακτορικό του.  

1929, Πανεπιστήμιο Λένινγκραντ, Σεμινάριο του Y.I.Frenkel.
Από αριστερά: I.Gurevich, L. D. Landau, L. V. Rozenkevich, 
Α. Ν. Arsenieva, J. I. Frenkel, G. A. Gamov, Μ. Β. Machinsky, 
D. D. Ivanenko και G. A. Mandel.

Το 1929, με υποτροφία της σοβιετικής κυβέρνησης και του Ιδρύματος Rockefeller, ταξίδεψε στο Γκέτινγκεν και στη Λειψία της Γερμανίας όπου έμεινε λίγο, για να καταλήξει το 1931 στο Ινστιτούτο Νιλς Μπορ στην Κοπεγχάγη, με καθηγητή τον ίδιο τον Μπορ.  Ο Λαντάου σε όλη την υπόλοιπη ζωή του θεωρούσε τον εαυτό του μαθητή του Μπορ και η στάση του απέναντι στη Φυσική επηρεάσθηκε πολύ από το παράδειγμά του. Στη συνέχεια επισκέφθηκε το Καίμπριτζ και τη Ζυρίχη, έχοντας την ευκαιρία να συνεργαστεί με τους  Καπίτσα, Πάουλι και Ντιράκ, προτού επιστρέψει στο Λένινγκραντ.  

1930, ετήσια συνάντηση στο Ινστιτούτο Θεωρητικής Φυσικής 
της Κοπεγχάγης. Στην πρώτη σειρά διακρίνονται οι Klein, 
Bohr, Heisenberg, Pauli, Gamow, Landau και Kramers.

Την άνοιξη του 1931, ο Λαντάου επέστρεψε στο Τμήμα Φυσικής και Τεχνολογίας του Λένινγκραντ, αλλά δεν παρέμεινε εκεί λόγω διαφωνιών με τον A. Ιoffe.

Από το 1932 ως το 1937 βρέθηκε στο Ινστιτούτο Φυσικής και Τεχνολογίας του Χάρκοβο  (UPTI) με πρώτο διευθυντή του Ινστιτούτου τον I. V. Obreimov. 

Ο Λαντάου το 1934.

Εκείνη την εποχή μια μεγάλη ομάδα νέων ταλαντούχων επιστημόνων μετακινήθηκε από το Λένινγκραντ στο UPTI: V. Reimov, AI. Leipunskii, Lev Shubnikov, K. D. Sinelnikov, A. K. Walter, Vadim Gorsky, G. D. Latyshev, A. F. Prikhotko, Ο. Ν. Trapeznikova, L. V. Rozenkevich και άλλοι.
Την 1η Σεπτεμβρίου 1935 γράφτηκε στο Τμήμα Θεωρητικής Φυσικής του Πανεπιστημίου του Χάρκοβο (Kharkiv, σήμερα στην Ουκρανία) με επικεφαλής τον L. M. Pyatigorsky (1935-1940) και τον Οκτώβριο του ίδιου έτους έγινε επικεφαλής του τμήματος πειραματικής φυσικής στο Πανεπιστήμιο του Χάρκοβο (KSU).

O Λαντάου (στη μέση) με συμμετέχοντες στο
Διεθνές Συνέδριο Θεωρητικής Φυσικής στο Χάρκοβο, το 1934.
Διακρίνονται αριστερά του ο Μπορ και δεξιά ο Frenkel.

Ο Λαντάου υπήρξε ο βασικός δημιουργός της μακράς παράδοσης της Σοβιετικής Ένωσης στη Θεωρητική Φυσική, που επικεντρώθηκε στο Χάρκοβο.
Το Ινστιτούτο αυτό αναφέρεται και ως "Σχολή Landau". Για την είσοδο στη σχολή ο Λαντάου είχε αναπτύξει μια γενική εισαγωγική εξέταση, που αποκαλούσε "Theoretical Minimum" ("Θεωρητικό Ελάχιστο"), που κάλυπτε όλες τις πλευρές της Θεωρητικής Φυσικής. Από το 1934 μέχρι το 1961 (που συνεχίστηκε στη Μόσχα), μόνο 43 υποψήφιοι κατάφεραν να περάσουν αυτή την εξέταση. Ανάμεσα στους σπουδαστές που ξεχώρισαν ήταν οι Lev Pitaevskii, Alexei Abrikosov, Arkady Levanyuk, Lev Gor'kov, Isaak Khalatnikov, Roald Sagdeev και Isaak Pomeranchuk.

Ο Λαντάου το 1938, την εποχή που είχε συλληφθεί από την NKVD.

Αυτή την περίοδο ο Λαντάου είχε αρχίσει να συγγράφει μαζί με τον φίλο και πρώην φοιτητή του Evgeny Lifshitz τα «Μαθήματα Θεωρητικής Φυσικής» για τα οποία είναι κυρίως γνωστός σήμερα στους φοιτητές της Φυσικής, ιδίως στους μεταπτυχιακούς. Πρόκειται για 10 τόμους που καλύπτουν όλους τους βασικούς κλάδους της Φυσικής. Στον 1ο τόμο είχε συνεργαστεί ο L.M. Pyatigorsk.
Το 1934 τιμήθηκε με τον τίτλο του δόκτορα των Φυσικών και Μαθηματικών Επιστημών και τον επόμενο χρόνο έγινε επίσημα καθηγητής.

Το καλοκαίρι του 1934 διεξήχθη στο Χάρκοβο το Διεθνές Συνέδριο Θεωρητικής Φυσικής. Στη διάσκεψη συμμετείχαν εξέχοντες θεωρητικοί φυσικοί, όπως ο Niels Bohr, ο V. A. Fok, ο I. E. Tamm, ο Y. I. Frenkel, ο R. Peierls και άλλοι. 

Ο Λαντάου με τον Πιότρ Καπίτσα.

Το 1937 ο Λαντάου ανακρίθηκε από την NKVD για την υπόθεση UPTI στο Χάρκοβο, αλλά κατάφερε να φύγει στη Μόσχα.  
Ο ίδιος μαζί με τον Evgeny Lifshitz ίδρυσαν στη Μόσχα ένα Ινστιτούτο Προβλημάτων Φυσικής, στο οποίο υπήρξε επικεφαλής του «Θεωρητικού Τμήματος» από το 1937 μέχρι το 1962. 

Τον Απρίλιο του 1938 συνελήφθη στη Μόσχα και φυλακίστηκε επί ένα χρόνο σε φυλακή της NKVD. Αποφυλακίστηκε όταν ο συνάδελφός του Πιότρ Καπίτσα έγραψε ένα γράμμα στον Στάλιν εγγυώμενος προσωπικά για τη συμπεριφορά του Λαντάου.

Ο Landau αποκαταστάθηκε μόλις το 1990, 22 χρόνια μετά το θάνατό του. Έτσι, από τις 28 Απριλίου 1939 όταν απελευθερώθηκε και μέχρι το θάνατό του παρέμεινε ένοχος και εκτεθειμένος για τη συμμετοχή του στην αντισοβιετική ομάδα. Στις 23 Ιουλίου 1990, η ποινική υπόθεση εναντίον του τερματίστηκε λόγω έλλειψης στοιχείων.

Ο Λεβ και η Κόρα το 1946 με τον νεογέννητο Ιγκόρ.

Μερικά από τα πολλά επιτεύγματά του περιλαμβάνουν την κβαντική θεωρία του διαμαγνητισμού, τη θεωρητική ερμηνεία της υπερρευστότητας, τη θεωρία των μεταβολών φάσης δεύτερης τάξης, τη Θεωρία Ginzburg–Landau για την  υπεραγωγιμότητα, την ερμηνεία του φαινομένου της «απόσβεσης Λαντάου» στη Φυσική Πλάσματος, τον πόλο Λαντάου στην Κβαντική Ηλεκτροδυναμική, τη θεωρία των νετρίνων και τη συμβολή στην επινόηση της μεθόδου του πίνακα πυκνότητας στην Κβαντομηχανική. 

Ο Λαντάου κρατούσε έναν κατάλογο φυσικών που βαθμολογούσε σε αντίστροφη λογαριθμική κλίμακα από το 0 ως το 5. Τον υψηλότερο βαθμό, 0, τον έδινε στον  Νεύτωνα, ενώ ο Αϊνστάιν πήρε 0,5. Το 1 είχαν οι θεμελιωτές της Κβαντομηχανικής Νιλς Μπορ, Βέρνερ Χάιζενμπεργκ, Πωλ Ντιράκ και Έρβιν Σρέντινγκερ, όπως και οι Σατιέντρα Μπόουζ και Γιουτζίν Γουίγκνερ. Ο Λαντάου βαθμολογούσε τον εαυτό του με 2,5 αλλά στο τέλος τον «προήγαγε» στο 2. Παρά την αυτοαξιολόγηση του ταλέντου του στην κλίμακα αυτή, ο Λαντάου θεωρείται από πολλούς ισάξιος με τους Ντιράκ, Πάουλι, Φέρμι  και Φάινμαν, ως ένας ικανότατος φυσικός με ξεχωριστή διάνοια.

Ο Λαντάου με τον Νιλς Μπορ.

Στη ζωή του τιμήθηκε από πολλές χώρες με πλειάδα βραβείων.
Το 1946 και το 1952 τιμήθηκε με το βραβείο Στάλιν. Το 1954 του δόθηκε ο τίτλος του "Ήρωα της Σοσιαλιστικής Εργασίας". Το 1960 πήρε το μετάλλιο Max Planck από την Γερμανική Φυσική Εταιρεία (Deutsche Physikalische Gesellschaft). Το 1960 πήρε το βραβείο Fritz London.
Στις 10 Δεκεμβρίου 1962 κι ενώ βρισκόταν στο νοσοκομείο, του απονεμήθηκε το Βραβείο Νόμπελ Φυσικής "για τις πρωτοποριακές του θεωρίες για την συμπυκνωμένη ύλη, ειδικά το υγρό ήλιο". Η ανάπτυξη της θεωρίας της υπερρευστότητας εξηγούσε όλες τις παράδοξες ιδιότητες του υγρού ηλίου (He II) σε θερμοκρασίες κάτω των 2,17 K (−270,98 °C).

Ο Λεβ με τη σύζυγό του Κόρα.

Τον ίδιο χρόνο, μοιράστηκε με τον E.M. Lifshitz, το βραβείο Lenin για τις Επιστήμες.
Ακόμη, του είχε απονεμηθεί ο τίτλος του μέλους από πολλές επιστημονικές ενώσεις (Danish Royal Academy of Sciences, Royal Society of London, Netherlands Royal Academy of Sciences, American Academy of Arts and Sciences, Physical Society of France, National Academy of Sciences of the U.S.A.).

Προς τιμή του έχει δοθεί το όνομά του σ' ένα κρατήρα της Σελήνης (Landau crater) και στον αστεροειδή 2142 Landau. Ακόμη, ο πρώην φοιτητής του Λαντάου Ι.Μ. Khalatnikov το 1964 ίδρυσε  στην πόλη Chernogolovka (στην ευρύτερη περιοχή της Μόσχας), Ινστιτούτο Θεωρητικής Φυσικής που έχει το όνομα του Λαντάου.

O Σουηδός πρεσβευτής στη Σοβιετική Ένωση Rolf Sulman απονέμει 
στον Λαντάου, στη Μόσχα, το βραβείο Νόμπελ Φυσικής.
 Όρθια η γυναίκα του Λαντάου. Καθιστοί: αρισ. ο πρόεδρος
 της Ακαδημίας Επιστημών M. V. Keldis, στη μέση ο Πιότρ Καπίτσα.

Aπό το 1934 ζούσε με την Kora T. Drobanzeva, αλλά ήταν οπαδός και προπαγάνδιζε υπέρ του ελεύθερου έρωτα, κάτι που δεν ενθουσίαζε τη σύζυγό του. Κατά τη διάρκεια της ζωής του λέγεται, ότι χρειάστηκε να νοσηλευτεί 6 φορές στο ψυχιατρικό νοσοκομείο Kashchenko, χωρίς τη θέλησή του.  

Το 1957 στάλθηκε από την KGB στην Κεντρική Επιτροπή του Σοβιετικού Κομμουνιστικού Κόμματος μια μακρά αναφορά σχετικά με τις απόψεις του Λαντάου για την σοβιετική εισβολή στην Ουγγαρία το 1956, τον Λένιν και ό,τι εκείνος ονόμαζε "κόκκινο φασισμό".

Το 1962 στο νοσοκομείο μετά τον τραυματισμό του.

Στις 7 Ιανουαρίου 1962, στο δρόμο από τη Μόσχα για την Dubna, το αυτοκίνητο που οδηγούσε ο Λαντάου συγκρούσθηκε με βυτιοφόρο. Αποτέλεσμα της σύγκρουσης ήταν ο Λαντάου να τραυματιστεί σοβαρά στο κεφάλι, να υποστεί πολλαπλά κατάγματα και να μείνει σε κώμα για 59 ημέρες. Ενώ στην αρχή δεν υπήρχαν ελπίδες, τελικά οι ηρωικές προσπάθειες των γιατρών και των νοσηλευτών που τον φρόντισαν, τον επανέφεραν στη ζωή. Υπήρξε διεθνής κινητοποίηση για τη σωτηρία του. Πολλά φάρμακα έφτασαν στη Μόσχα από την Ευρώπη και τις ΗΠΑ. Όμως, παρά το γεγονός ότι συνήλθε, ποτέ δεν κατάφερε να επανέλθει στην προηγούμενη πνευματική του κατάσταση και δημιουργικότητα. Παρέμεινε μόνο το σωματικό κέλυφος του Λαντάου. Η διάνοια πέθανε. Η μνήμη του διατηρήθηκε μόνο σχετικά με τη γνώση ξένων γλωσσών, κάτι στο οποίο παρουσίαζε πάντα εξαιρετική ικανότητα. 
Ο ίδιος όμως δεν αντιλαμβανόταν αυτή την τραγωδία. Όταν κάποιος τον πλησίαζε για να του θέσει μια επιστημονική ερώτηση, συνήθως απαντούσε με τη φράση: "Ας μιλήσουμε γι' αυτό αύριο." 

Ο Λαντάου με την οικογένειά του το 1968,
γιορτάζοντας τα 60α γενέθλιά του.

Πέθανε στη Μόσχα σε ηλικία 60 ετών, μετά από εγχείρηση στην κοιλιακή χώρα για απόφραξη αρτηρίας, που όμως ήταν επιπλοκή του τραυματισμού του στο αυτοκινητικό ατύχημα. 

Θάφτηκε στο κοιμητήριο Νοβοντέβιτσι της Μόσχας.

Το μνήμα για τον Λεβ Λαντάου στο κοιμητήριο
Νοβοντέβιτσι της Μόσχας.

Ο Λεβ Λαντάου δεν ήταν μόνον ένας καταξιωμένος επιστήμονας στη θεωρητική φυσική, αλλά κι ένας μεγάλος δάσκαλος. Ήταν διάσημος όχι μόνο για τις σπουδές του και τις διαλέξεις του, αλλά και για το χιούμορ που διέθετε. Όντας ένας ευφυής άνθρωπος και έχοντας μια υπέροχη αίσθηση του χιούμορ, ο Λαντάου ενθάρρυνε τους συναδέλφους και τους μαθητές του να αστειεύονται. Ο ίδιος έγινε κύριος χαρακτήρας πολλών αστείων ιστοριών που μεταφέρονταν από τον έναν στον άλλο. 

Ακόμη, ο ηθικός χαρακτήρας του ήταν επίσης ασυνήθιστα υψηλός. Ήταν γνωστός για το ασυμβίβαστο του χαρακτήρα του σε θέματα αρχής, για την καλοσύνη του και την ηθική υποστήριξη που προσέφερε σε δύσκολες στιγμές στους συναδέλφους του.

Αριστερά: Αναμνηστικό γραμματόσημο του 2010 από την 
Ουκρανία για τον Λαντάου. Δεξιά: Αναμνηστικό νόμισμα της
Κεντρικής Τράπεζας της Ρωσίας για τον Λαντάου.

Ως παιδί, γοητευμένος από την επιστήμη, ο Λαντάου έκανε έναν όρκο: "να μη καπνίζει, να μην πίνει και να μην παντρευτεί". Πίστευε ότι ο γάμος είναι ένα είδος συνεταιρισμού που δεν έχει τίποτα κοινό με την αγάπη. 
Όταν ο Λεβ γνώρισε την Concordia (Kora) Terentyevna Drobantseva, πτυχιούχο του τμήματος χημείας, εκείνη ορκίστηκε ότι δεν θα ζηλεύει άλλες γυναίκες. Από το 1934 ο Λεβ και η Κόρα ζούσαν μαζί σ' έναν de facto γάμο. Τελικά, ένας επίσημος γάμος συνάφθηκε μεταξύ τους στις 5 Ιουλίου 1946, λίγες μέρες πριν από τη γέννηση του γιου τους Ιγκόρ. 

Η μόνη μη φυσική θεωρία στην οποία πίστευε ο Λαντάου ήταν η θεωρία της ευτυχίας. Πίστευε ότι ο καθένας πρέπει να είναι ευτυχισμένος. Γι' αυτόν η συνταγή της ευτυχισμένης ζωής περιείχε τρεις παραμέτρους: την εργασία, την αγάπη και την επικοινωνία με τους ανθρώπους.

Ο Λαντάου με την γυναίκα του Κόρα σε οικογενειακή
 σύναξη. Όρθια η ανηψιά του Μάγια Μπεσάραμπ.

Θα κλείσω με μια από τις πολλές ανεκδοτολογικού τύπου ιστορίες που λέγονταν για τον Λαντάου. Η συνομιλία είναι ανάμεσα στον Λεβ Λαντάου και στην Maya Bessarab (Μάγια Μπεσάραμπ), ανηψιά της συζύγου του Κόρα.
Μια μέρα, η Μάγια ρώτησε τον Ντα (Λαντάου) τι του έκαναν στη φυλακή (το 1938 όταν φυλακίστηκε από την NKVD).
Λαντάου: "Τίποτα. Με πήγαιναν γι' ανάκριση τη νύχτα."
Μάγια: "Δεν σε χτύπησαν;"
Λαντάου: "Όχι, ούτε μια φορά."
Μάγια: "Ποια ήταν η κατηγορία;"
Λαντάου: "Ότι ήμουν Γερμανός κατάσκοπος. Προσπάθησα να εξηγήσω στον ανακριτή ότι δεν θα μπορούσα να είμαι Γερμανός κατάσκοπος. Πρώτον, γιατί είναι απαράδεκτο να είναι κάποιος κατάσκοπος και δεύτερον, γιατί μου αρέσουν τα κορίτσια του τύπου της Άριας φυλής, αλλά οι Γερμανοί απαγορεύουν στους Εβραίους να αγαπούν τα κορίτσια της Άριας φυλής. Σ' αυτό ο ανακριτής μου απάντησε ότι ήμουν ένας πονηρός, συγκαλυμμένος κατάσκοπος."

Το doodle που αφιέρωσε η Google στις 22/1/2019, στην
επέτειο για τα 111 χρόνια από την γέννηση του Λεβ Λαντάου.

• Πλούσιο φωτογραφικό αρχείο για τον Λεβ Λαντάου από το πρακτορείο alamy.

• Βίντεο με φωτογραφίες του Λαντάου από όλη τη ζωή του (4:06).

• Ένα βίντεο της AGFIA στα αζέρικα, αφιερωμένο στην 100ή επέτειο του Λεβ Λαντάου, του μοναδικού βραβείου Νόμπελ του Αζερμπαϊτζάν (31:25).

• Κατεβάστε "Τα Μαθήματα Θεωρητικής Φυσικής" (Αγγλικά) από το"Free Physics E-books" του ιστότοπου "Futurism".

• Μια συνέντευξη του Lev P. Pitaevskii (φοιτητή του Λαντάου) στον ιστότοπο "Global talent", για τον δάσκαλό του.

• Ένα κείμενο για τον Λαντάου και τον γιο του Ιγκόρ (χαϊδευτικό Garik) από τον ιστότοπο msknorka.ru.

Πηγή: Today in Science History, Wikipedia