Σαν σήμερα... 1961, ο Γιούρι Γκαγκάριν γίνεται ο πρώτος άνθρωπος σε γήινη τροχιά.

Γιούρι Αλεξέγεβιτς Γκαγκάριν

Σαν σήμερα, στις 12 Απριλίου 1961, ο Σοβιετικός κοσμοναύτης Γιούρι Αλεξέγεβιτς Γκαγκάριν  (ρωσ. Ю́рий Алексе́евич Гага́рин) εκτοξεύθηκε από την θέση 1 της τοποθεσίας Tyuratam στο  Κοσμοδρόμιο του Μπαϊκονούρ, στο Καζακστάν της Κεντρικής Ασίας, με το διαστημόπλοιο Βοστόκ 1  (ρωσ. ВΟCΤOK 1 - ΑΝΑΤΟΛΗ 1) κι έγινε ο πρώτος άνθρωπος που ταξίδεψε στο διάστημα και μπήκε σε γήινη τροχιά.

Ήταν ημέρα Τετάρτη μετά το Ορθόδοξο Πάσχα (9 Απριλίου 1961) και η ώρα έδειχνε 06.07 UTC  (09.07 ώρα Μόσχας), όταν ο Γιούρι Γκαγκάριν ξεκίνησε για το ιστορικό του ταξίδι μέσα στο Vostok 1.

Ας κάνουμε εδώ μία στάση στο κυρίως θέμα μας, για να θυμηθούμε ό,τι σημαντικό είχε προηγηθεί στη Σοβιετική Ένωση για την προετοιμασία αυτής της πτήσης.

Επίσημα, δεν έχει γίνει γνωστό πότε ξεκίνησε το Σοβιετικό πρόγραμμα επανδρωμένων (σημ. συντάκτη: συγχωρήστε με για τον αδόκιμο ίσως όρο) πτήσεων. Στην πραγματικότητα, η ύπαρξη τέτοιου διαστημικού προγράμματος από τη Σοβιετική Ένωση, δημόσια έγινε γνωστή μετά την εκτόξευση του Γιούρι Γκαγκάριν στις 12 Απριλίου 1961. Βέβαια, οι υπηρεσίες των Αμερικανών γνώριζαν για το Σοβιετικό διαστημικό πρόγραμμα κι "έτρεχαν" να προλάβουν να είναι εκείνοι που θα έστελναν πρώτοι άνθρωπο στο διάστημα. Πραγματικά αιφνιδιάστηκαν και απογοητεύτηκαν όταν διαπίστωσαν ότι τελικά δεν το κατάφεραν.

Η παρουσίαση της πρώτης πτήσης του Γκαγκάριν από την
"Ιζβέστια" (επίσημη εφημερίδα της σοβιετικής κυβέρνησης).

Η αρχή του εγχειρήματος για τους Σοβιετικούς μπορούμε να πούμε ότι ήταν το 1958, όταν το Ινστιτούτο Ιατρικής Αεροπορίας άρχισε να εργάζεται σε δύο προγράμματα:

- Πρόγραμμα 5827 - Επιλογή ατόμου για διαστημική πτήση.

- Πρόγραμμα 5828 - Προετοιμασία ενός ατόμου για την 1η διαστημική πτήση.

Επιστημονικός επόπτης και των δύο προγραμμάτων ήταν ο Vladimir Ι. Yazdovsky (Βλαντιμίρ Ιβάνοβιτς Γιαζντόβσκι) και υπεύθυνος για την εκτέλεση ήταν ο Nikolai Ν. Gurovsky (Νικολάι Νικολάιεβιτς Γκούροβσκι).

Στις αρχές του 1959, ο Πρόεδρος της Ακαδημίας Επιστημών της ΕΣΣΔ Mstislav Keldysh  πραγματοποίησε μια συνάντηση στην οποία συζητήθηκε συγκεκριμένα το ζήτημα της επανδρωμένης διαστημικής πτήσης, μέχρι το "ποιος πρέπει να πετάξει;".

Η απόφαση για την επιλογή και την εκπαίδευση των κοσμοναυτών για την πρώτη επανδρωμένη διαστημική πτήση με το διαστημόπλοιο "Vostok" εγκρίθηκε με την απόφαση αριθ. 22-10 της 5ης Ιανουαρίου 1959 της Κεντρικής Επιτροπής του Κομμουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ένωσης (CC CPSU) και του Συμβουλίου Υπουργών της ΕΣΣΔ και στη συνέχεια με την απόφαση № 569-264 του Συμβουλίου Υπουργών της ΕΣΣΔ στις 22 Μαΐου 1959 "Σχετικά με την προετοιμασία ενός ατόμου για διαστημικές πτήσεις".

Το επίσημο όνομα του προγράμματος για την 1η ομάδα των Σοβιετικών κοσμοναυτών του 1960 ήταν TsPK1 (Ομάδα Αεροπορίας No 1).

"The Rocket Men", το βιβλίο αναφέρεται αναλυτικά 
στα Σοβιετικά διαστημικά προγράμματα Βοστόκ και Βοσκόντ.
(Βέβαια, παρά τον τίτλο, στο μέσο της φωτογραφίας του 
εξώφυλλου εμφανίζεται μια γυναίκα, η Βαλεντίνα Τερεσκόβα!) 
(1η έκδοση: 10 Απριλίου 2001, Εκδόσεις: Springer, 350 σελ.) 

Με τις παραπάνω αποφάσεις, η επιλογή και η εκπαίδευση των μελλοντικών κοσμοναυτών ανατέθηκαν στην Πολεμική Αεροπορία των Ενόπλων Δυνάμεων της ΕΣΣΔ. Η επιλογή ανατέθηκε άμεσα σε μια ομάδα ειδικών από το Κέντρο Ερευνών του Στρατιωτικού Αεροπορικού Νοσοκομείου (TsVNIAH). Η ομάδα αυτή αποτελείτο από τους: Yevgeny Karpov, Vladimir Yazdovsky, N. Gurovsky, Oleg Gazenko, A. Genin και κάποιους άλλους ακόμη.

Ο επικεφαλής μηχανικός του πυραυλικού συστήματος εκτόξευσης Σεργκέι Καραλιόφ διατύπωσε τις βασικές προϋποθέσεις για το επάγγελμα του κοσμοναύτη, ως εξής: "Ένας πιλότος και, πάνω απ' όλα, ένας πιλότος μαχητικού, είναι ο πλέον κατάλληλος για μια τέτοια δουλειά. Αυτός είναι ο πιο ειδικός. Είναι πιλότος, πλοηγός, σηματοδότης και μηχανικός πτήσης ... ". Επομένως, από την αρχή η επιλογή έκλινε υπέρ των πιλότων της Πολεμικής Αεροπορίας. Προφανώς δεν είναι τυχαίο, ότι και οι Αμερικανοί είχαν κάνει παρόμοια επιλογή για την δικιά τους πρώτη ομάδα αστροναυτών.

Πρωινή γυμναστική στη διάρκεια της εκπαίδευσης των Σοβιετικών κοσμοναυτών.

Στις 11 Ιανουαρίου 1960, με εντολή του αρχηγού της Πολεμικής Αεροπορίας K. A. Vershinin, δημιουργήθηκε η στρατιωτική μονάδα 26266 (ή в/ч 26266), η αποστολή της οποίας ήταν να εκπαιδεύσει τους κοσμοναύτες. Σήμερα αυτή η μονάδα αποτελεί τμήμα του μεγάλου Ρωσικού Κέντρου Εκπαίδευσης Κοσμοναυτών "Yuri Gagarin" (τότε CPC) που βρίσκεται στη Star City, στην ευρύτερη περιοχή της Μόσχας. Στις 24 Φεβρουαρίου 1960, ο συνταγματάρχης της Ιατρικής Υπηρεσίας Yevgeny Karpov διορίστηκε επικεφαλής του CPC.

Τα βασικά κριτήρια επιλογής ήταν:

• Να είναι πιλότοι μαχητικών αεροσκαφών,
• Να είναι κάτω των 35 ετών,
• Να έχουν ύψος έως 1,75 μ.,
• Να έχουν βάρος έως 75 κ.,
• Εξαιρετική υγεία.

Οι γιατροί του Ινστιτούτου Ιατρικής Αεροπορίας στάλθηκαν σε δυάδες στις αεροπορικές μονάδες κι εκεί ξεκίνησαν με την εξέταση των ιατρικών φακέλων των πιλότων. Κατά τη διάρκεια της αρχικής διαδικασίας επιλογής εξετάστηκαν τα έγγραφα για 3461 πιλότους μαχητικών. Από αυτούς 347 άτομα επιλέχτηκαν για την αρχική συνέντευξη. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα των συνεντεύξεων και της πρώτης ιατρικής εξέτασης, 206 πιλότοι έγιναν δεκτοί για παραπέρα ιατρικές εξετάσεις. Οι επόμενοι μήνες ήταν μια περίοδος εκνευριστικής αναμονής. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, 52 άτομα αποφάσισαν να αρνηθούν να συνεχίσουν για διάφορους λόγους. Έτσι, ο αριθμός των υποψηφίων μειώθηκε σε 154 άτομα. 

Σπάνια φωτογραφία μερικών από τους πρώτους υποψήφιους Σοβιετικούςκοσμοναύτες
κατά τη διάρκεια ιατρικών εξετάσεων το φθινόπωρο του 1959. 
Διακρίνονται από αρ. προς δεξ. Γκαγκάριν, Νελίμποφ, Τιτόφ, Νικολάεφ, Γκορμπάτκο.
Κρινόφ, Λεόνοφ, Ανίκιεφ, Πόποβιτς, Σονίν και Μπικόφσκι.

Ο επόμενος γύρος επιλογής έγινε στο TsVNIAH την περίοδο από τον Οκτώβριο του 1959 έως τον Απρίλιο του 1960. Πριν από αυτό, στις 30 Σεπτεμβρίου 1959, με εντολή του Αρχηγού της Πολεμικής Αεροπορίας και του Αρχηγού της Κεντρικής Στρατιωτικής Ιατρικής Διεύθυνσης 00240, δημιουργήθηκε η Κεντρική Ιατρική Επιτροπή (MMC) που αποτελείτο από τους: A.N. Babiychuk (πρόεδρος), A.G. Kuznetsov (αναπληρωτής πρόεδρος), Υ.A. Karpov (γραμματέας). Καθήκον της επιτροπής ήταν να εκδώσει την τελική ιατρική γνωμάτευση εμπειρογνωμόνων με βάση τα αποτελέσματα της παραπέρα εξέτασης των υποψηφίων κοσμοναυτών. Οι Ακαδημαϊκοί της Ακαδημίας Ιατρικών Επιστημών N.S. Molchanov, V.V. Parin και A.L. Myasnikov ήταν επιστημονικοί σύμβουλοι αυτής της επιτροπής.

Στη διάρκεια αυτής της περιόδου, 20 ακόμη άτομα αποχώρησαν από την διαδικασία μη επιθυμώντας να συνεχίσουν και 105 άτομα απομακρύνθηκαν επειδή δεν ξεπέρασαν τις ιατρικές απαιτήσεις του προγράμματος. Έτσι, μέχρι τον Φεβρουάριο του 1960 μόνο 29 άτομα ολοκλήρωσαν τα στάδια των ιατρικών εξετάσεων. Από αυτά τα άτομα, σταδιακά η επιτροπή επιλογής κατέληξε σε μια ομάδα με 20 άτομα. 

Ο πύραυλος του προγράμματος Vostok
στο All-Soviet Exhibition Center.

Στις 7 Μαρτίου 1960, η πρώτη ομάδα με δώδεκα άτομα έγινε επίσημα δεκτή στο Κέντρο Εκπαίδευσης (το CPC δεν είχε φτιαχτεί ακόμη). Η ομάδα αποτελείτο από τους Ivan N. Anikeyev (Ιβάν Ν. Ανίκιεφ), Valeriy F. Bykovsky (Βάλερι Φ. Μπικόβσκι), Boris V. Volynov (Μπόρις Β. Βολίνοφ), Yuri Α. Gagarin (Γιούρι Α. Γκαγκάριν), Viktor V. Gorbatko (Βίκτορ B. Γκορμπάτκο), Vladimir M. Komarov (Βλαντίμιρ M. Κομαρόφ), Alexei A. Leonov (Αλεξέι A. Λεόνοφ), Grigory G. Nelyubov (Γκριγκόρι Γ. Νελίμποφ), Andriyan G. Nikolaev (Αντριάν Γ. Νικολάεφ), Pavel R. Popovich (Πάβελ Ρ. Πόποβιτς), German S. Titov (Γκέρμαν Σ. Τιτόφ) και Georgy S. Shonin (Γκεόργκι Σ. Σονίν). Στο επόμενο χρονικό διάστημα ακολούθησαν οι υπόλοιποι: Yevgeny V. Khrunov (Ευγκένι Β. Κρινόφ) Dmitry A. Zaikin (Ντμίτρι Α. Ζαϊκίν), Valentin I. Filatyev (Βαλεντίν Ι. Φιλάτιεφ), Pavel I. Belyaev (Πάβελ Ι. Μπελιάγεφ), Valentin V. Bondarenko (Βαλεντίν Β. Μπονταρένκο), Valentin S. Varlamov (Βαλεντίν Σ. Βαρλάμοφ) και Mars Z. Rafikov (Άρης Ζ. Ραφίκοφ). Ο τελευταίος που συμπλήρωσε την εικοσάδα στις 17 Ιουνίου 1960 ήταν ο Anatoly Y. Kartashov (Ανατόλι Γ. Καρτάσοφ).

Αυτό το πρώτο σώμα των κοσμοναυτών αποτελείτο από 9 πιλότους της πολεμικής αεροπορίας, 6 πιλότους από την αεροπορική άμυνα και 5 πιλότους από τη ναυτική αεροπορία. Την στιγμή της επιλογής, ο γηραιότερος, Πάβελ Μπελιάγεφ, ήταν 34 ετών και ο νεότερος, Βαλεντίν Μπονταρένκο, ήταν 23 ετών.

Για την ιστορία να αναφέρω ότι η αρχική επιλογή στην στρατιωτική μονάδα του Γκαγκάριν έγινε από τους στρατιωτικούς γιατρούς Pyotr Vasilyevich Buyanov και Alexander Petrovich Pchelkin.

Οι 6 επίλεκτοι κοσμοναύτες επιθεωρούν το πυραυλικό σύστημα εκτόξευσης 
 του προγράμματος Vostok. Στο βάθος φαίνεται η κάψουλα Vostok.

Το καλοκαίρι του 1960, μια ομάδα έξι κοσμοναυτών αποσπάστηκε από την ευρύτερη ομάδα για να προετοιμαστεί για την πρώτη επανδρωμένη διαστημική πτήση. Η απόφαση με αρ. 176 από τον αρχηγό της Πολεμικής Αεροπορίας συντάχθηκε στις 11 Οκτωβρίου 1960. Η ομάδα αυτή αποτελείτο από τους Γιούρι Γκαγκάριν, Γκέρμαν Τιτόφ, Αντριάν Νικολάεφ, Πάβελ Πόποβιτς, Ανατόλι Καρτάσοβ και Βαλεντίν Βαρλάμοφ. Σύντομα, για ιατρικούς λόγους, ο Καρτάσοβ αντικαταστάθηκε από τον Γκριγκόρι Νελίμποφ και ο Βαρλάμοφ από τον Βάλερι Μπικόβσκι. Στο διάστημα Δεκέμβριος 1960 - Ιανουάριος 1961 η ομάδα προετοιμάστηκε στην αεροπορική βάση Zhukovsky (τώρα Gromov Flight Research Institute) 40 χλμ από την Μόσχα. Η κύρια εκπαίδευση γινόταν στο εργαστήριο Νο. 47, όπου βρισκόταν το μοντέλο του διαστημικού σκάφους Vostok-3A. 

Ο Γιούρι Γκαγκάριν και πίσω του ο αναπληρωματικός του Γκέρμαν Τιτόφ μεταφέρονται με το λεωφορείο για την πρώτη πτήση του Γκαγκάριν. Όρθιοι φαίνονται οι Νελίμποφ και Νικολάεφ.

Στις 17 - 18 Ιανουαρίου 1961 έγιναν οι τελικές εξετάσεις στους 6 υποψήφιους κοσμοναύτες. Η πρώτη εξέταση πραγματοποιήθηκε στο Ινστιτούτο Ερευνών Πτήσης (LII) στο Zhukovsky και οι υποψήφιοι δοκιμάστηκαν στο πιλοτήριο του διαστημικού σκάφους Vostok, το οποίο χρησίμευσε ως προσομοιωτής. Μετά την εξέταση στον προσομοιωτή, ο κάθε υποψήφιος, για 40-50 λεπτά απαντούσε σε ερωτήσεις της επιτροπής σχετικά με την εργασία στο διαστημικό σκάφος, είτε σε κανονικές, είτε σε έκτακτες καταστάσεις. Σ' αυτή τη δοκιμασία οι Γκαγκάριν, Τιτόφ, Νικολάεφ και Πόποβιτς βαθμολογήθηκαν με "Άριστα", ενώ οι Νελίμποφ, Μπικόβσκι έλαβαν "Καλώς".

Την επόμενη μέρα, οι εξετάσεις συνεχίστηκαν στο στρατιωτικό αεροδρόμιο Chkalovsky.  

Ο Γιούρι Γκαγκάριν οδηγείται από τον μηχανικό Oleg Ivanovsky (δεξιά) 
 να επιβιβαστεί στη διαστημική κάψουλα Βοστόκ 1 (12 Απριλίου 1961).

Τελικά η επιτροπή επιλογής, αφού έλαβε υπόψη τους ατομικούς φακέλους, τις συνεντεύξεις, τα ατομικά χαρακτηριστικά και τα αποτελέσματα των εξετάσεων, κατέληξε στην απόφαση: "Συνιστούμε την ακόλουθη σειρά χρησιμοποίησης των κοσμοναυτών στις πτήσεις: 

1. Γιούρι Γκαγκάριν, 2. Γκέρμαν Τιτόφ, 3. Γκριγκόρι Νελίμποφ, 4. Αντριάν Νικολάεφ, 5. Βάλερι Μπικόβσκι, 6. Πάβελ Πόποβιτς.

Στις 25 Ιανουαρίου 1961, με την εντολή αρ. 21 του αρχηγού της Πολεμικής Αεροπορίας, επικυρώθηκε η παραπάνω εξάδα ως η ομάδα από τα μέλη της οποίας θα προέρχονταν οι κοσμοναύτες στις πρώτες σοβιετικές επανδρωμένες διαστημικές πτήσεις.

Οι τελικοί υποψήφιοι για το πρώτο ταξίδι στο διάστημα ήταν ο Γκαγκάριν και ο Gherman Titov (Γκέρμαν Τιτόφ), που επιλέχτηκαν, αφενός λόγω της άριστης επίδοσης που είχαν κατά την εκπαίδευσή τους, αφετέρου για το μικρό τους ανάστημα (το ύψος του Γκαγκάριν ήταν μόλις 1,58μ), μιας και ο θάλαμος της κάψουλας που θα τους μετέφερε στο διάστημα ήταν εξαιρετικά περιορισμένος και το μικρό βάρος του κοσμοναύτη αποτελούσε σημαντικό προσόν, αφού μείωνε το κόστος.

Στις 23 Μαρτίου 1961, ο Γιούρι Γκαγκάριν τοποθετήθηκε επικεφαλής της ομάδας με αναπληρωματικό τον Τίτοφ.

Ο Νικίτα Χρουστσόφ υποδέχεται τον Γιούρι Γκαγκάριν στο Αεροδρόμιο της Μόσχας Vnukovo.
(Από Russia Beyond - Leonid Lazarev/MAMM/MDF)

Όπως είναι εύκολα κατανοητό, η απογοήτευση του Τιτόφ για τη μη επιλογή του ως πρώτου κοσμοναύτη στο διάστημα, ήταν μεγάλη. Όμως, γρήγορα η απογοήτευσή του μετατράπηκε σε ενθουσιασμό όταν του ανακοινώθηκε ότι αυτός θα ήταν το πλήρωμα του Vostok-2, της δεύτερης επανδρωμένης πτήσης που θα έκανε περιφορά γύρω από τη Γη. Αξίζει να επισημάνω ότι ο Τιτόφ υπήρξε ο πρώτος φωτογράφος του διαστήματος. Κατά τη διάρκεια της πτήσης του μπόρεσε να τραβήξει φωτογραφίες και σύντομα κινηματογραφικά στιγμιότυπα της Γης από το διάστημα για πρώτη φορά.

Η Σοβιετική πρωτεύουσα υποδέχεται και τιμά τον Γιούρι Γκαγκάριν

Μετά από αυτή την αναδρομή, ας επανέλθουμε στις 12 Απριλίου 1961.

Αφού είχε γίνει η εκτόξευση, ο ραδιοφωνικός σταθμός της σοβιετικής πρωτεύουσας διέκοψε το πρόγραμμά του και ο εκφωνητής καλούσε τους ακροατές να αναμείνουν έκτακτη ανακοίνωση του επίσημου πρακτορείου ειδήσεων Tass. Η προειδοποίηση επαναλήφθηκε τρεις φορές. Η αγωνία κορυφώθηκε. Στις 10.02 (ώρα Μόσχας) η υποβλητική φωνή του Yuri Levitan, του δημοσιογράφου που εκφωνούσε τις σημαντικότερες ειδήσεις, σκόρπισε ρίγη συγκίνησης και ενθουσιασμού σε ολόκληρη την ανθρωπότητα. Μιλώντας αργά και καθαρά ο εκφωνητής ανήγγειλε: "Εδώ Μόσχα. Προς όλους τους σταθμούς ραδιοφώνου της Σοβιετικής Ένωσης. Μεταδίδουμε την ανακοίνωση του Tass για την πρώτη πτήση του ανθρώπου στο κοσμικό Διάστημα". Στις τελευταίες αυτές λέξεις ο εκφωνητής ύψωσε κατά τρόπο δραματικό τη φωνή και σταμάτησε προς στιγμήν για να δοθεί χρόνος να αντιληφθούν οι ακροατές τη σημασία της ανακοίνωσης. "Το πρώτο διαστημόπλοιο του κόσμου Βοστόκ με άνθρωπο επιβάτη τέθηκε σε τροχιά από τη Σοβιετική Ένωση στις 12 Απριλίου 1961. Ο πλοηγός διαστήματος του διαστημόπλοιου-δορυφόρου Βοστόκ είναι ο Σοβιετικός πολίτης επισμηναγός Γκαγκάριν Γιούρι Αλεξέγιεβιτς ...".

Χάρτης όπου φαίνεται η διαδρομή της πτήσης του Γκαγκάριν.
Με κλικ ΕΔΩ θα μεταβείτε στο διαδραστικό χάρτη της υπηρεσίας 
russianspaceweb, όπου μπορείτε να δείτε χρονικά την εξέλιξη της πτήσης.

Στις 09.22 (ώρα Μόσχας) το Βοστόκ βρισκόταν πάνω από τη Νότια Αμερική και ο Γκαγκάριν έστειλε προς τη Γη το πρώτο μήνυμά του: "Η πτήση συνεχίζεται ομαλά. Είμαι καλά". Στις 10.15 το διαστημόπλοιο βρισκόταν πάνω από την Αφρική με κατεύθυνση την Ε.Σ.Σ.Δ. και ο πρώτος κοσμοναύτης, που το όνομά του θα έμενε για πάντα στην ιστορία, έστειλε το δεύτερο μήνυμα: "Η πτήση συνεχίζεται ομαλά. Υφίσταμαι καλώς την έλλειψη βαρύτητας".

25 λεπτά μετά την εκτόξευση το διαστημόπλοιο είχε μπει σε ελλειπτική τροχιά με απόγειο 302 χιλιόμετρα, περίγειο 175 χιλιόμετρα και περίοδο 89 λεπτά και 34 δευτερόλεπτα, κινούμενο με ταχύτητα 7,61 χιλιομέτρων το δευτερόλεπτο (27.396 χιλιόμετρα την ώρα). Το κωδικό του όνομα κατά τη διάρκεια της πτήσης ήταν Кедр (Κέδρος).

Βλέποντας στο εσωτερικό ενός οχήματος Βοστόκ.

Μετά από 67 λεπτά σε τροχιά, το προσωπικό ελέγχου πτήσης έδωσε εντολή στο σκάφος να πυροδοτήσει τους κινητήρες επιβράδυνσης και ν' αρχίσει την επανείσοδό του στην γήινη ατμόσφαιρα. Ο Γκαγκάριν δεν προσγειώθηκε μαζί με την κάψουλα, αλλά χρησιμοποίησε το εκτινασσόμενο κάθισμά του σε ύψος 7 χιλιομέτρων. Μετά από ελεύθερη πτώση χρησιμοποίησε το αλεξίπτωτό του και προσγειώθηκε περίπου 25 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά της πόλης Engels, στην περιοχή του Σαράτοφ, στις όχθες του Βόλγα, πολύ μακριά από την αναμενόμενη περιοχή προσγείωσης. Μια γυναίκα της περιοχής, η εγγονή της και η αγελάδα τους ήταν οι πρώτοι που είδαν τον Γκαγκάριν να επιστρέφει. Η συνολική διάρκεια της αποστολής, που τελείωσε στις 10.53 ώρα Μόσχας με την προσγείωση του Γκαγκάριν, ήταν 106 λεπτά (και όχι 108 όπως συνήθως γράφεται). Η κάψουλα είχε πέσει στη Γη στις 10.48 ώρα Μόσχας.

Το εξώφυλλο του αμερικανικού περιοδικού ΤΙΜΕ
στις 21 Απριλίου 1961, με αφιέρωμα στην πρώτη διαστημική πτήση.

Κατά τη διάρκεια της πτήσης το Σοβιετικό Επιτελείο προήγαγε τον Γκαγκάριν σε Ταγματάρχη (για την περίπτωση που δεν επέστρεφε). 

Είχαν ετοιμαστεί τρία δελτία τύπου για την αποστολή, πριν την εκτόξευση: ένα για την περίπτωση επιτυχίας και δύο για την περίπτωση αποτυχίας. Ο Γκαγκάριν δεν είχε τον έλεγχο του σκάφους του, επειδή κανείς δεν ήξερε πώς οι συνθήκες κατά την πτήση θα επηρέαζαν τον άνθρωπο βιολογικά και ψυχολογικά. Ο συνδυασμός για το ξεκλείδωμα του χειριστηρίου βρισκόταν μέσα σ' ένα σφραγισμένο φάκελο που είχε μαζί του, ενώ το σκάφος ελεγχόταν από επιτελείο επιστημόνων και τεχνικών στη Γη.

Αξίζει ν' αναφέρουμε ότι αρχιτέκτονας αυτού του διαστημικού επιτεύγματος ήταν ο Σοβιετικός μηχανικός πυραύλων Sergei Pavlovich Korolev (Σεργκέι Πάβλοβιτς Καραλιόφ).

Δύο μέρες μετά τον άθλο, εκατομμύρια Μοσχοβιτών αποθέωσαν τον Γκαγκάριν, ενώ ο Γενικός Γραμματέας της Κεντρικής Επιτροπής του Σοβιετικού Κ.Κ. Νικίτα Χρουστσόφ τον ασπάστηκε δακρυσμένος. 

Ο Νικίτα Χρουστσόφ (αρισ.) και ο Λεονίντ Μπρέζνιεφ (δεξ.) 
με τον Γιούρι Γκαγκάριν στην Κόκκινη Πλατεία της Μόσχας, 
την Πρωτομαγιά του 1961.

Ας δούμε και κάποια παραλειπόμενα της πτήσης.

• Τα προβλήματα που ανέκυψαν με το κλείσιμο των θυρίδων δεν καθυστέρησαν την εκτόξευση του Γκαγκάριν,  ούτε παρέτειναν την παραμονή του στην κάψουλα.

• Τα δημοφιλή κινηματογραφικά πλάνα που συνδέονται με την εκτόξευση του Γκαγκάριν, στην πραγματικότητα καταγράφηκαν κατά τη διάρκεια μιας αποτυχημένης εκτόξευσης ενός μη επανδρωμένου πειραματικού Vostok στις 28 Ιουλίου 1960. Μάλιστα, λίγα δευτερόλεπτα μετά τις εικόνες της σκιάς του πυραύλου που μετακινείται δια μέσου της γιγαντιαίας φλόγας των καυσίμων, το σύμπλεγμα εκτόξευσης κατέρρευσε και το διαστημικό όχημα εξερράγη σκοτώνοντας δύο σκύλους που ήταν στο σκάφος.

Ο Γιούρι Γκαγκάριν με τον Σεργκέι Καραλιόφ.

• Το φιλμ του Καραλιόφ όπου φαίνεται να έχει τηλεπικοινωνιακή επαφή με τον Γκαγκάριν και να του δίνει οδηγίες, καταγράφηκε μετά την ολοκλήρωση της πτήσης  στο γραφείο του Καραλιόφ στο Podlipki (κοντά στη Μόσχα) και όχι στο υπόγειο καταφύγιο στο Tyuratam από το οποίο ο Καραλιόφ παρακολουθούσε την εκτόξευση.

• Παρά τα γραφόμενα σε πολυάριθμους ρωσικούς και δυτικούς ιστότοπους, τα προβλήματα του Γκαγκάριν κατά την επιστροφή του στη Γη προκλήθηκαν από τους κινητήρες επιβράδυνσης (φρεναρίσματος) και όχι από το καλώδιο που συνέδεε τη μονάδα καθόδου με το κυρίως σκάφος.

Στην αντίπερα όχθη, στις Η.Π.Α., τα συναισθήματα ήταν ανάμικτα. Απογοήτευση, επειδή το πρώτο βήμα το έκαναν πάλι οι αντίπαλοι, αλλά και θαυμασμός για το άλμα της επιστήμης. "Είναι φανταστικό, μυθικό επίτευγμα" δήλωσε ο James Webb, διευθυντής τότε της NASA.

Η προτομή που έχει στηθεί στην περιοχή Καράβολα Ηρακλείου
Κρήτης προς τιμή του Γιούρι Γκαγκάριν (πάρκο Γκαγκάριν). 

Σε λιγότερο από ένα μήνα μετά, στις 5 Μαΐου 1961, οι Αμερικανοί "απάντησαν" πραγματοποιώντας  μια σύντομη βολή με επανδρωμένη  διαστημική κάψουλα. Ο Alan Shepard  (Άλαν Σέπαρντ) έγινε ο πρώτος Αμερικανός αστροναύτης που εκτοξεύτηκε στο διάστημα από το Ακρωτήριο Κανάβεραλ, φτάνοντας μέχρι ύψους 180 χιλιομέτρων (δεν έκανε γήινη περιφορά). Η πτήση του είχε διάρκεια δεκαπέντε λεπτά και στο τέλος εγκατέλειψε τον θαλαμίσκο Mercury και έπεσε στον ωκεανό με αλεξίπτωτο. 

• Δείτε το βίντεο της επίσημης υποδοχής του Γιούρι Γκαγκάριν στη Μόσχα, στις 14 Απριλίου 1961.

• Μαγνητοφωνημένος διάλογος ανάμεσα στον Γκαγκάριν, τον Καραλιόφ και το Κέντρο Ελέγχου (1:22)

• Φωτογραφίες του Γιούρι Γκαγκάριν από την πρώτη διαστημική πτήση και την ζωή του (από το περιοδικό LIFO).

• Παρουσίαση της επίσκεψης του Γκαγκάριν στην Αθήνα και την Κύπρο. 

Προτομή του Γιούρι Γκαγκάριν σκαλισμένη στο βράχο, στην περιοχή Κάρακολ του Κιργιστάν.

• Μια ιστορία του Διονύση Σιμόπουλου για την πρώτη πτήση του Γκαγκάριν - από την ιστοσελίδα physicsgg. 

• "Το πρώτο µεγάλο άλµα στο Διάστηµα", σχετικό άρθρο από την ιστοσελίδα physicsgg (αναδημοσίευση άρθρου της δημοσιογράφου Νατάσας Μπαστέα από την εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ.)

• Βίντεο "Inside The USSR Space Program - Space Documentary" από το κανάλι DEEP SPACE TV (αγγλικά, 1:38:33).

• Σπάνιες φωτογραφίες του Γιούρι Γκαγκάριν από την καθημερινή του ζωή.

• Φωτογραφικό αρχείο από την υποδοχή του Γκαγκάριν σε όλο τον κόσμο μετά την πτήση του. Από τον ιστότοπο Russia Beyond.

• Εικονική περιήγηση στο Μουσείο Κοσμοναυτικής στη Μόσχα.

• Σύντομες βιογραφίες των κοσμοναυτών και άλλα στοιχεία.

Πηγή: Today in Science History