Σαν σήμερα... 1958, επιστρέφει στη Γη ο πρώτος τεχνητός δορυφόρος της, Σπούτνικ 1.

Σαν σήμερα, στις 4 Ιανουαρίου 1958, επέστρεψε στην ατμόσφαιρα της Γης ο πρώτος τεχνητός δορυφόρος της, που έμεινε γνωστός με το όνομα Σπούτνικ 1 (ρωσ. Спутник 1 - ελλ. Συνοδός 1).

Ο Σπούτνικ 1 είχε εκτοξευτεί με επιτυχία από τη Σοβιετική Ένωση στις 4 Οκτωβρίου 1957. Η εκτόξευση είχε γίνει από το Κοσμοδρόμιο του Μπαϊκονούρ στο Καζακστάν, μ' έναν πύραυλο R-7 στις 19:28:34 UTC (21:28:34 ώρα Ελλάδας και 5 Οκτωβρίου για τον τόπο εκτόξευσης). Βέβαια, στην πραγματικότητα η βάση της εκτόξευσης δεν ήταν στο Μπαϊκονούρ, αλλά στο Tyuratam, που απέχει 217 χιλιόμετρα από το Μπαϊκονούρ. Το επίσημο όνομά του δορυφόρου ήταν Τεχνητός Δορυφόρος της Γης (ISZ στα Ρωσικά ή "PS-1", "Prosteyshiy Sputnik-1") κι εκτοξεύτηκε ως συμβολή στο Διεθνές Γεωφυσικό Έτος 1957.

Ο Σπούτνικ 1 ήταν ο πρώτος μιας σειράς δέκα δορυφόρων με το ίδιο όνομα. Ήταν μια αλουμινένια σφαίρα με τέσσερις κεραίες επικοινωνίας μήκους 2,4 - 2,9 μέτρων, είχε διάμετρο 58 εκ. και βάρος 83,6 κιλά. Σκοπός της εκτόξευσης ήταν η μελέτη του περιβάλλοντος έξω από την ατμόσφαιρα της Γης. Κατέγραψε την θερμοκρασία στο εσωτερικό και την επιφάνεια της σφαίρας, την πυκνότητα της ανώτερης ατμόσφαιρας και την διάδοση των ηλεκτρομαγνητικών κυμάτων στην ιονόσφαιρα. Οι δυο τελευταίες μετρήσεις έγιναν με τη μελέτη των σημάτων που έστελνε ο δορυφόρος στη Γη, των περίφημων "μπιπ-μπιπ" (ακούστε τον χαρακτηριστικό ήχο) που εξέπεμπε κάθε 0,3 δευτερόλεπτα. Ακόμα, η σφαίρα ήταν γεμάτη με άζωτο υπό πίεση, για να διαπιστωθεί κατά πόσο θα υπήρχαν συγκρούσεις με μετεωρίτες και απώλεια αερίου, κάτι που όμως δεν παρατηρήθηκε.

Αναμνηστικό γραμματόσημο
της ΕΣΣΔ με αξία 40 καπίκια.

Ο Σπούτνικ τέθηκε σε ελλειπτική χαμηλή τροχιά γύρω από τη Γη έχοντας αρχικά απόγειο 939 χιλιόμετρα και  περίγειο 215 χιλιόμετρα. Εκινείτο με ταχύτητα 29000 χιλιόμετρα ανά ώρα (8100 m/s) κι εκτελούσε μια πλήρη περιστροφή της Γης κάθε 96,2 λεπτά. Στην διάρκεια της πτήσης του έχανε συνέχεια ύψος επειδή η τριβή με την ιονόσφαιρα ήταν ισχυρή, ισχυρότερη από τις προβλέψεις, κάτι που τον επιβράδυνε συνέχεια. Παρέμεινε σε τροχιά για 92 ημέρες, οπότε έχοντας φτάσει σε ύψος 100 χιλιομέτρων από την επιφάνεια της Γης, μπήκε στα ανώτερα στρώματα της ατμόσφαιρας και καταστράφηκε. Έως την καταστροφή του είχε πραγματοποιήσει 1440 περιστροφές γύρω από τη Γη, καλύπτοντας μια απόσταση  περίπου 70 εκατομμυρίων χιλιομέτρων. 

Σοβιετικός τεχνικός ελέγχει τον Σπούτνικ 1.

Ο δορυφόρος εξέπεμπε στα βραχέα, στις συχνότητες 20,005 - 40,002 MHz, με δύο πομπούς ισχύος 1 Watt και το σήμα του το ελάμβαναν ερασιτεχνικοί σταθμοί σε όλο τον κόσμο. Στην Ευρώπη ο πρώτος που έπιασε το σήμα ήταν ο αστρονόμος Heinz Kaminski (Χάινς Καμίνσκι) από το αστεροσκοπείο του Μπόχουμ στη Γερμανία. Στις ΗΠΑ οι πρώτοι που έπιασαν το σήμα του Σπούτνικ 1 ήταν μηχανικοί της RCA κοντά στο Riverhead του Λονγκ Άιλαντ. Αυτοί έστειλαν το ηχογραφημένο σήμα στο Μανχάταν στη Ν. Υόρκη για να μεταδοθεί από το ραδιοφωνικό σταθμό του NBC. Όμως το σήμα το έπιασαν και φοιτητές του Πανεπιστημίου Columbia της Ν. Υόρκης που εκείνη την ώρα δούλευαν στο ραδιοφωνικό σταθμό WKCR του πανεπιστημίου. Έτσι τελικά, οι ακροατές του φοιτητικού ραδιοσταθμού ήταν οι πρώτοι που άκουσαν το ηχητικό σήμα του δορυφόρου στην αμερικανική ήπειρο.        
Η εκπομπή σήματος από τον Σπούτνικ 1 κράτησε μόνον 21 ημέρες, μέχρι τις 26 Οκτωβρίου 1957, επειδή εξαντλήθηκαν οι μπαταρίες του. 

Ο επικεφαλής του σοβιετικού πυραυλικού
προγράμματος Σεργκέι Καραλιόφ.

Ας δούμε όμως σε συντομία, τι είχε προηγηθεί της εκτόξευσης του Σπούτνικ 1.

Στις 17 Δεκεμβρίου 1954, ο επικεφαλής του σοβιετικού πυραυλικού προγράμματος Sergei Korolev (Σεργκέι Καραλιόφ) πρότεινε στον Υπουργό Αμυντικών Βιομηχανιών της ΕΣΣΔ  Dimitri Ustinov την ανάπτυξη ενός σχεδίου για τη δημιουργία ενός τεχνητού δορυφόρου. Ο Καραλιόφ διαβίβασε μια έκθεση του Mikhail Tikhonravov (διευθυντής του Σοβιετικού Ινστιτούτου Πυραυλικής Έρευνας-RNII) με μια επισκόπηση παρόμοιων έργων στο εξωτερικό. Ο Tikhonravov τόνιζε ότι η εκτόξευση ενός τροχιακού δορυφόρου ήταν ένα αναπόφευκτο στάδιο στην ανάπτυξη της τεχνολογίας των πυραύλων που ήταν το κύριο μέλημά του.

Στις 29 Ιουλίου 1955, ο Πρόεδρος των ΗΠΑ Dwight D. Eisenhower (Ντουάιτ Αϊζενχάουερ) ανακοίνωσε ότι οι ΗΠΑ θα ήταν σε θέση να εκτοξεύσουν τον πρώτο τεχνητό δορυφόρο της Γης το 1957, κατά τη διάρκεια του Διεθνούς Γεωφυσικού Έτους (IGY).
Μια εβδομάδα αργότερα, στις 8 Αυγούστου, το Πολιτικό Γραφείο του Κομμουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ένωσης ενέκρινε την πρόταση δημιουργίας ενός τεχνητού δορυφόρου

Στο σχέδιο φαίνεται η εξέλιξη των πυραύλων R 7.
Ο δεύτερος από αριστερά είναι ο τύπος
που μετέφερε τον Σπούτνικ 1.

Στις 30 Ιανουαρίου 1956 το Συμβούλιο των Υπουργών της Σοβιετικής Ένωσης ενέκρινε ό,τι χρειαζόταν για την κατασκευή ενός μεγάλου τεχνητού δορυφόρου της Γης και έκανε κατανομή των απαραίτητων εργασιών σε διάφορα επιστημονικά ιδρύματα και υπηρεσίες.
Οι προκαταρκτικές μελέτες ολοκληρώθηκαν τον Ιούλιο του 1956 και καθορίστηκαν οι επιστημονικές εργασίες που έπρεπε να εκτελεστούν από τον δορυφόρο. Παράλληλα αποφασίστηκε η ανάπτυξη ενός συστήματος επίγειων σταθμών για τη συλλογή δεδομένων από τον δορυφόρο, την παρακολούθηση της τροχιάς του και τη μετάδοση εντολών. Λόγω του περιορισμένου χρόνου που είχαν στη διάθεσή τους, οι παρατηρήσεις σχεδιάστηκαν μόνο για 7 έως 10 ημέρες μετά την εκτόξευση και οι υπολογισμοί της τροχιάς δεν αναμενόταν να είναι εξαιρετικά ακριβείς.

Περί το τέλος του 1956 έγινε σαφές ότι το σχέδιο που είχε φτιαχτεί ήταν πολύ φιλόδοξο και δεν υπήρχε δυνατότητα υλοποίησής του πριν από τον Απρίλιο του 1958. (Τελικά το αρχικό σχέδιο υλοποιήθηκε με τον Σπούτνικ 3).

Το εξώφυλλο του βιβλίου SPUTNIK
του Paul Dickson.
Εκδόσεις  Walker & Company, 2007

Μπροστά στον υπαρκτό κίνδυνο οι ΗΠΑ να προλάβουν να στείλουν δορυφόρο πριν από την ΕΣΣΔ, στις 15 Φεβρουαρίου 1957 το Συμβούλιο των Υπουργών της ΕΣΣΔ ενέκρινε την κατασκευή ενός απλού και ελαφρού δορυφόρου περίπου 100 κιλών (η αρχική πρόβλεψη αφορούσε κατασκευή 1000 έως 1400 κιλά). Αυτή η κατασκευή θα επέτρεπε την παρακολούθηση του δορυφόρου οπτικά από παρατηρητές στη Γη και θα μπορούσε να μεταδίδει σήματα παρακολούθησης σε σταθμούς λήψης στο έδαφος.
Όταν είχε συναρμολογηθεί ο πρώτος πύραυλος στο εργοστάσιο OKB-1, μια αντιπροσωπεία σημαντικών μελών του Πολιτικού Γραφείου της ΕΣΣΔ, με επικεφαλής τον Νικίτα Χρουστσόφ, επισκέφθηκε το εργοστάσιο. Ο πύραυλος έκανε εκπληκτική εντύπωση όχι μόνο στη σοβιετική ηγεσία, αλλά και στους κορυφαίους επιστήμονες που τη συνόδευαν. Ο Αντρέι Σάχαροφ είχε γράψει γι' αυτή την επίσκεψη. "Εμείς (οι πυρηνικοί επιστήμονες) πιστεύαμε ότι δουλεύαμε σε μια υψηλή κλίμακα, αλλά εκεί είδαμε κάτι, (που ήταν) μια τάξη μεγέθους μεγαλύτερο. Με εντυπωσίασε το μέγεθος, ορατό με γυμνό μάτι, η τεχνική κουλτούρα, το συντονισμένο έργο εκατοντάδων ατόμων με υψηλή εξειδίκευση και η σχεδόν καθημερινή τους, αλλά πολύ αφοσιωμένη στάση απέναντι σε αυτά τα φανταστικά πράγματα τα οποία αντιμετώπισαν ..."

Σελίδα, με ημερομηνία 30 Ιανουαρίου 1956, από
 την απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου της
 ΕΣΣΔ για την κατασκευή ενός τεχνητού δορυφόρου.

Χρειάστηκαν 3 αποτυχημένες απόπειρες εκτόξευσης του πυραύλου R-7 για να φτάσουν οι σοβιετικοί τεχνικοί στις 21 Αυγούστου 1957 σε επιτυχημένη εκτόξευση. 

Στις 30 Αυγούστου 1957, ο Vasily Ryabikov, επικεφαλής της Κρατικής Επιτροπής για την έναρξη των δοκιμών για τους πυραύλους R-7, συναντήθηκε με τον Καραλιόφ ο οποίος του παρουσίασε τους υπολογισμούς του για μια διαστημική πτήση στη Σελήνη. Εκείνη την ημέρα οι δύο άνδρες αποφάσισαν να αναπτύξουν ένα πρόγραμμα τριών σταδίων για την εξέλιξη του πυραύλου R-7 για εκτόξευση δορυφόρων.

Ακολούθησε μία ακόμη επιτυχημένη εκτόξευση πυραύλου R-7 στις 7 Σεπτεμβρίου, χωρίς βέβαια να λείπουν τα προβλήματα, για να φτάσουν στις 22 Σεπτεμβρίου στο στήσιμο του πυραύλου R-7 που θα μετέφερε τον πρώτο τεχνητό δορυφόρο Σπούτνικ 1 με τα αποτελέσματα που προανέφερα.

Η απάντηση των Αμερικανών ήρθε στις 31 Ιανουαρίου 1958 με την εκτόξευση του δορυφόρου Explorer 1.

Το πρωτότυπο σχέδιο του Σπούτνικ 1.
(Ρωσικό Κρατικό Αρχείο Επιστημονικής και 
Τεχνικής Τεκμηρίωσης)

Οι Σοβιετικοί συνεχίζοντας το πρόγραμμα Σπούτνικ, εκτόξευσαν τον Σπούτνικ 2 που μετέφερε τον πρώτο ζωντανό οργανισμό στο διάστημα, την πασίγνωστη σκυλίτσα Λάικα, ενώ ο Σπούτνικ 3 ήταν ένα πολύ μεγαλύτερο τροχιακό εργαστήριο και οι Σπούτνικ 4 έως 10 ήταν σκάφη τύπου Βοστόκ που μετέφεραν ζώα και ένα ανθρώπινο ομοίωμα.

Αξίζει ν' αναφέρουμε ότι η επιτυχημένη εκτόξευση από τους Σοβιετικούς του Σπούτνικ 1 προκάλεσε δέος σε όλο τον κόσμο και πολύ περιέργεια γι' αυτό που επρόκειτο ν' ακολουθήσει. Σήμερα πολλά τεχνολογικά μουσεία εκθέτουν πιστά αντίγραφα του Σπούτνικ 1.

Στις 2 Απριλίου 1958, έξι μήνες μετά την εκτόξευση του Σπούτνικ, ο Αμερικανός δημοσιογράφος Herb Caen χρησιμοποίησε για πρώτη φορά στην ημερήσια στήλη του στην εφημερίδα San Francisco Chronicle, τον όρο "beatnik". Ο όρος (είναι πιθανόν να) προήλθε από την ένωση της λέξης "beat" ("beat generation") και της κατάληξης της λέξης Sputnik. Σύμφωνα με άλλη εκδοχή, η κατάληξη -nik  προέρχεται από τα Γίντις (εβραϊκά) και αναφέρεται στο πρόσωπο που είναι beat. Το σίγουρο είναι ότι οι εκπρόσωποι της Beat γενιάς (όπως ο Jack Kerouac και ο Allen Ginsberg) ενοχλήθηκαν πολύ από τη χρήση αυτού του όρου! 

Το εσωτερικό του Σπούτνικ 1.

• Εντυπωσιακό βίντεο - χρονικό με τίτλο "The story of the Sputnik moment" (αγγλικά, 55:45) για το τι συνέβαινε στις ΗΠΑ την εποχή της εκτόξευσης του δορυφόρου Σπούτνικ.

• Δείτε το βίντεο και ακούστε την πρώτη ανακοίνωση από το Αμερικανικό κανάλι CBS για την εκτόξευση του Sputnik I, δύο μέρες(!) μετά την εκτόξευση. Στο video διάρκειας 8 λεπτών περιέχονται πολλά χρήσιμα στοιχεία σχετικά με την πτήση.

• Διαβάστε στο russianspaceweb για τον Σπούτνικ 1.

• Βίντεο με τίτλο "Sputnik - 60 years on from the Start of the Space Race" ("Σπούτνικ - 60 χρόνια πέρασαν από το ξεκίνημα της Διαστημικής Κούρσας") (αγγλικά, 9:43). Από τον ιστότοπο Curious Droid.

• Δημοσίευση: "Sputnik 1! 7 Fun Facts About Humanity's First Satellite" ("Σπούτνικ 1! 7 διασκεδαστικά γεγονότα για τον πρώτο δορυφόρο της ανθρωπότητας"), από το Space.com.

• Για την Εσθονική ταινία του 2020 Sputnik (επίσημο τρέιλερ) σε σκηνοθεσία Egor Abramenko.

Πηγή:  Today in Science History ,  ΒΙΚΙΠΑΙΔΕΙΑ