Σαν σήμερα... 1851, ο Léon Foucault αποδεικνύει πειραματικά την περιστροφή της Γης.

Σαν σήμερα, στις 6 Ιανουαρίου 1851, η περιστροφή της Γης αποδείχτηκε πειραματικά από τον Jean Bernard Léon Foucault (Ζαν Μπερνάρ Λεόν Φουκό). Μετά από εβδομάδες εργασίας, κατέγραψε στο ημερολόγιό του ότι έκανε αυτή την ανακάλυψη στις 2 π.μ. εργαζόμενος μ' ένα εκκρεμές στο κελάρι του σπιτιού που έμενε με τη μητέρα του, στην οδό Assas στο Παρίσι. 

Το εκκρεμές, που αποτελείτο από ένα χαλύβδινο σύρμα μήκους 2 μέτρων μ' ένα ορειχάλκινο βαρίδι 5 κιλών στην άκρη του, μπορούσε να αιωρείται ελεύθερα. Ο Φουκό παρατήρησε ότι το επίπεδο της ταλάντωσης περιστρεφόταν αργά σε σχέση με το έδαφος. 

Το σπίτι στο Νο 28 της οδού d' Assas, όπου στο 
υπόγειο ο Φουκό έκανε το πείραμά του.

Αφού ολοκλήρωσε με επιτυχία τα πειράματα στο αυτοσχέδιο εργαστήριό του, στις 2 Φεβρουαρίου 1851 ο Φουκό έστειλε σε επιστήμονες στο Παρίσι ένα σημείωμα λέγοντάς τους "Είστε καλεσμένοι να δείτε ότι η Γη γυρίζει". Η πρώτη δημόσια επίδειξη του εκκρεμούς του Φουκό έγινε στις 3 Φεβρουαρίου 1851 στο Αστεροσκοπείο του Παρισιού στην αίθουσα Meridian (Μεσημβρινή) μ' ένα εκκρεμές μήκους 11 μέτρων. 

Αν και αυτή η πρώτη επίδειξη ήταν επιτυχής, το ελιτίστικο επιστημονικό κατεστημένο της εποχής, το οποίο ποτέ δεν είχε δεχθεί τον Φουκό λόγω της έλλειψης επιστημονικής κατάρτισης από μεριάς του, άργησε να εκτιμήσει τα αποτελέσματα του πειράματος.  Ενδεχομένως να ήταν ενοχλημένοι γιατί δεν είχαν κάνει οι ίδιοι την ανακάλυψη. Κάποιοι προσπάθησαν να διεκδικήσουν την προτεραιότητα στην ανακάλυψη, αλλά ο Φουκό ήταν πράγματι ο πρώτος που πρότεινε μια μαθηματική σχέση (νόμος ημιτόνου) που συνόδευε το πείραμα. 

Το εκκρεμές του Φουκό στο Πάνθεον.

Στην πραγματικότητα, μερικοί επιστήμονες εκείνη την εποχή προέβλεπαν ότι η επίδραση του πειράματος του Φουκό θα ήταν τόσο μικρή, που θα περνούσε απαρατήρητο. 

Όμως τα πράγματα δεν έγιναν έτσι. Στις 31 Μαρτίου 1851 ο Φουκό επανέλαβε δημόσια και πάλι την επίδειξή του, παρουσία του Ναπολέοντα Γ', στο Πάνθεον του Παρισιού, ένα ιδανικό κτίριο για μια τέτοια επίδειξη, λόγω του θόλου του. 

Το εκκρεμές που χρησιμοποίησε αυτή τη φορά ήταν ακόμη μεγαλύτερο,  με σύρμα μήκους 67 μέτρων και σφαιρικό βαρίδι 28 κιλών, διαμέτρου 38 εκατοστών. Το πείραμα ήταν εντυπωσιακό και έγινε με επιτυχία. Ο Φουκό είχε φροντίσει να σκεπάσει το μαρμάρινο δάπεδο με μια ξύλινη πλατφόρμα που την είχε καλύψει με άμμο. Έτσι, η μυτερή προεξοχή (δείκτης) που υπήρχε στο βαρίδι χάραζε την άμμο, κάνοντας να φαίνεται καθαρά η αργή κυκλική κίνηση. 

Το εκκρεμές του Φουκό στο National Museum of American History

Το 1855, η αρχική κατασκευή του εκκρεμούς που χρησιμοποιήθηκε στο Πάνθεον, μετακινήθηκε στο Conservatoire des Arts et Métiers στο Παρίσι. Το 1902, με αφορμή τα 50 χρόνια του πειράματος, φτιάχτηκε μια δεύτερη προσωρινή εγκατάσταση στο Πάνθεον.  

Το 1995, λόγω ανακατασκευής του μουσείου, το αρχικό εκκρεμές μετακινήθηκε και πάλι στο Πάνθεον, αλλά αργότερα επέστρεψε στο μουσείο (Musée des Arts et Métiers) πριν αυτό ξανανοίξει το 2000.

Στις 6 Απριλίου 2010, το σύρμα που συγκρατούσε το βαρίδι στο Musée des Arts et Métiers έσπασε, προκαλώντας ανεπανόρθωτη ζημιά στο εκκρεμές και στο μαρμάρινο πάτωμα του μουσείου.

Το εξώφυλλο της 1ης έκδοσης στα ελληνικά 
του βιβλίου "Το εκκρεμές του Φουκό" του 
Ιταλού συγγραφέα Ουμπέρτο Έκο (1989).

Από το 1995 ένα ακριβές αντίγραφο του αρχικού εκκρεμούς είχε τοποθετηθεί μόνιμα κάτω από το θόλο του Πάνθεον μέχρι το 2014, οπότε χρειάστηκε να μετακινηθεί, λόγω εργασιών ανακαίνισης του κτιρίου. Έκτοτε, το εκκρεμές έχει τοποθετηθεί ξανά.

Επειδή η κίνηση ενός τέτοιου εκκρεμούς είναι μεγαλειώδης, σε πολλά μέρη έχει τοποθετηθεί μια τέτοια εγκατάσταση.  

• Παρακολουθήστε σε πραγματικό χρόνο τη λειτουργία ενός εκκρεμούς, στο Πανεπιστήμιο του Μονάχου Ludwig Maximilian.

• Το εκκρεμές του Φουκό στο Πάνθεον στο Παρίσι.

• Η περιγραφή του εκκρεμούς του Φουκό σε εργασία του W. B. Somerville, στο Τριμηνιαίο Περιοδικό της Royal Astronomical Society (Τομ. 13, σελ. 40-62).

Γκραβούρα όπου φαίνεται ο Φουκό να παρουσιάζει
το πείραμά του σε κοινό στο Παρίσι.

• Το εκκρεμές του Φουκό στο Πανεπιστήμιο του Καίμπριτζ, κατασκευασμένο από τον καθηγητή Brian Pippard στο Εργαστήριο Cavendish.

• Το εκκρεμές του Φουκό στα Εκπαιδευτήρια Ελληνογερμανική Αγωγή.

• Βίντεο με το εκκρεμές του Φουκό από το Chicago Museum of Science and Industry.

• Ο καθηγητής στο Μ.Ι.Τ. Walter Lewin παρουσιάζει θεωρητικά και πειραματικά το εκκρεμές.

• Για το βιβλίο "Το εκκρεμές του Φουκό" του Ουμπέρτο Έκο.

• Βίντεο "How We Proved Earth Rotates Using a Giant Swinging Ball" ("Πως αποδείξαμε ότι η Γη περιστρέφεται χρησιμοποιώντας μια τεράστια μπάλα που ταλαντώνεται") από την ιστοσελίδα  SciShow.

Πηγή: Today in Science History,  interestingengineering