Σαν σήμερα... 1894, γεννήθηκε ο Ινδός φυσικός Satyendranath Bose.

Satyendranath Bose

Σαν σήμερα, στις 1 Ιανουαρίου 1894, γεννήθηκε ο Satyendranath Bose (Βεγγαλικά সত্যেন্দ্রনাথ বসু - προφορά στα Βεγγαλικά: Σοτέντρονατ Μποσού) στην Καλκούτα (σήμερα Kolkata) της Δυτ.Βεγγάλης, στην Ινδία. Το προγονικό του σπίτι ήταν στο χωριό Bara Jagulia στην περιοχή Nadia.

Ο Bose είναι περισσότερο γνωστός για τη συνεισφορά του στην Κβαντική Μηχανική και από τη συνεργασία του με τον Αϊνστάιν (Στατιστική Bose - Einstein, Θεωρία συμπυκνώματος Bose Einstein κ.α.). Αξίζει ν' αναφερθεί ότι τα σωματίδια "μποζόνια" πήραν το όνομά τους από τον Bose, κατόπιν πρότασης του Dirac. 

Ο Satyendranath Βose μαζί με τον Meghnad Saha, καθιέρωσαν τη σύγχρονη θεωρητική φυσική στην Ινδία. Το όνομα του Bose έχει γίνει αναπόσπαστο κομμάτι της σύγχρονης φυσικής. Δεν υπάρχει άλλος επιστήμονας του οποίου το όνομα να συνδέεται τόσο πολύ με αυτό του Αϊνστάιν σε όλα τα εγχειρίδια της φυσικής. Όπως έχει δηλώσει ο Ινδός φυσικός Partha Ghose, «Tο έργο του Βose βρισκόταν στη μετάβαση από την "παλιά κβαντική θεωρία" του Planck, του Bohr και του Αϊνστάιν, στη νέα κβαντική μηχανική των Schrodinger, Heisenberg, Born, Dirac και άλλων.»

Ο Satyendranath σε ηλικία 17 ετών.

Ο Satyendra ήταν το μοναδικό αγόρι και το μεγαλύτερο από τα επτά παιδιά του Surendranath Bose που εκείνη την εποχή εργαζόταν ως λογιστής στην East Indian Railway Company (Ανατολική Ινδική Εταιρεία Σιδηροδρόμων). Η οικογένειά του ανήκε στην ινδουιστική κάστα Kayastha της Βεγγάλης, δηλαδή στη μία από τις δύο σημαντικότερες κάστες των ινδουιστών (η άλλη είναι η κάστα των Βραχμάνων). Ο Surendranath είχε μεγάλο ενδιαφέρον για τα μαθηματικά και τις θετικές επιστήμες και το 1903 ίδρυσε μια μικρή φαρμακευτική και χημική εταιρεία. Η μητέρα του Satyendra ήταν η Amodini Devi, κόρη δικηγόρου. 

Σε ηλικία πέντε ετών ο Satyendra γράφτηκε στο δημοτικό σχολείο της περιοχής του. Αργότερα, όταν η οικογένειά του μετακόμισε στη γειτονιά Goabagan της Καλκούτα, έγινε μαθητής στο New Indian School.

Ο πατέρας του πάντα ενθάρρυνε τις μαθηματικές ικανότητες του Satyendra. Κάθε πρωί, πριν φύγει για τη δουλειά, έγραφε αριθμητικά προβλήματα στο πάτωμα για να τα λύσει ο γιος του. Ο Satyendra πάντα έλυνε τα προβλήματα πριν ο πατέρας του γυρίσει σπίτι από την δουλειά.

O Bose το 1925.

Αξίζει ν' αναφέρω ένα επεισόδιο που συνέβη στο ινδουιστικό γυμνάσιο που φοιτούσε. Σ' ένα τεστ στα μαθηματικά, ο μαθηματικός του, Upendra Bakshi, του έβαλε βαθμολογία 110, όταν το άριστα ήταν 100! Όταν ο διευθυντής του σχολείου ζήτησε εξηγήσεις από τον καθηγητή, εκείνος επέμεινε στην πράξη του, λέγοντας: "Ο Satyen κατάφερε να επιλύσει σωστά όλες τις ερωτήσεις χωρίς να αποκλείσει καμία από τις εναλλακτικές λύσεις."

Το 1909, πέρασε τις εξετάσεις των γυμνασιακών σπουδών του στο Hindu High School της Καλκούτα παίρνοντας την πρώτη θέση. Στην πραγματικότητα έπρεπε να τελειώσει ένα χρόνο νωρίτερα, αλλά μόλις δύο ημέρες πριν από τις εξετάσεις έπαθε ανεμοβλογιά και έτσι δεν μπόρεσε να εμφανιστεί. Ο Bose αξιοποίησε το χρόνο μελετώντας προχωρημένα μαθηματικά και κλασικά σανσκριτικά.    

Το 1911, ο Satyendra Bose ολοκλήρωσε το προπαρασκευαστικό στάδιο και γράφτηκε στο Προεδρικό (Presidency) Πανεπιστήμιο της Καλκούτα, απ' όπου το 1913 πήρε μπάτσελορ και το 1915 μάστερ, στα Μαθηματικά. Όχι μόνο βγήκε πρώτος και στις δύο εξετάσεις, αλλά επίσης δημιούργησε ένα νέο ρεκόρ στην ιστορία του Πανεπιστημίου της Καλκούτα, εξασφαλίζοντας ενενήντα δύο βαθμούς στα εκατό. Λέγεται ότι η βαθμολογία που πήρε για το μάστερ του, δεν έχει ξεπεραστεί μέχρι σήμερα. Ο φίλος του  Meghnad Saha, αργότερα διάσημος αστροφυσικός, βγήκε δεύτερος και στις δύο εξετάσεις. Παράλληλα ο Bose έμαθε αρκετά γερμανικά και γαλλικά που του έδιναν την δυνατότητα να μπορεί να διαβάσει επιστημονικά έργα που δημοσιεύονταν σε αυτές τις γλώσσες. 

1914, ο 20χρονος Bose με την 11χρονη
σύζυγό του. 

Την εποχή στην οποία αναφερόμαστε, ήδη στην Ευρώπη είχε ξεσπάσει ο Α' Παγκόσμιος Πόλεμος και τα ευρωπαϊκά επιστημονικά περιοδικά έφταναν πλέον σπάνια στην Ινδία. Αυτό δυσκόλευε πολύ όλους τους νέους Ινδούς επιστήμονες που ήθελαν να συνεχίσουν μεταπτυχιακές σπουδές στην πατρίδα τους. Αυτή την περίοδο ο Bose βοηθήθηκε με υποτροφία από τον μαθηματικό Sir Ashutosh Mukherjee, αντιπρόεδρο του πανεπιστημίου της Καλκούτα. Επίσης, με τον φίλο του Meghnad Saha, είχαν την δυνατότητα να χρησιμοποιούν βιβλία από την βιβλιοθήκη του Paul Brühl, ενός Αυστριακού φυσικού που δίδασκε στο Bengal Engineering College. Με σκληρή δουλειά κατάφεραν να αναβαθμίσουν το επίπεδο των γνώσεών τους στον ηλεκτρομαγνητισμό, την σχετικότητα, την φασματοσκοπία, την στατιστική μηχανική και την θερμοδυναμική.

Το Εργαστήριο όπου εργαζόταν ο Bose, 
στο Πανεπιστήμιο της Καλκούτα. 

Το 1914, σε ηλικία 20 ετών, ο Bose παντρεύτηκε την Ushabala Ghosh, κόρη γιατρού, που ήταν μόλις 11 ετών. Ο γάμος είχε κανονιστεί από την μητέρα του Satyendra κι αυτός παρά την επιθυμία του ο γάμος να γίνει αργότερα, τελικά ακολούθησε την θέληση της μητέρας του. Το ζευγάρι απέκτησε 9 παιδιά, 7 από τα οποία έφτασαν στην ενηλικίωση, 2 αγόρια και 5 κορίτσια.

Το 1916 το Πανεπιστήμιο της Καλκούτα ξεκίνησε τμήματα σε επίπεδο μάστερ στα Μοντέρνα Μαθηματικά και στη Μοντέρνα Φυσική. Έτσι, το 1916 ο Bose ξεκίνησε τη διδακτική του καριέρα ως λέκτορας στη Φυσική στο Πανεπιστήμιο της Καλκούτα. Δίδαξε γενική φυσική, μαθηματική φυσική, διαφορικές εξισώσεις, αρμονική ανάλυση και σχετικότητα. Παρέμεινε εκεί μέχρι το 1921.

Η υπογραφή του Satyendranath Bose.

Το 1921 πήγε στο τμήμα Φυσικής του νεοϊδρυθέντος Πανεπιστημίου της Ντάκα (τώρα στο Μπαγκλαντές) κι εκεί δίδαξε Θερμοδυναμική και Ηλεκτρομαγνητισμό, ανανεώνοντας  παράλληλα το τμήμα με νέα εργαστήρια. 

Το 1924 έκανε μια εργασία στο νόμο ακτινοβολίας του Πλανκ, που αργότερα θα αναγνωριζόταν ως η αρχή ενός νέου πεδίου στη Φυσική, της Κβαντικής Στατιστικής. 
Η σπουδαία επιστημονική ανακάλυψη του Bose προήλθε εξαιτίας της αφοσίωσής του στη διδασκαλία. Προετοιμαζόμενος με πολύ επιμέλεια για τις διαλέξεις που θα έδινε στους μεταπτυχιακούς φοιτητές του, αντιλαμβανόταν ότι δεν μπορούσε να διδάξει κάτι που δεν καταλάβαινε ή θεωρούσε ότι δεν ήταν σωστό.
Σχεδόν ένα τέταρτο του αιώνα μετά την πρώτη κβαντική εργασία του Planck, ο Bose προετοιμαζόταν να διδάξει σε μια τάξη τον νόμο ακτινοβολίας του Planck. Όμως, κάτι δεν του φαινόταν σωστό στην ανάπτυξη αυτής της θεωρίας. Έτσι αντικατέστησε τα κλασσικά στατιστικά στοιχεία του Boltzmann με τα δικά του. 
Σύμφωνα με τον Boltzmann, κάθε σωματίδιο ήταν διακριτό από κάθε άλλο σωματίδιο, όμως τα στατιστικά στοιχεία του Bose ανέφεραν ότι τα σωματίδια ήταν αδιαχώριστα το ένα από το άλλο. Κάνοντας αυτό, ο Bose ήταν σε θέση να καταλήξει στον νόμο ακτινοβολίας του Planck με τρόπο που τον ικανοποιούσε.

Ο Satyendra Bose (μέσον) σε σεμινάριο
στο Πανεπιστήμιο της Καλκούτα με
άλλους Ινδούς επιστήμονες (29/12/1973).

Ο Bose τότε δεν συνειδητοποίησε πόσο πρωτοποριακή ήταν αυτή η εργασία του, αλλά αισθάνθηκε ότι είχε πολύ ενδιαφέρον. Έτσι, έστειλε την εργασία με τίτλο "Planck’s Law and the Hypothesis of Light Quanta" ("Ο Νόμος του Planck και η Υπόθεση του Κβαντισμένου Φωτός") στο The Philosophical Magazine (Το Φιλοσοφικό Περιοδικό), ένα περιοδικό φυσικής που είχε ήδη δημοσιεύσει στο παρελθόν κάποιες εργασίες του. Δυστυχώς, όπως και ο Bose, οι κριτές του περιοδικού δεν συνειδητοποίησαν ότι στην πραγματικότητα η εργασία ήταν πρωτοποριακή και την απέρριψαν.

Μετά την απόρριψη, στις 4 Ιουνίου 1924, ο Bose έστειλε την εργασία κατευθείαν στον Αϊνστάιν, συνοδεύοντάς την με μία επιστολή, όπου μεταξύ άλλων έγραφε:
"Αξιοσέβαστε Κύριε,
Έχω σπεύσει να σας στείλω το συνοδευτικό άρθρο για να το εξετάσετε και να πείτε την γνώμη σας. Είμαι ανυπόμονος να μάθω τι σκέφτεστε γι' αυτό. Θα δείτε ότι έχω προσπαθήσει να εξάγω τον συντελεστή (...?...) στον νόμο του Planck ανεξάρτητα από την κλασσική ηλεκτροδυναμική........"

Το 1964, ο Bose παίρνει τιμητικό διδακτορικό τίτλο από
τον Δρ. Zakir Husain στο Πανεπιστήμιο Delhi.

Ο Αϊνστάιν, εκτιμώντας την σπουδαιότητα της εργασίας του Bose, την μετέφρασε στα γερμανικά και κανόνισε να δημοσιευτεί στο περιοδικό Zeitschrift für Physik (Περιοδικό για τη Φυσική), όπως του είχε ζητήσει ο Bose. Στις 24 Ιουλίου 1924, ο Αϊνστάιν απάντησε στον Bose λέγοντας ότι η εργασία του ήταν "... ένα σημαντικό βήμα προς τα εμπρός και μου άρεσε πάρα πολύ." 

Ο Αϊνστάιν εφάρμοσε τη μέθοδο του Bose για να διατυπώσει τη θεωρία του ιδανικού κβαντικού αερίου και προέβλεψε το φαινόμενο της συμπύκνωσης Bose-Einstein. 70 χρόνια αργότερα, ο Eric Cornell με τον Carl Wieman κατάφεραν να επιτύχουν αυτή την ακραία κατάσταση της ύλης. Το 1995 δημοσίευσαν το αποτέλεσμα αυτής της εργασίας τους και το 2001 μοιράστηκαν το Νόμπελ Φυσικής με τον Wolfgang Ketterle.

Η εργασία του Bose αναγνωρίζεται πλέον ως μία από τις πλέον σημαντικές θεωρητικές εργασίες στην δημιουργία της κβαντικής θεωρίας. Στην πραγματικότητα, ο Bose είχε ξεκινήσει ένα ολόκληρο νέο πεδίο: την Κβαντική Στατιστική.

Ο Bose με τον Αϊνστάιν.

Τον Οκτώβριο του 1924 ο Bose έφτασε στην Ευρώπη αφού πήρε άδεια για 2 χρόνια από το Πανεπιστήμιο της Ντάκα. Η απαντητική επιστολή που είχε λάβει από τον Αϊνστάιν είχε παίξει καθοριστικό ρόλο στο να καταφέρει να πάρει αυτή την άδεια.  Αισθανόμενος πιο άνετα με τα γαλλικά παρά με τα γερμανικά του, σκόπευε να περάσει μερικές εβδομάδες στο Παρίσι πριν πάει στο Βερολίνο να συναντήσει τον Αϊνστάιν.  Ωστόσο, κατέληξε να μείνει περίπου ένα χρόνο στο Παρίσι. Εξηγώντας τους λόγους που έγιναν έτσι τα πράγματα, ο Bose είπε στον Jagdish Mehra: "Ήθελα να πάω απευθείας στο Βερολίνο, αλλά δεν τολμούσα να το κάνω γιατί δεν ήμουν σίγουρος για τις γνώσεις μου στα Γερμανικά. Ταξίδεψα σκεφτόμενος ότι ίσως μετά από μερικές εβδομάδες στο Παρίσι, θα μπορούσα να πάω στο Βερολίνο για να δω τον Αϊνστάιν. Ωστόσο, συνέβησαν δύο πράγματα: 

α) Οι φίλοι και 

β) Η συστατική επιστολή του Langevin. 

Οι φίλοι που με δέχτηκαν όταν έφτασα εκεί, με πήγαν στο σπίτι όπου έμεναν. Τότε όλοι επέμεναν να μείνω εκεί. Λοιπόν, βρήκα ότι είναι βολικό να είμαι μεταξύ φίλων." 

Η επιστολή που έστειλε ο Bose 
στον Αϊνστάιν το 1924.

Αφού έφτασε στο Παρίσι, στις 26 Οκτωβρίου 1924 έγραψε στον Αϊνστάιν ζητώντας την άδεια να συνεργαστεί μαζί του. Επίσης, ζήτησε τη γνώμη του σχετικά με τη δεύτερή του δημοσίευση που είχε τίτλο "Thermal equilibrium in Radiation Field in the presence of Matter" ("Θερμική ισορροπία σε πεδίο ακτινοβολίας με την παρουσία υλικού"). Ο Αϊνστάιν του απάντησε στις 3 Νοεμβρίου 1924, γράφοντας ότι θα χαιρόταν να τον συναντήσει, αλλά απέρριπτε όσα υποστήριζε στη δεύτερη εργασία του. 

Ο Bose απογοητευμένος από τα σχόλια του Αϊνστάιν, άρχισε να σκέφτεται τις αντιρρήσεις που του έθεσε, ενώ παράλληλα έδειξε την εργασία του στον Paul Langevin. Ο Langevin θεώρησε ότι άξιζε να δημοσιευτεί, κάτι όμως που δεν έγινε ποτέ.

Το κτίριο του Πανεπιστημίου της Ντάκα.

Στο Παρίσι, ένας από τους φίλους του, ο Prabodh Chandra Bagchi, σύστησε τον Bose στον Γάλλο Ινδολόγο Sylvian Levi, ο οποίος με τη σειρά του έδωσε στον Bose μια συστατική επιστολή για τον Paul Langevin. Ο Bose ήθελε να γνωρίσει τις τελευταίες εξελίξεις τόσο στη θεωρητική όσο και στην πειραματική φυσική. Κατά συνέπεια, ο Bose πίστευε ότι έπρεπε να μάθει τεχνικές ραδιενέργειας από τη Marie Curie και για την φασματοσκοπία των ακτίνων Χ από τον Maurice de Broglie (αδελφός του νομπελίστα Louis De Broglie). 

Ο Langevin, ο οποίος έκρινε ότι ο Bose έπρεπε να έχει τη δυνατότητα να δουλέψει στο εργαστήριο της Curie, του έδωσε μια συστατική επιστολή κι έτσι, ο Bose συναντήθηκε με την Curie. Παρόλο που η Curie αναγνώρισε την ιδιοφυΐα του Bose, στην αρχή δίστασε να τον πάρει στο εργαστήριό της, καθώς δεν ήταν σίγουρη για τις γνώσεις του Bose στα Γαλλικά. Έτσι, αφού πέρασε μερικούς μήνες μαθαίνοντας Γαλλικά, ο Bose έγινε δεκτός στο εργαστήριο της Curie όπου έκανε ορισμένες δύσκολες μετρήσεις στο πιεζοηλεκτρικό φαινόμενο. Ωστόσο, η επιθυμία του Bose να μάθει τεχνικές ραδιενέργειας παρέμεινε ανεκπλήρωτη. 

O Bose σε ομιλία του στο SINP (Saha Institute
of Nuclear Physics) στη μνήμη του Ινδού 
αστροφυσικού Meghnad Saha.

Στη συνέχεια ο Bose γνώρισε τον Maurice de Broglie, πάλι με μια συστατική επιστολή του Langevin. Ο de Broglie έδωσε στον Bose τη δυνατότητα να συνεργαστεί με τον επικεφαλής βοηθό του, Alexander Dauvillier. Στο εργαστήριο του de Broglie ο Bose όχι μόνο έμαθε διάφορες τεχνικές κρυσταλλογραφίας, αλλά επίσης ενδιαφέρθηκε για τις θεωρητικές πτυχές της κρυσταλλικής συμπεριφοράς.

Meghnad Saha και Satyendranath Bose.

Τον Οκτώβριο του 1925, ο Bose πήγε στο Βερολίνο. Ήταν ανυπόμονος να συναντήσει τον Αϊνστάιν, κάτι που κατάφερε μετά από αρκετές εβδομάδες, αφού αυτός βρισκόταν στο Leiden στην ετήσια επίσκεψή του στον φίλο του Paul Ehrenfest. Ο Bose δεν συνεργάστηκε με τον Αϊνστάιν, αλλά η συνάντησή του με αυτόν ήταν αρκετά χρήσιμη. Με τη βοήθεια του Αϊνστάιν μπόρεσε να συναντήσει μερικούς από τους κορυφαίους Γερμανούς επιστήμονες όπως τον Fritz Haber, τον Otto Hahn, την Lise Meitner, τον Walther Bothe, τον Michael Polanyi, τον Max von Laue, τον Walter Gordon, τον Paul Eugene Wigner και άλλους. Εργάστηκε στην κρυσταλλογραφία ακτίνων Χ στο εργαστήριο του Polanyi και ασχολήθηκε σε θεωρητικές μελέτες με τον Gordon. Επίσης, είχε την ευκαιρία να επισκεφτεί το εργαστήριο ραδιενέργειας των Hahn και Meitner. Αυτή την περίοδο ο Bose επισκέφτηκε και το Γκέτινγκεν, όπου συνάντησε τον Max Born και τον Erich Huckel.

Paul Dirac, Purnima Sinha (η πρώτη γυναίκα της Βεγγάλης που 
πήρε διδακτορικό στη Φυσική) και Satyendra Bose, κατά την 
επίσκεψή του Dirac στην Καλκούτα το 1954.
(Φωτό της Dr. Supurna Sinha, κόρης της Purnima Sinha).

Μετά την δίχρονη παραμονή του στην Ευρώπη και χωρίς να έχει δημοσιεύσει κάποια εργασία, ο Bose το 1926 επέστρεψε στη Ντάκα. Δεν είχε πάρει διδακτορικό και μόνο μετά από σύσταση του Αϊνστάιν τοποθετήθηκε επικεφαλής του τμήματος Φυσικής στο Πανεπιστήμιο της Ντάκα το 1927.

Το 1929 εξελέγη πρόεδρος του τμήματος Φυσικής του Ινδικού Επιστημονικού Συνεδρίου (Indian Science Congress) και το 1944 έγινε πρόεδρός του.

Εργαστηριακά ασχολήθηκε ιδιαίτερα με την κρυσταλλογραφία με ακτίνες Χ. Ίσως τέτοιες μελέτες πραγματοποιήθηκαν στην Ινδία για πρώτη φορά. Ανέλαβε το καθήκον να σχεδιάσει τον δικό του πειραματικό εξοπλισμό. Δημιούργησε εργαστήρια και βιβλιοθήκες στην προσπάθειά του να κάνει το τμήμα του πανεπιστημίου κέντρο έρευνας στη φασματοσκοπία και την περίθλαση των ακτίνων Χ, στη μελέτη των μαγνητικών ιδιοτήτων της ύλης και στις ενοποιημένες θεωρίες πεδίου. Η χημεία επίσης του ασκούσε ιδιαίτερη γοητεία. Ασχολήθηκε με την έρευνα στη βιολογική χημεία.

Το 1938, μετά από πρόσκληση του Meghnad Saha, διερεύνησε το πρόβλημα της ολικής ανάκλασης των ραδιοκυμάτων στην ιονόσφαιρα, προτείνοντας μια λύση.

Επίσης δημοσίευσε με τον Meghnad Saha μια εξίσωση για την κατάσταση των πραγματικών αερίων.

Το λογότυπο του Ινστιτούτου Bose.

Έγινε πρύτανης της Σχολής Επιστημών του Πανεπιστημίου της Ντάκα, όπου παρέμεινε μέχρι το 1945.

Το 1947, λόγω της επικείμενης διαίρεσης της Ινδίας, επέστρεψε στο Πανεπιστήμιο της Καλκούτα, όπου έγινε Καθηγητής Khaira (τιμητικός τίτλος) της Φυσικής. Δίδαξε στο πανεπιστήμιο μέχρι το 1956. 

Κατά τη διάρκεια του 1953-54 ο Bose δημοσίευσε πέντε σημαντικές εργασίες σχετικά με την ενοποιημένη θεωρία πεδίου που τις έστειλε στον Αϊνστάιν. Ο Αϊνστάιν δεν ήταν σίγουρος πόσο σωστές ήταν αυτές και έστειλε την απάντησή του στον Bose. Ο Bose έγραψε λεπτομερώς την απάντησή του και ζήτησε από τον Αϊνστάιν να συναντηθούν στη Βόννη με την ευκαιρία του εορτασμού της 50ης επετείου από την ανακάλυψη της θεωρίας της σχετικότητας. Αυτό δεν συνέβη ποτέ, γιατί το 1955 ο Αϊνστάιν πέθανε. Όταν ο Bose έμαθε για τον θάνατο του ανθρώπου που τον ενέπνεε, συγκλονίστηκε τόσο πολύ, που από τη θλίψη έσκισε και πέταξε το μοναδικό αντίγραφο της εργασίας του. Και αυτό ήταν το τέλος της δουλειάς του σχετικά με την ενοποιημένη θεωρία πεδίου.

Ο Bose (δεξ.) με τον (τότε) πρόεδρο της
Ινδίας Pandit Nehru.

Μετά τη συνταξιοδότησή του, το πανεπιστήμιο τον τίμησε με τον τίτλο του emeritus καθηγητή.

Το 1956 έγινε αντιπρύτανης του Πανεπιστημίου Visva-Bharati που είχε ιδρύσει ο Rabindranath Tagore στο Shantiniketan. Ωστόσο, ο Bose δεν έγινε δεκτός με ικανοποίηση στο Visva-Bharati, ίσως γιατί  κάποιοι πίστευαν ότι οι πρωτοβουλίες του ήταν αντίθετες με την καθιερωμένη παράδοση του πανεπιστημίου. 

Το 1958, απογοητευμένος με την κατάσταση στο Visva-Bharati, επέστρεψε στο Πανεπιστήμιο της Καλκούτα και ασχολήθηκε με την έρευνα στην Πυρηνική Φυσική.

Τιμήθηκε με πολλά και σημαντικά βραβεία. Το 1954 η Ινδική κυβέρνηση τού απένειμε το βραβείο "Padma Βhusan" ως αναγνώριση των επιτευγμάτων του. Το 1959, σε ηλικία 65 ετών, πήρε τον τιμητικό τίτλο "India’s National Professor" - "Εθνικός Καθηγητής της Ινδίας" (τώρα ο τίτλος έχει αλλάξει σε "Emeritus Professors").

Το 1958 έγινε μέλος της Royal Society του Λονδίνου.

Γενικότερα, ο Bose είχε μια πολυσχιδή δραστηριότητα που δεν περιοριζόταν μόνο στη Φυσική, αλλά εκτεινόταν και σε άλλους τομείς των Θετικών και Θεωρητικών Επιστημών. Εκτός από την επιστήμη, ο Bose αγαπούσε την ποίηση, την μουσική, το σκάκι και τις γάτες.

Χειρόγραφο με μαθηματικούς υπολογισμούς από τον Bose.

Ο Bose ήταν ένας αντισυμβατικός επιστήμονας. Απεχθανόταν κάθε μορφή επισημότητας. Δεν θα τον πείραζε να παραστεί σ' ένα διεθνές επιστημονικό συνέδριο φορώντας ένα lungi (παραδοσιακή ινδική ενδυμασία) γύρω του. Ήταν εντελώς ανεπίσημος. Ο καθένας θα μπορούσε να μπει στο δωμάτιό του απλά σπρώχνοντας την πόρτα. Συνήθιζε να κάνει τους μαθηματικούς υπολογισμούς του σε απλά φύλλα χαρτιού που στη συνέχεια τα πετούσε.

Ο Bose ήταν ένας εκλαϊκευτής της επιστήμης. Ένιωθε έντονα ότι ήταν καθήκον του να παρουσιάσει την επιστήμη στον απλό άνθρωπο, στη γλώσσα του. Για τη διάδοση της επιστήμης, ο Bose έγραψε στη  γλώσσα Μπενγκάλι. Στις 25 Ιανουαρίου 1948, έγιναν τα εγκαίνια της Bangiya Bijnan Parishad (Επιστημονική Ένωση της Βεγγάλης), με μοναδικό στόχο την προώθηση και τη διάδοση της επιστήμης μέσω της κοινής γλώσσας. Ο Bose διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην ίδρυση της Parishad.

Επετειακό γραμματόσημο της Ινδίας για τα 
100 χρόνια από τη γέννηση του Satyendra Bose.

Ο Satyendra Nath Bose έμεινε γνωστός τουλάχιστον για

• το συμπύκνωμα Bose–Einstein,
• την στατιστική Bose–Einstein,
• την κατανομή Bose–Einstein,
• τους συσχετισμούς Bose–Einstein,
• το αέριο Bose,
• το Μποζόνιο,
• την Ιδανική εξίσωση κατάστασης Bose,
• το Photon gas.

Το 1986, η Βουλή της Ινδίας αποφάσισε την ίδρυση ενός Εθνικού Κέντρου για τις Βασικές Επιστήμες, στο οποίο έδωσε το όνομα του Bose.

Προτάθηκε αρκετές φορές ως υποψήφιος για το Νόμπελ Φυσικής από τους K. Banerji (1956), D.S. Kothari (1959), S.N. Bagchi (1962) και A.K. Dutta (1962) για τη συμβολή του στη Στατιστική Bose - Einstein και στη Θεωρία Ενοποιημένου Πεδίου, δίχως να καταφέρει να το πάρει, παρά το γεγονός ότι πολλές εργασίες σχετικές με τα μποζόνια τιμήθηκαν με Nobel. 

Ο Bose παίζει παραδοσιακό ινδικό έγχορδο σ' ένα γάμο.

Ο Satyendra Bose πέθανε στην Καλκούτα από πνευμονία, στις 4 Φεβρουαρίου 1974, σε ηλικία 80 ετών. Όπως έγραψε ο SD Chatterjee, "Με το θάνατο του καθηγητή Satyen Bose μια εποχή τελείωσε - μια εποχή μεγάλων ανδρών που δημιούργησαν την επιστήμη στην Ινδία". 

Σύμφωνα με τον Ινδό φυσικό Ganeshan Venkataraman, το όνομα του Βose δεν είναι τόσο πολύ γνωστό στην Ινδία, όσο θα έπρεπε να είναι. "Το όνομα του Satyendranath Bose θα ζήσει για πάντα στη φυσική… δυστυχώς, οι περισσότεροι άνθρωποι στην Ινδία δεν το έχουν ακούσει ποτέ. Δεν θα εκπλαγώ αν οι περισσότεροι από τους επιστήμονές μας δεν γνωρίζουν πολλά γι' αυτόν, αν και ίσως να έχουν ακούσει το όνομά του. Πραγματικά, μπορώ να στοιχηματίσω ότι με την εξαίρεση ενός μικρού μέρους φυσικών (ως επί το πλείστον θεωρητικών), πολλοί από την κοινότητα των φυσικών μας αγνοούν τον Βose. Ακόμα κι αν τον έχουν ακούσει, είναι πολύ πιθανό ότι δεν γνωρίζουν τη σημασία του έργου του." 

Το πρόγραμμα του Ινστιτούτου Bose 
για την επέτειο των 128 χρόνων από 
την γέννηση του Satyendra Bose (1/1/21)

• Ένα βίντεο για τη ζωή του Satyendra Bose από την Films Division.

• Η ζωή του Bose σε ηλεκτρονικό βιβλίο από τον Kameshwar C. Wali.

• Αρχείο (φωτογραφίες, επιστολές, εργασίες κλπ) για τον Satyendra Bose από το "S. N. Bose National Centre for Basic Sciences".

• Επιλεγμένες εργασίες του Bose (336 σελίδες σε pdf με τις πρωτότυπες εργσίες).

• Ο πανηγυρικός εορτασμός των 125 χρόνων από την γέννηση του Satyendra Bose (2018).

Πηγή: Today in Science History,  BIOGRAPHY,  vigyanprasar,  mathshistoryst-andrews