Σαν σήμερα... 2011, πέθανε ο νομπελίστας φυσικός Simon van der Meer.

Simon van der Meer

Σαν σήμερα, στις 4 Μαρτίου 2011, πέθανε στη Γενεύη ο λαμπρός επιστήμονας Simon van der Meer, του οποίου η συμβολή στην εξέλιξη των επιταχυντών σωματιδίων υπήρξε πολύ σημαντική.

Ο Simon van der Meer γεννήθηκε στις 24 Νοεμβρίου 1925 στη Χάγη της Ολλανδίας. Ήταν το τρίτο παιδί του Pieter van der Meer που ήταν εκπαιδευτικός και της Jetske Groeneveld  που προερχόταν από οικογένεια εκπαιδευτικών. Ο Simon είχε τρεις αδελφές.

Το 1943 τελείωσε τη θετική κατεύθυνση του Γυμνασίου της Χάγης, αλλά λόγω της γερμανικής κατοχής και της αναστολής λειτουργίας των Ολλανδικών πανεπιστημίων κατά τον Β' Παγκόσμιο πόλεμο, παρέμεινε τα δύο επόμενα χρόνια στο Γυμνάσιο παρακολουθώντας τη θεωρητική κατεύθυνση. Σ' αυτό το διάστημα έδειξε αυξημένο ενδιαφέρον για τη φυσική και την τεχνολογία, βοηθούμενος και εμπνεόμενος από τον καθηγητή που είχε στη φυσική U. Ph. Lely.

Ο Simon Van der Meer το 1962, εξηγώντας την λειτουργία
του magnetic horn (μαγνητικού κέρατου).

Το 1945, σε ηλικία είκοσι ετών, ξεκίνησε τις πανεπιστημιακές του σπουδές, στο Τεχνικό Πανεπιστήμιο του Delft. Ολοκλήρωσε τις σπουδές του στην Τεχνική Φυσική το 1952, έχοντας εξειδικευτεί στην τεχνολογία των μετρήσεων και της προτυποποίησης με την επίβλεψη του καθηγητή Cornelis Verhagen. Παρά το γεγονός ότι αποφοίτησε ως μηχανικός, όπως έχει ομολογήσει ο ίδιος, πάντοτε αισθανόταν ότι το επιστημονικό του υπόβαθρο στη φυσική ήταν λειψό, ακόμη κι όταν η συμβολή του στην εξέλιξη των επιταχυντών ήταν δεδομένη.

Αμέσως ξεκίνησε να εργάζεται για το τμήμα έρευνας της Philips στο Αϊντχόβεν, ασχολούμενος με συσκευές υψηλής τάσης που χρησιμοποιούνταν σε ηλεκτρονικά μικροσκόπια.

Το 1956 ξεκίνησε να εργάζεται για το CERN, που μόλις είχε ιδρυθεί στη Γενεύη. 

Ο Simon van der Meer (καθ. στο μέσον) με τους συνεργάτες του 
κοιτάζουν μια οθόνη σπινθηρισμών, περιμένοντας να δουν τις 
αναλαμπές από τις πρώτες δέσμες πρωτονίων, από την 
λειτουργία του Antiproton Accumulator (Ιούλιος 1980).

Η συνεισφορά του van der Meer στην εξέλιξη του τεχνολογικού υλικού του CERN έως το τέλος της επαγγελματικής σταδιοδρομίας του, το 1990, υπήρξε πολύ σημαντική και ξεκίνησε από νωρίς. 
Στη δεκαετία του 1950 ξεκίνησε με τη σχεδίαση του μαγνήτη στο Σύγχροτρο Πρωτονίων (PS) των 28 GeV και συνεχίστηκε το 1961 με την εφεύρεση μιας παλμικής συσκευής εστίασης, γνωστής ως "van der Meer horn" ("κέρατο van der Meer"). Τέτοιες συσκευές είναι απαραίτητες για τις εγκαταστάσεις των νετρίνων και χρησιμοποιούνται ακόμα και σήμερα.

Τα επόμενα χρόνια, από το 1967 ως το 1976, έκανε μερικές πολύ καινοτόμες εργασίες για τη ρύθμιση και τον έλεγχο των τροφοδοτικών πρώτα στον επιταχυντή ISR (Intersecting Storage Rings, ο πρώτος επιταχυντής αδρονίων) και αργότερα στον SPS (Super Proton Synchrotron - εξελιγμένος επιταχυντής στα 400 GeV).

O Simon Van der Meer, o Carlos Rubbia και o (τότε) πρόεδρος
του Συμβουλίου του CERN Sir Alec Merrison στα εγκαίνια
του επιταχυντή LEP στο CERN, στις 13 Σεπτεμβρίου 1983.

Το 1966, κάνοντας σκι στην Ελβετία, γνώρισε την Catharina M. Koopman με την οποία  παντρεύτηκε πολύ σύντομα. Όπως έχει σημειώσει χαρακτηριστικά: "Αυτή ήταν σίγουρα μια από τις καλύτερες αποφάσεις που έχω πάρει. Από τότε η ζωή μου έγινε πιο ενδιαφέρουσα και έντονη". Απέκτησαν μία κόρη, την Esther (1968) κι έναν γιο, τον Mathijs (1970).

Ο van der Meer (άκρη δεξ.) σε συνεδρίαση της ηγετικής ομάδας 
του επιταχυντή SPS των 300 GeV στο CERN (Οκτώβριος 1971).

Το 1972 επινόησε την τεχνική "Stochastic cooling" ("στοχαστική εξαγωγή") με την οποία πέτυχε τη μείωση της ενεργειακής διασποράς και της γωνιακής απόκλισης μιας δέσμης  φορτισμένων σωματιδίων, κάνοντας τα σωματίδια να είναι "συμπιεσμένα" σε μια λεπτότερη δέσμη. Η τεχνική αυτή βελτίωσε την ποιότητα της δέσμης, γιατί με την αύξηση της πυκνότητας των σωματιδίων αυτά απέκτησαν πιο εύκολα την απαιτούμενη ενέργεια και τελικά αυτή η μέθοδος έφερε την ανακάλυψη των μποζονίων  W και Ζ.

Ο Van der Meer (όρθιος αρ.) παρακολουθεί τις πρώτες δέσμες
σωματιδίων στον επιταχυντή SPS στο CERN, το καλοκαίρι του 1976.

Σχετικά με την μεγάλη σημασία αυτής της τεχνικής, ο πρώην γενικός διευθυντής του CERN Rolf-Dieter Heuer και ο πρώην διευθυντής των επιταχυντών Stephen Myers είχαν  γράψει ότι αποτελούσε μια τυπική ανακάλυψη του κ. van der Meer "που εκ πρώτης όψεως φαίνεται απλή, αλλά για όποιον καταλαβαίνει πραγματικά τους επιταχυντές δεν ήταν τίποτε λιγότερο από μια ιδιοφυή σύλληψη".

Το 1984 μοιράστηκε με τον συνεργάτη του στο CERN Ιταλό Carlos Rubbia το βραβείο  Νόμπελ Φυσικής, "για την αποφασιστική συμβολή τους στο μεγάλο έργο το οποίο οδήγησε στην ανακάλυψη των σωματιδίων πεδίου W και Ζ, φορέων της ασθενούς αλληλεπίδρασης".  

Με βάση αυτή την ανακάλυψη, επιβεβαιώθηκε η ηλεκτρασθενής θεωρία, η οποία δέχεται ότι σε πολύ υψηλές ενέργειες οι ασθενείς αλληλεπιδράσεις έχουν την ίδια ένταση με τις ηλεκτρομαγνητικές. Παράδειγμα ασθενούς αλληλεπίδρασης είναι οι πυρηνικές διαδικασίες στο εσωτερικό του Ήλιου, οι οποίες ελέγχουν τη θερμοκρασία του.

O Carlos Rubbia και ο Simon van der Meer γιορτάζουν
το 1984 στο CERN, το Νόμπελ Φυσικής που μοιράστηκαν. 

Δίχως τον van der Meer, η σωματιδιακή φυσική ίσως θα είχε διαφορετική εξέλιξη στις δεκαετίες '80, '90 και τις αρχές του 21ου αιώνα. Και σήμερα ακόμη, η συνεισφορά του σε ό,τι γίνεται από τον LHC στο CERN μέχρι το πρόγραμμα των νετρίνων στο Gran Sasso και τον Επιβραδυντή Αντιπρωτονίων θεωρείται μοναδική. 

Είχε τιμηθεί από σημαντικά πανεπιστήμια και επιστημονικά ιδρύματα, όπως το Πανεπιστήμιο του Harvard (1981), το Ινστιτούτο Φυσικής (1982), την Αμερικάνικη Ακαδημία Τεχνών και Επιστημών (1984) κλπ. Το 1984 ο van der Meer έγινε μέλος της Ολλανδικής Βασιλικής Ακαδημίας Τεχνών και Επιστημών. 
O van der Meer και ο Ernest Lawrence είναι οι μοναδικοί φυσικοί επιταχυντών που έχουν πάρει Νόμπελ στη Φυσική.

Ο Simon van der Meer με την βασίλισσα της Ολλανδίας Βεατρίκη,
την σύζυγό του και τον πρίγκηπα Κλάους (25/1/1985).  

Το 1990 συνταξιοδοτήθηκε από το CERN και αποχώρησε.

Ο Simon van der Meer πέθανε σε ηλικία 86 ετών και το σώμα του αποτεφρώθηκε.

• Ο Simon van der Meer στο "Sketches of Science" του Volker Steger, από το Lindau Nobel Laureate Meetings (Συναντήσεις στο Lindau των βραβευμένων με Νόμπελ).

• Άλμπουμ φωτογραφιών από την δραστηριότητα του Simon van der Meer στο CERN.

• Παρουσίαση του Simon van der Meer από το physicsgg.

• Κείμενο των Rolf Heuer και Steve Myers για τον Simon van der Meer στο CERN Bulletin.

Πηγή: Today in Science History, Nobel Prize