Σαν σήμερα ...1965, ο πρώτος διαστημικός περίπατος από τον Σοβιετικό Αλεξέι Λεόνοφ.

Ο Αλεξέι Λεόνοφ κατά την διάρκεια του
πρώτου διαστημικού περιπάτου.

Σαν σήμερα, στις 18 Μαρτίου 1965, ο Σοβιετικός κοσμοναύτης Αλεξέι Αρχίποβιτς Λεόνοφ  (ρωσ. Алексей Архипович Леонов) έγινε ο πρώτος άνθρωπος που κατάφερε να "περπατήσει" στο διάστημα, δηλαδή να κάνει μια EVA (ExtraVehicular Activity - Δραστηριότητα Έξω από το Σκάφος).

Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή αυτού του ταξιδιού.

Στις 18 Μαρτίου 1965, στις 07:00:00 UTC, το διαστημόπλοιο Voskhod-2 (Χάραμα-2) εκτοξεύθηκε από το κοσμοδρόμιο του Μπαϊκονούρ στο Καζακστάν με πλήρωμα τους κοσμοναύτες Αλεξέι Λεόνοφ και Πάβελ Μπελιάγιεφ (ρωσ. Павел Иванович Беляев) με ένα μοναδικό σκοπό: να γίνει ο πρώτος διαστημικός περίπατος.

Ο Λεόνοφ στο θαλαμίσκο του Voskhod-2, σχεδιάζει ό,τι
βλέπει στη Γη από το φινιστρίνι.
(Φωτό: Alamy)

Ο αρχικός προγραμματισμός προέβλεπε αυτός ο περίπατος να γίνει με την αποστολή του Βοστόκ 11, αλλά αυτό ακυρώθηκε.

Στις 08:32:54 UTC της ίδιας μέρας κι ενώ το διαστημόπλοιο είχε διανύσει την πρώτη περιστροφή της Γης ευρισκόμενο 500 χιλιόμετρα πάνω από την επιφάνειά της, ο Μπελιάγιεφ άνοιξε την εξωτερική θυρίδα (αεροφράκτη) του διαστημοπλοίου, εκθέτοντας τον Λεόνοφ στο διάστημα. Μέσα στα επόμενα δύο λεπτά, ο Λεόνοφ πέρασε από την "ασφάλεια" του θαλαμίσκου στο άγνωστο κενό του διαστήματος. Δεμένος μ' ένα λεπτό καλώδιο μήκους 5,35 μέτρων παρέμεινε κινούμενος στο διάστημα επί 12 λεπτά και 9 δευτερόλεπτα.  

Ο Λεόνοφ (αρ.) και ο Μπελιάγεφ (δεξ.) επευφημούνται  
ως ήρωες κατά την άφιξή τους στο αεροδρόμιο 
της Μόσχας, από το Κοσμοδρόμιο του Μπαϊκονούρ.
(Φωτό: AP)

Εκεί έξω που βρισκόταν ο Λεόνοφ είχε μια "απλή" αποστολή: να στερεώσει μια κάμερα στην εξωτερική θυρίδα του διαστημοπλοίου, να καταγράψει το διαστημικό του περίπατο με μια σταθερή κάμερα που ήταν στερεωμένη στο στήθος του και να επιβιώσει. Το πρώτο και το τρίτο από αυτά τα κατάφερε. Όμως το δεύτερο αποδείχτηκε αδύνατο επειδή η στολή του απρόσμενα είχε φουσκώσει(!) και δεν μπορούσε να πατήσει το κουμπί ενεργοποίησης της κάμερας που ήταν στο μηρό του.

Είναι σίγουρο ότι ο πρώτος διαστημικός περίπατος ήταν μια υπόθεση που φόβιζε όλους. Κανένας δεν γνώριζε τι μπορούσε να συμβεί. Ιατρικές αναφορές κατέγραψαν ότι η εσωτερική θερμοκρασία του Λεόνοφ ανέβηκε αρκετά σε 20 λεπτά, με αποτέλεσμα να κινδυνεύει με θερμοπληξία. Επέπλεε στο εσωτερικό της διαστημικής στολής του ή όπως έχει διευκρινιστεί σε κατοπινές συνεντεύξεις του Λεόνοφ, το σώμα του ήταν λουσμένο στον ιδρώτα.  

(Από αρ.): Λεόνοφ, Μπελιάγεφ, Γκαγκάριν (πρώτος στο διάστημα),
Alexei Kosygin (πρωθυπουργός Ε.Σ.Σ.Δ.), Leonid Brezhnev
(Γραμματέας Κ.Ε. του Κ.Κ.Σ.Ε.) στην Κόκκινη Πλατεία της Μόσχας,
στην υποδοχή των δύο κοσμοναυτών.
(Φωτό: Associated Press)

Η προσπάθεια επιστροφής του Λεόνοφ στο διαστημόπλοιο απείχε πολύ από αυτό που τότε είχε μεταδοθεί: "Μετά, όσο εύκολα και αποτελεσματικά είχε καταφέρει να βγει ο Λεόνοφ  από το σκάφος, επέστρεψε πίσω". Η πραγματικότητα ήταν πολύ διαφορετική κι ευτυχώς ο πρώτος διαστημικός περίπατος δεν συνοδεύτηκε από μια τραγωδία. 
Με την έξοδο του Λεόνοφ στο κενό, η στολή του φούσκωσε και σκλήρυνε, με αποτέλεσμα να μη χωράει να περάσει από το άνοιγμα των 1,2 μέτρων της θυρίδας τη στιγμή της επανόδου στο διαστημόπλοιο. Ξέροντας ότι οι συνομιλίες του με το κέντρο ελέγχου καταγράφονται και από άλλες χώρες, ο Λεόνοφ έσπασε το πρωτόκολλο και δεν ανάφερε την κατάσταση που αντιμετώπιζε. 

Η πρώτη εικόνα από τον διαστημικό περίπατο του Λεόνοφ,
που πρόβαλε η σοβιετική τηλεόραση στις 18 Μαρτίου 1965.
(Φωτό: Associated Press)

Το BBC έχει καταγράψει τις αναμνήσεις του Λεόνοφ για το περιστατικό ως εξής:

"Η στολή μου είχε αρχίσει να παραμορφώνεται. Τα χέρια μου είχαν γλιστρήσει έξω από τα γάντια και τα πόδια έξω από τις μπότες. Αισθανόμουν τη στολή χαλαρά γύρω από το σώμα μου. Έπρεπε να κάνω κάτι. Δεν μπορούσα να τραβήξω τον εαυτό μου πίσω, χρησιμοποιώντας το καλώδιο. Και το χειρότερο, με αυτή την παραμορφωμένη στολή ήταν αδύνατο να χωρέσω από τη θυρίδα". 

Έτσι, ο Λεόνοφ άνοιξε μια βαλβίδα για να απελευθερώσει αργά το οξυγόνο, να αποσυμπιεστεί η στολή έως ότου γίνει αρκετά μικρή, για να περάσει μέσα στο διαστημικό όχημα με σχετική ασφάλεια. 

Παρά την αναπνοή καθαρού οξυγόνου πριν από την έξοδο για τη μείωση του αζώτου στο αίμα του, αυτή η απρογραμμάτιστη αποσυμπίεση τον εξουθένωσε, αισθανόμενος το σώμα του σαν να τρυπιέται από καρφιά και βελόνες. Ήταν μια κατάσταση παρόμοια με ενός δύτη που ανεβαίνει απότομα από μεγάλο βάθος.

Η ομάδα των πρώτων Σοβιετικών κοσμοναυτών.
(κάτω σειρά): K.P. Feoktistov, Valentina Nikolaeva-Tereshkova, 
Alexei Leonov, Andrian Nikolayev και G.C. Titov.
(όρθιοι): Yuri Gagarin, V.F. Bikovsky, B.B. Yagorov, 
Pavel Belyaev, P.R. Popovich και Vladimir Komarov.
(Φωτό: Rykoff Collection/Corbis)

Τα προβλήματα όμως δεν τελείωσαν με την είσοδο στο διαστημόπλοιο. 

Το άνοιγμα της θυρίδας είχε ως αποτέλεσμα να οδηγήσει το διαστημόπλοιο σε περιδίνηση (spin). Ακόμη χειρότερα, μια δυσλειτουργία ανέβασε το επίπεδο του οξυγόνου στο θαλαμίσκο, κάτι που μπορούσε να προκαλέσει ανάφλεξη από κάποιο σπινθήρα. Αυτό το γνώριζαν καλά, επειδή ο συνάδελφος τους κοσμοναύτης Βαλεντίν Μπονταρένκο  (ρωσ. Валентин Васильевич Бондаренко) είχε καεί κατά τη διάρκεια δοκιμών από ένα  παρόμοιο γεγονός το Μάρτιο του 1961. Ο Μπελιάγιεφ και ο Λεόνοφ εφάρμοσαν κάθε τέχνασμα που γνώριζαν για να πέσει η θερμοκρασία και να ανέβει η υγρασία, στην προσπάθειά τους να μειώσουν τον κίνδυνο. Τελικά ήταν τυχεροί και δεν προκλήθηκε σπινθήρας.

Το πλήρωμα της αποστολής Voskhod 2 
Αλεξέι Λεόνοφ (αρ.) και Πάβελ Μπελιάγιεφ (δεξ.).

Παρά την επιστροφή του Voskhod-2 στη Γη μόλις 1 μέρα, 2 ώρες και 2 λεπτά μετά την εκτόξευσή του, η κακή τύχη του πληρώματος συνεχίστηκε. Στη διάρκεια της επανεισόδου στην ατμόσφαιρα της Γης, το αυτόματο σύστημα ενεργοποίησης των πυραύλων ανάσχεσης δεν λειτούργησε, με αποτέλεσμα να χρησιμοποιήσουν το χειροκίνητο σύστημα. Όμως, στο στενό χώρο του διαστημικού σκάφους η κίνησή τους είχε ως αποτέλεσμα αυτό να χάσει την ισορροπία του για ένα λεπτό, κάτι που τους τρομοκράτησε. 

Αναμνηστικό γραμματόσημο της Σοβιετικής Ένωσης
για τον πρώτο διαστημικό περίπατο του Αλεξέι Λεόνοφ.

Τέλος, το τροχιακό σκάφος απέτυχε να αποχωριστεί από την κάψουλα προσγείωσης, με αποτέλεσμα να μη προσγειωθούν στην προγραμματισμένη περιοχή, αλλά σ' ένα πυκνό δάσος κατά τη διάρκεια μιας χιονοθύελλας ανάμεσα σε λύκους και αρκούδες. Οι δύο κοσμοναύτες βρέθηκαν την επόμενη μέρα από την ομάδα διάσωσης, έχοντας κινδυνεύσει από κρυοπαγήματα γιατί εκτεθειμένοι στις πολύ χαμηλές θερμοκρασίες ο ιδρώτας μέσα στις στολές πήγαινε να παγώσει. Η πολύ καλή εκπαίδευση που είχαν κατά τη διάρκεια της προετοιμασίας τους σίγουρα τους έσωσε από τα χειρότερα.

Δυόμιση μήνες μετά το διαστημικό περίπατο του Λεόνοφ, στις 3 Ιουνίου 1965, ο  αστροναύτης Edward White, μέλος του πληρώματος του Gemini 4, γινόταν ο πρώτος  Αμερικανός διαστημικός περιπατητής.

Η στολή που φορούσε ο Λεόνοφ κατά τον 
πρώτο διαστημικό περίπατο, τώρα βρίσκεται
 στο Μουσείο Zvezda, στη Μόσχα.

Στη διάρκεια της ζωής του ο Λεόνοφ είχε τιμηθεί με δεκάδες βραβεία και μετάλλια, από την πατρίδα του και πολλές άλλες χώρες. Η μορφή του έχει εμφανιστεί σε πολλά γραμματόσημα διαφορετικών χωρών. Το όνομά του έχει δοθεί σε κρατήρα, στην αθέατη πλευρά της σελήνης.
Ο Αλεξέι Λεόνοφ πέθανε στο νοσοκομείο Burdenko της Μόσχας, στις 11 Οκτωβρίου 2019, σε ηλικία 85 ετών από επιπλοκή σακχαρώδη διαβήτη.
Ο Πάβελ Μπελιάγιεφ πέθανε στις 10 Ιανουαρίου 1970, σε ηλικία μόλις 45 ετών, από περιτονίτιδα. 

Ο Ed White σκοτώθηκε σε ηλικία 37 ετών, στη διάρκεια δοκιμής εκτόξευσης του θαλαμίσκου Apollo 1, με τους Gus Grissom και Roger Chaffee. 

Ο Αλεξέι Λεόνοφ λίγο πριν το θάνατό του το 2019.

• Σπάνιο έγχρωμο βίντεο της NASA με τον διαστημικό περίπατο του Λεόνοφ (υπότιτλοι στα αγγλικά - 1:08).

• Μαυρόασπρο βίντεο που δείχνει την έξοδο του Λεόνοφ από το διαστημόπλοιο, τον διαστημικό του περίπατο και τον ίδιο να περιγράφει αυτά που βλέπει (ρωσικά, 1:31).

• Δείτε μια ομάδα φωτογραφιών από την εφημερίδα The Guardian.

• Δείτε τα πιο ιστορικά διαστημικά "περπατήματα".

• Συνέντευξη του Λεόνοφ για τον διαστημικό του περίπατο στον υπεύθυνο δημοσίων σχέσεων της NASA Rob Navias τον Μάιο του 2014 (αγγλικά, 18:16).

• Βίντεο από το Dan Beaumont Space Museum όπου παρουσιάζεται όλη η προσπάθεια του Λεόνοφ, αλλά και των άλλων Σοβιετικών κοσμοναυτών (αγγλικά, 42:00). 

Πηγή: Today in Science History