Σαν σήμερα... 1866, γεννήθηκε ο Ρώσος φυσικός Pyotr Lebedev.

Pyotr Nikolayevich Lebedev

Σαν σήμερα, στις 8 Μαρτίου 1866, γεννήθηκε στη Μόσχα ο Pyotr Nikolayevich Lebedev, (ρωσικά: Пётр Николаевич Лебедев) που ίσως να υπήρξε ο πρώτος Ρώσος φυσικός που έγινε ευρύτερα διάσημος. Στον τομέα της φυσικής, ο Lebedev είναι περισσότερο γνωστός για τη συμβολή του στην πειραματική μελέτη των κυμάτων. Υπήρξε δημιουργός και επικεφαλής της πρώτης μεγάλης σχολής Ρώσων φυσικών, η οποία έπαιξε σημαντικό ρόλο στην προώθηση της επιστήμης στη Ρωσία. Επίσης δημιούργησε το πρώτο μεγάλο ερευνητικό εργαστήριο της Ρωσίας, όπου εκπαιδεύτηκαν πολλοί εξέχοντες φυσικοί.

Ο πατέρας του, Nikolay Vasilievich Lebedev, ήταν επιτυχημένος έμπορος  και προσπάθησε να οδηγήσει τον Pyotr στο ίδιο μονοπάτι. Μητέρα του ήταν η Анна Петровна (Άννα Πετρόβνα, πρώην Ζούκοβα). 
Τα πρώτα χρόνια εκπαίδευσης τα πέρασε στο γερμανικό σχολείο Peter Paul και στη συνέχεια στο ιδιωτικό σχολείο Realschule της Μόσχας. Μη θέλοντας τελικά ν' ακολουθήσει το εμπόριο, αφού ολοκλήρωσε τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, σπούδασε μηχανικός στο Imperial Technical School της Μόσχας. 

Ο Lebedev σε νεαρή ηλικία.

Παρά το γεγονός ότι πέρασε τρία χρόνια εκεί, πείστηκε ότι η καριέρα του μηχανικού δεν του ταίριαζε και προτίμησε ν' ασχοληθεί με την καθαρή επιστήμη. Έτσι, το 1887 γράφτηκε σε μία από τις καλύτερες σχολές για σπουδές Φυσικής στη Δυτική Ευρώπη εκείνη την εποχή, στο Ινστιτούτο Φυσικής του Πανεπιστημίου του Στρασβούργου, με την επίβλεψη του August Kundt.  

Το 1888 ο Kundt μετακινήθηκε στο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου και ο Lebedev τον ακολούθησε, όπου παρακολούθησε διαλέξεις θεωρητικής φυσικής από τον Hermann von Helmholtz, χωρίς τελικά να γίνει δεκτός από το πανεπιστήμιο γιατί είχε απολυτήριο κλασικού γυμνασίου.

Επιστρέφοντας στο Στρασβούργο, ο Lebedev ξεκίνησε το διδακτορικό του με την επίβλεψη του καθηγητή Friedrich Kohlrausch. Το 1891 ολοκλήρωσε την εργασία του με τίτλο "Ob izmerenii dielektricheskikh postoyannykh parov i o teorii dielektrikov Mossotti-Klauziusa" ("Για τη μέτρηση των διηλεκτρικών σταθερών των αερίων και για τα διηλεκτρικά στη θεωρία των Mossotti και Clausius"), όπου πειραματικά επιβεβαίωσε τη θεωρία.

Παράλληλα ο Lebedev μελέτησε τις θεωρίες για την ουρά των κομητών και τότε για πρώτη φορά του ήρθε η ιδέα για την πίεση της ακτινοβόλου ενέργειας (πίεση του φωτός) και την πιθανότητα να αποδειχτεί η ύπαρξη αυτής της πίεσης πειραματικά.

Φωτογραφικό πορτραίτο του Pyotr Lebedev
από τα αρχεία του Caltech.

Το φθινόπωρο του 1891 ο Lebedev επέστρεψε στη Μόσχα και αποδέχτηκε την πρόταση του A.G. Stoletov, διευθυντή του τμήματος φυσικής στο Πανεπιστήμιο της Μόσχας, να εργαστεί ως εργαστηριακός βοηθός του. 

Το 1899 παρουσίασε στο Πανεπιστήμιο της Μόσχας τη διατριβή του "Eksperimentalnoe issledovanie ponderomotornogo deystvia voln na rezonatory" ("Μια πειραματική έρευνα της δράσης των αργής κίνησης κυμάτων σε αντηχεία") για την οποία έλαβε διδακτορικό φυσικής και μαθηματικής επιστήμης, χωρίς να έχει προηγηθεί δίπλωμα μάστερ. Αυτό του έδωσε τη δυνατότητα να γίνει καθηγητής φυσικής στο Πανεπιστήμιο της Μόσχας το 1900. 

Αναμνηστικό νόμισμα της Ε.Σ.Σ.Δ. του 1991, με αξία 1 ρούβλι,
για τα 125 χρόνια από τη γέννηση του Lebedev.

Δουλεύοντας με τον Kundt και τον Kohlrausch είχε δείξει ενδιαφέρον για τα φωτεινά κύματα και την αλληλεπίδρασή τους με την ύλη. Το 1895 έφτιαξε μια καταπληκτική συσκευή που είχε τη δυνατότητα παραγωγής φωτεινών κυμάτων με μήκη κύματος 4 και 6 χιλιοστά του μέτρου.

Χρησιμοποιώντας εξαιρετικά ευφυείς μεθόδους, ο Lebedev κατάφερε το 1899, όχι μόνο να εντοπίσει την πίεση του φωτός, αλλά να γίνει  ο πρώτος που μέτρησε αυτή την πίεση σε στερεά σώματα. 

Το 1900 παρουσίασε στο 1ο Παγκόσμιο Συνέδριο Φυσικής στο Παρίσι τα αποτελέσματα της έρευνάς του με την εργασία "Opytnoe issledovanie svetovogo davlenia" ("Μια πειραματική έρευνα για την πίεση του φωτός") κι έτσι έγινε η πρώτη ποσοτική επιβεβαίωση της ηλεκτρομαγνητικής θεωρίας του James Clerk Maxwell. Η εργασία δημοσιεύθηκε το 1901.

Γραμματόσημο με αξία 40 καπίκια, του 1951
από την Ε.Σ.Σ.Δ., προς τιμή του Lebedev.

Περίπου την ίδια περίοδο ο Lebedev ξεκίνησε την έρευνά του για το μαγνητικό πεδίο της Γης. Όμως, παράλληλα πέρασε την κυρίως έρευνά του σε μια επόμενη φάση προσπαθώντας να υπολογίσει την πίεση του φωτός στα αέρια. Το 1910 ολοκλήρωσε και αυτή την εργασία. 

Οι τεχνικές που χρησιμοποιούσε ο Lebedev ήταν τόσο εξαιρετικές, που οι προσπάθειες άλλων επιστημόνων να συνεχίσουν το έργο του μετά το θάνατό του ήταν άκαρπες. Μόνο στη δεκαετία του '20 κατάφεραν να αναπτύξουν νέες τεχνικές κενού και να συνεχίσουν αυτό το έργο.

Η βιογραφία του Pyotr Lebedev από τον Victor Dukor.
Αριστερά, η πρώτη ρωσική έκδοση του 1956 (εκδόσεις: Foreign
Languages Publishing House)  και δεξιά, η αμερικάνικη έκδοση
του 2004 (εκδόσεις University Press of the Pacific).

 Ο Lebedev ήταν ένας από τους πολλούς καθηγητές του Πανεπιστημίου της Μόσχας που το 1911 παραιτήθηκαν, διαμαρτυρόμενοι για την παράνομη κατάλυση της πανεπιστημιακής αυτονομίας από τον υπουργό εκπαίδευσης Lev A. Kasso.

Αυτή η ενέργεια είχε ως αποτέλεσμα να προσφερθούν στο Lebedev θέσεις καθηγητή από πολλά πανεπιστήμια της Ρωσίας και του εξωτερικού. Παράλληλα ξεκίνησε μια καμπάνια να συγκεντρωθούν χρήματα για να του φτιάξουν ιδιωτικό εργαστήριο. Όμως το σοκ που είχε προκληθεί από τα γεγονότα στο πανεπιστήμιο τού προκάλεσε προβλήματα υγείας, που τελικά οδήγησαν στον ξαφνικό θάνατό του.

Το 1912 ήταν υποψήφιος για το Νόμπελ Φυσικής, αλλά ο ξαφνικός θάνατός του ματαίωσε μια πολύ πιθανή βράβευσή του. 

Πέθανε στη Μόσχα από καρδιακή ανακοπή στις 1 Μαρτίου 1912, σε ηλικία μόλις 46 ετών. Ο τάφος του βρίσκεται στο κοιμητήριο της Μόσχας Novodevichy, ανάμεσα σε τάφους άλλων διασήμων Ρώσων.

Επιτύμβια στήλη στον τάφο του Pyotr Lebedev
στο κοιμητήριο Novodevichy.

Το 1913 στη Μόσχα, εκδόθηκε σε τρεις τόμους το σύνολο του έργου του Lebedev.
Η δραστηριότητα του Lebedev δεν περιοριζόταν μόνο στην έρευνα, αλλά επεκτεινόταν και στην εκπαίδευση των νεότερων Ρώσων φυσικών. Δημιούργησε σχολή από την οποία βγήκαν ονόματα όπως οι S. I. Vavilov, V. K. Arkadiev κ.α. που έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη της σοβιετικής φυσικής. Προς τιμή του η σχολή αυτή έχει ονομαστεί "Ινστιτούτο Φυσικής Lebedev".

Επίσης προς τιμή του, έχει δοθεί το όνομα Lebedev σ' ένα κρατήρα στη Σελήνη.

Πηγή: Today in Science History,  encyclopedia.com