Σαν σήμερα ... 1979 πέθανε ο Αυστροβρετανός πυρηνικός φυσικός Otto Robert Frisch.

Σαν σήμερα, στις 22 Σεπτεμβρίου 1979, πέθανε στο Cambridge (Κέιμπριτζ) της Αγγλίας ο αυστριακός στην καταγωγή πυρηνικός φυσικός, Otto Robert Frisch (Ότο Ρόμπερτ Φρις).  

Ο Otto Frisch γεννήθηκε στις 1 Οκτωβρίου 1904 στη Βιέννη της Αυστρίας σε μια αστική εβραϊκή οικογένεια με υψηλή μόρφωση και πνευματική σχέση με άλλες ονομαστές οικογένειες της Βιέννης. Ο πατέρας του Justinian Frisch, αν και με διδακτορικό στη νομική, εργαζόταν ως τυπογράφος στην οικογενειακή επιχείρηση, ενώ η μητέρα του Auguste Meitner ήταν πιανίστα. 

Ο Ότο εκπαιδεύτηκε σε βιενέζικο γυμνάσιο, έμαθε λατινικά, ελληνικά και κάποια αριθμητική, αλλά το μεγαλύτερο μέρος της μαθηματικής του κατάρτισης ήταν ιδιωτική και προσωπική. Από την ηλικία των 10 ετών άρχισε να μελετά άλγεβρα και τριγωνομετρία με τη βοήθεια του πατέρα του και μετά τα 12 ασχολήθηκε με τον μαθηματικό λογισμό κοντά στην τυφλό μαθηματικό Olga Neurath,  που γνώριζε πολλά μέλη του κύκλου των μαθηματικών και φιλοσόφων της Βιέννης, με τους οποίους και ο Frisch ήρθε σε επαφή. Ένα από τα σημαντικότερα γεγονότα της φοίτησής του στο γυμνάσιο συνέβη όταν είχε την ευκαιρία να ακούσει τον Albert Einstein να μιλά για την ειδική θεωρία της σχετικότητας. Αυτό τον έκανε να ελπίζει ότι μια μέρα θα τον συναντούσε και σε επαγγελματικό επίπεδο.

Το 1922 εισήλθε στο Πανεπιστήμιο της Βιέννης, απ' όπου αποφοίτησε το 1926 με διδακτορικό στη φυσική. Για μερικούς μήνες εργάστηκε ως σύμβουλος στον Siegmund Strauss, έναν Αυστριακό εφευρέτη που ασχολείτο με δοσίμετρα ακτίνων Χ. Κοντά στον Strauss πρέπει να έμαθε πολλά για την τεχνική της κατασκευής συσκευών μέτρησης, γιατί αυτό θα ήταν ένα δυνατό ατού του Frisch σε όλη τη διάρκεια της καριέρας του. 

Ο μικρός Ότο με τη μητέρα του

Λίγους μήνες αργότερα, το 1927, αποδέχτηκε θέση για ερευνητική εργασία στο Βερολίνο στο Physikalische Technische Reichsanstalt (Γερμανικό Εθνικό Φυσικό Εργαστήριο), όπου εργάστηκε στο οπτικό τμήμα υπό τον Carl Müller.

Εδώ συνάντησε, ως συνάδελφος πλέον, την διάσημη θεία του φυσικό επίσης Lise Meitner, η οποία συνεργαζόμενη επί 20 χρόνια με τον Otto Hahn κατάφεραν να πετύχουν τη σχάση του ουρανίου. 

Ο Frisch παρέμεινε τρία χρόνια στο Βερολίνο διεξάγοντας έρευνες, φτιάχνοντας φίλους και επαφές και καταφέρνοντας να συναντήσει τον Albert Einstein, προσωπικό φίλο της θείας του. Αυτή η περίοδος έληξε το 1930, όταν ο Γερμανός καθηγητής φυσικής Otto Stern του πρόσφερε θέση βοηθού, την οποία αργότερα ο Frisch περιέγραψε ως "τεχνικός υψηλού επιπέδου". Εκεί διεξήγαγε πειράματα εκτρέποντας δέσμες ιονισμένου αερίου με τη βοήθεια μαγνητών και μετρώντας την εκτροπή τους. Αυτά τα ελεγχόμενα πειράματα απαιτούσαν τη χρήση πολύ λεπτού και ακριβού τεχνικού εξοπλισμού, τον οποίο σχεδίαζε ο ίδιος ο Frisch. 

  

Το καλοκαίρι του 1933, όταν πλέον στη Γερμανία ήταν στην εξουσία οι ναζί και είχαν περάσει τους φυλετικούς νόμους σε βάρος των Εβραίων, ο Frisch γνωρίστηκε με τον Niels Bohr σε συνέδριο στην Κοπεγχάγη. 

Το 1934, μετά από πρόσκληση του Bohr, εγκαταστάθηκε στην Κοπεγχάγη για τα επόμενα 5 χρόνια, αφού προηγουμένως είχε εργαστεί για λίγους μήνες στο Κολέγιο Birkbeck του Λονδίνου υπό τον Patrick M. S. Blackett. 

Στην Κοπεγχάγη συνέχισε τη δουλειά που είχε ήδη ξεκινήσει πάνω στη ραδιενέργεια, αναζητώντας νέα ραδιενεργά στοιχεία που παράγονται από βομβαρδισμό πυρήνων με ακτινοβολία α. Οι μετρήσεις σ' αυτά τα πειράματα απαιτούσαν τη χρήση όλο και πιο ευαίσθητων οργάνων μέτρησης τα οποία συνέχισε να κατασκευάζει ο ίδιος. Επίσης, του δόθηκε η δυνατότητα να γνωρίσει καλύτερα τον Bohr, κάτι που τον έκανε να τον θαυμάζει και να τον θεωρεί ως τον βαθύτερο στοχαστή όλων των σύγχρονων φυσικών.

Πλάκα στο Πανεπιστήμιο του Μπέρμιγχαμ
αφιερωμένη στον Otto Frisch και τον Rudolf Peierls

Τα Χριστούγεννα του 1939 ευρισκόμενος στην Στοκχόλμη για επίσκεψη στη θεία του Lise, είχε την ευκαιρία να ενημερωθεί από αυτή για μια τελευταία επιστολή που είχε λάβει από τον Hahn, με τον οποίο συνέχιζε να συνεργάζεται με αλληλογραφία. Στην επιστολή αυτή ο Hahn μετέφερε την εκπληκτική πληροφορία, ότι από το ουράνιο που είχαν βομβαρδίσει με νετρόνια παρήχθη το ελαφρύτερο στοιχείο βάριο. 

Ο Frisch, αφού επέστρεψε στην Κοπεγχάγη, ενημέρωσε τον Bohr και έστειλε μια σύντομη σημείωση για την ανακάλυψη της πυρηνικής σχάσης στο βρετανικό επιστημονικό περιοδικό Nature. Κάνοντας υπολογισμούς ο Frisch κατέληξε στο συμπέρασμα ότι αυτό δεν μπορούσε να γίνει, μη δίνοντας σημασία στην έννοια της αλυσιδωτής αντίδρασης, κάτι όμως που πρόσεξε ο Δανός συνάδελφός του Christian Møller.

Στα τέλη του 1939 ο Frisch αποδέχτηκε τη θέση που του πρόσφερε ο καθηγητής Mark Oliphant, επικεφαλής του Τμήματος Φυσικής του Πανεπιστημίου του Μπέρμιγχαμ, να εργαστεί στο εργαστήριό του πάνω στη σχάση του ²³⁵U και ειδικά στο διαχωρισμό του από το ισότοπο ²³⁸U. Εκεί, συνεργαζόμενος με τον Rudolph Peierls και μερικούς εξαιρετικούς τεχνικούς, συνειδητοποίησε ότι μ' έναν καλύτερο τεχνικό σχεδιασμό μπορούσε κάποιος να παράγει μία λίβρα (450 γρμ.) ουρανίου μέσα σε λίγες εβδομάδες.

Το 1940 ο Frisch μετακόμισε στο Ινστιτούτο Ερευνών του Λίβερπουλ όπου συνεργάστηκε με τον James Chadwick και με αυτό ως βάση επισκέφτηκε ακόμη την Οξφόρδη και το Κέιμπριτζ τα επόμενα χρόνια. 
Το 1943 εσπευσμένα πολιτογραφήθηκε Βρετανός πολίτης και ο Chadwick τον πήρε στο Λος Άλαμος του Νέου Μεξικού ως μέλος της βρετανικής ομάδας επιστημόνων που θα εργάζονταν για το πρόγραμμα Μανχάταν. Εκεί παρέμεινε μέχρι το 1945, βλέποντας την επιτυχία της δοκιμής Trinity (πρώτη ατομική έκρηξη) τον Ιούλιο εκείνου του έτους, κοντά στο Alamogordo του Νέου Μεξικού.

Η φωτογραφία της ταυτότητας του Frisch
όταν εργαζόταν στο Λος Άλαμος

Μετά το τέλος του πολέμου επέστρεψε στην Αγγλία, όπου από το 1945 ως το 1947 κατείχε τη θέση του προϊσταμένου του τμήματος Atomic Energy Research Establishment (Ερευνητικό Ίδρυμα Ατομικής Ενέργειας) στο Harwell, υπό τον Robert Cockburn. 

Το 1947 του δόθηκε η έδρα Jackson ως καθηγητής Φυσικής στο Κολέγιο Trinity στο Κέιμπριτζ, όπου πλέον εγκαταστάθηκε, διεξάγοντας έρευνα στο εργαστήριο Cavendish.

Το 1951 παντρεύτηκε την γραφίστα Ulla Blau με την οποία απέκτησαν δύο παιδιά, τη Monica Eleanor (1952) και τον David Anthony. 

Ο Frisch παρέμεινε στο Cambridge και εργάστηκε δραστήρια μέχρι τη συνταξιοδότησή του, το 1972. Πριν τη συνταξιοδότησή του σχεδίασε μία συσκευή, την SWEEPNIK, με την οποία μετρούσε τις διαδρομές των σωματιδίων στους θαλάμους φυσαλίδων με τη χρήση λέιζερ και υπολογιστών. Βλέποντας ότι αυτή η συσκευή είχε ευρύτερες εφαρμογές, το 1969 ίδρυσε την εταιρεία Laser-Scan Limited (τώρα γνωστή ως 1Spatial) για παραπέρα διάδοση της ιδέας.

Ανάμεσα στα διάφορα βραβεία και τις διακρίσεις που έλαβε, δύο ήταν αυτά που τον χαροποίησαν περισσότερο, επειδή προέρχονταν από την Βρετανία που τον "υιοθέτησε".   Το "Μέλος του Τάγματος της Βρετανικής Αυτοκρατορίας - Μετάλλιο Ελευθερίας" (1946) και η εκλογή του ως μέλος στην Royal Society (Βασιλική Εταιρεία) (1948).

Το 1979 δημοσίευσε την αυτοβιογραφία του με τίτλο "What Little I Remember" ("Απ' ό,τι λίγα θυμάμαι"). Δημοσίευσε ακόμη τα βιβλία "Meet the Atoms" ("Να συναντήσουμε τα άτομα") (1947) και "Atomic Physics Today" ("Η Ατομική Φυσική σήμερα") (1961).

Η σορός του Otto Frisch αποτεφρώθηκε στις 5 Οκτωβρίου 1979 στο κρεματόριο της πόλης του Κέιμπριτζ.

Πηγή: Today in Science History