Σαν σήμερα... 1991, η Helen Sharman γίνεται η πρώτη αστροναύτης από την Βρετανία στο διάστημα.

Helen Patricia Sharman 

Σαν σήμερα, στις 18 Μαΐου 1991, η Helen Patricia Sharman (Έλεν Πατρίτσια Σάρμαν) έγινε η πρώτη Βρετανή πολίτης που βρέθηκε στο διάστημα με την πτήση του σοβιετικού διαστημοπλοίου Soyuz TM-12. Με το ίδιο διαστημόπλοιο ταξίδεψαν οι σοβιετικοί κοσμοναύτες Ανατόλι Αρτσεμπάρσκι (ουκρ. Анатолій Арцебарський) ως επικεφαλής και Σεργκέι Κρικαλιόφ (ρωσ. Серге́й Крикалёв) ως μηχανικός πτήσης. Προορισμός του διαστημοπλοίου ήταν ο σοβιετικός διαστημικός σταθμός MIΡ (ρωσ. Мир - Κόσμος). Έτσι, η  Helen Sharman έγινε η πρώτη γυναίκα που βρέθηκε στο στο σταθμό ΜΙΡ.

Ο επόμενος Βρετανός πολίτης που βρέθηκε στο διάστημα ήταν ο Tim Peake, πολλά χρόνια αργότερα, στις 15 Δεκεμβρίου 2015 ως (πρώτος) αστροναύτης της ESA.

Το πλήρωμα του διαστημοπλοίου Soyuz TM-12. (Από αρ.):
Ανατόλι Αρτσεμπάρσκι, Έλεν Σάρμαν και Σεργκέι  Κρικαλιόφ.

Η Sharman κέρδισε τη θέση της στο διάστημα όταν το 1989 απάντησε σε διαφήμιση που άκουσε στο ραδιόφωνο καθώς γύριζε από τη δουλειά της (χημικός) σε  βιομηχανία σοκολάτας. Η διαφήμηση έλεγε: "Ζητείται αστροναύτης. Η εμπειρία δεν είναι απαραίτητη" ("Astronaut wanted. No experience necessary"). 

Επιλέχτηκε στις 25 Νοεμβρίου 1989 ανάμεσα από 13.000 άτομα που έκαναν αίτηση με στόχο να συμμετάσχουν στην επιστημονική διαστημική αποστολή Project Juno. 

Το πρόγραμμα Juno ήταν ένα ιδιωτικό πρόγραμμα της Μ. Βρετανίας που είχε στόχο την εκτόξευση ενός Βρετανού πολίτη στο διάστημα με τη βοήθεια του σοβιετικού διαστημικού προγράμματος. 

Έτσι, δημιουργήθηκε μια σύμπραξη βρετανικών εταιρειών με σκοπό να συγκεντρώσει τα χρήματα που χρειάζονταν για να πληρωθεί η Σοβιετική Ένωση, που θα πρόσφερε μια θέση σε διαστημόπλοιο Soyuz, για ταξίδι στο διαστημικό σταθμό ΜΙΡ.

Το λογότυπο της αποστολής Soyuz TM-12 Juno που δείχνει
μια ιπτάμενη χήνα. Το σχέδιο έχει προέλθει από τον συνδυασμό
του ελληνικού μύθου για το άρμα της Αφροδίτης που σερνόταν
 από χήνες και από τον ναό της αρχαίας Ρωμαϊκής θεάς Juno
στη Ρώμη, που φυλασσόταν από χήνες.

Αρχικά επελέγησαν 4 άτομα, 

• ο Gordon Brooks, γιατρός από το Βασιλικό Ναυτικό της Βρετανίας (33 χρονών τότε),

• ο Timothy Mace, ταγματάρχης στην Βρετανική Αεροπορία (33 χρονών τότε),

• ο Clive Smith, λέκτορας στο Πανεπιστήμιο Kingston (27 χρονών τότε) και

• η Helen Sharman, τεχνολόγος τροφίμων (26 χρονών τότε).

Τελικά ο Mace και η Sharman επιλέχτηκαν για να ολοκληρώσουν το 18μηνο πρόγραμμα εκπαίδευσης στην Star City (Zvyozdny Gorodok) της Σοβιετικής Ένωσης.

Το κόστος της πτήσης έφτανε τα 7 εκατομμύρια λίρες. Επρόκειτο να καλυφθεί από διάφορα καινοτόμα προγράμματα, συμπεριλαμβανομένης της χορηγίας από ιδιωτικές βρετανικές εταιρείες και ενός συστήματος λαχειοφόρων αγορών. Μερικές από τις εταιρείες ήταν η British Aerospace, η Memorex, η Interflora και τα τηλεοπτικά δικαιώματα είχαν πουληθεί στο κανάλι ITV.

Τελικά η κοινοπραξία Juno απέτυχε να μαζέψει το απαιτούμενο ποσό και η Σοβιετική Ένωση εξέτασε την ακύρωση της αποστολής. Ωστόσο, με παρέμβαση του Μιχαήλ Γκορμπατσόφ έγινε δυνατή η ολοκλήρωση του προγράμματος, αλλά με λιγότερες δραστηριότητες. Η Helen Sharman θα εκτελούσε πειράματα που είχαν σχεδιαστεί από βρετανικά σχολεία και θα μπορούσαν να γίνουν με τον εξοπλισμό που ήδη υπήρχε στο ΜΙΡ. Παράλληλα, μια βρετανική μικροβιολογική έρευνα θα εκτελείτο από τους Σοβιετικούς κοσμοναύτες.

H Helen Sharman βγαίνει από το διαστημόπλοιο Soyuz TM-11
μετά την επιστροφή της στη Γη.

Η εκτόξευση του διαστημοπλοίου Soyuz TM-12 Juno έγινε με την βοήθεια πυραύλου Soyuz-U2 από το Κοσμοδρόμιο Baikonur στο Καζακστάν στις 12:50:27 UTC.

H Sharman έγινε η πρώτη Βρετανίδα ραδιοερασιτέχνης στο διάστημα χρησιμοποιώντας το ειδικό σήμα κλήσης GB1MIR στην μπάντα των 2m. Είχε επικοινωνία με 9 βρετανικά σχολεία και διεξήγαγε πειράματα με υπεραγωγούς σε υψηλή θερμοκρασία με τη συσκευή Elektropograph-7K. Ακόμη πραγματοποίησε μια σειρά από πειράματα με τα οποία μελετήθηκε ο επηρεασμός της έλλειψης βαρύτητας στους ανθρώπους και τα φυτά. 

H Sharman σχολίασε ότι είχε δυσκολία στην εξεύρεση εξοπλισμού στον ΜΙΡ καθώς υπήρχε πολύ περισσότερος εξοπλισμός κατά την διάρκεια της εκπαίδευσής της στη Star City.     

Η διαστημική στολή Sokol που φορούσε η Helen Sharman
στη διάρκεια της αποστολής της βρίσκεται τώρα στο
National Space Centre στο Λέστερ.

Μετά από παραμονή 8 περίπου ημερών στον ΜΙΡ, η Sharman επέστρεψε στη Γη στις 26 Μαΐου 1991, με την αποστολή του Soyuz TM-11 έχοντας συνταξιδιώτες τους κοσμοναύτες Βίκτορ Αφανάσιεφ (ρωσ. Виктор Афанасьев) και Μίσα Μανάροφ (ρωσ. Муса Манаров).

Το 1992 και το 1998 η Sharman και ο Mace ήταν υποψήφιοι στην επιλογή αστροναυτών από την Ευρωπαϊκή Διαστημική Υπηρεσία (ESA) χωρίς να καταφέρουν να επιλεγούν.

Μετά το διαστημικό της ταξίδι και για τα 8 επόμενα χρόνια, η Helen Sharman ασχολήθηκε ιδιωτικά με την διάδοση της επιστήμης στο κοινό. Το 1993 δημοσίευσε την αυτοβιογραφία της με τίτλο "Seize the Moment" ("Άδραξε τη στιγμή").

Παρακάτω μπορείτε να διαβάσετε μια συνέντευξη-αφήγηση της Helen Sharman στον δημοσιογράφο Michael Segalov για την βρετανική εφημερίδα The Guardian (5 Ιανουαρίου 2020).

Helen Sharman, η πρώτη αστροναύτης για την Βρετανία.
(Φωτογραφία: Alamy)

"Σχεδόν τα πάντα στην παιδική μου ηλικία ήταν φυσιολογικά και απλά. Η οικογένειά μας ζούσε σ’ ένα άνετο σπίτι σε προάστιο του Sheffield (Σέφιλντ). Πήγα σε σχολείο της περιοχής. Ποτέ δεν συνέβη κάτι ιδιαίτερα συναρπαστικό. Αυτό σημαίνει ότι πίστευα, πως μόνο φυσιολογικά πράγματα θα μπορούσαν να μου συμβούν.

Όταν επέλεγα τα επίπεδα Α (A-levels, για σπουδές), ένας καθηγητής Γερμανικών με βρήκε σ’ ένα διάδρομο και μου υπέδειξε ότι αν διάλεγα φυσική και χημεία, θα ήμουν το μόνο κορίτσι σε αυτά τα μαθήματα. Αυτή ήταν η πρώτη φορά που σκέφτηκα το φύλο μου σε σχέση με την επιστήμη και πολύ γρήγορα αποφάσισα ότι αυτό δεν επρόκειτο να με σταματήσει.

Ποτέ δεν καθόρισα τον εαυτό μου από το φύλο μου και συνεχίζω να μην το κάνω. Οι άνθρωποι συχνά με περιγράφουν ως την πρώτη Βρετανίδα στο διάστημα, αλλά στην πραγματικότητα ήμουν ο πρώτος άνθρωπος από την Βρετανία. Έτσι όπως λέγεται, αφήνεται να εννοηθεί ότι ήταν άντρας (το πρώτο πρόσωπο). Όταν ο Tim Peake (Τιμ Πικ) πήγε στο διάστημα, κάποιοι απλά ξέχασαν ποια ήμουν. Ο κανόνας θα ήταν αυτός που θα πήγαινε πρώτος να είναι άντρας, οπότε είμαι ενθουσιασμένη που κατάφερα να σπάσω αυτό το τυπικό.

Η Helen Sharman τιμάται από την Βασίλισσα της Μ. Βρετανίας
 Ελισάβετ Β' στο Κάστρο Windsor (Φεβρουάριος 2018).

Η αυτοπεποίθησή μου και η πίστη ότι «μπορώ να το κάνω» άλλαξαν τη ζωή μου. Άκουσα στο ραδιόφωνο τη διαφήμιση για την επιλογή του πρώτου αστροναύτη της Βρετανίας, ενώ οδηγούσα σπίτι από τη δουλειά. Έλεγξα όλα τα απαιτούμενα, αλλά νόμιζα ότι δεν θα με διαλέξουν κι έτσι δεν χρειαζόταν καθόλου να μπω στον κόπο. Φτάνοντας στο σπίτι συνειδητοποίησα ότι αν δεν έκανα αίτηση, τότε σίγουρα δεν θα μπορούσαν να με επιλέξουν. Όπως έλεγε η μαμά μου: "Αν δεν δοκιμάσεις κάτι, δεν θα μπορέσεις ποτέ να μάθεις τι θα μπορούσε να συμβεί".
Δεν υπάρχει μεγαλύτερη ομορφιά από το να κοιτάζεις τη Γη από ψηλά - και ποτέ δεν θα ξεχάσω την πρώτη φορά που την είδα. Μετά την απογείωση βγήκαμε από την ατμόσφαιρα και ξαφνικά μέσα από το παράθυρο, το φως πλημμύρισε το χώρο. Βρισκόμασταν πάνω από τον Ειρηνικό Ωκεανό. Το καταπληκτικά βαθύ γαλάζιο της θάλασσας μου έκοψε την ανάσα.

Το να μην κάνω τίποτα είναι μια κόλαση για μένα. Ακόμα κι αν είναι η ώρα που η οικογένεια ετοιμάζεται να φύγει από το σπίτι, θα απασχολούμαι με το πότισμα των φυτών, με την τακτοποίηση, με την εξάσκηση ενός κομματιού στο πιάνο με (φορεμένα) το καπέλο και τα γάντια μου. Ξέρω ότι μερικοί άνθρωποι απολαμβάνουν να κάνουν τα πράγματα χαλαρά, αλλά όχι με μένα, αισθάνομαι ότι απλά σπαταλώ το χρόνο μου.

Η Helen Sharman στο διαστημικό σταθμό ΜΙΡ.

Υπάρχει μια πολύ μικρή απόσταση ανάμεσα στην καρδιά μου και το κεφάλι μου και αυτό είναι χρήσιμο σε κατάσταση αυξημένης βαρύτητας (G-force).

Οι εξωγήινοι υπάρχουν, δεν υπάρχουν δύο γνώμες γι' αυτό. Υπάρχουν τόσα πολλά δισεκατομμύρια αστέρια εκεί έξω στο σύμπαν που πρέπει να υπάρχουν όλα τα είδη διαφορετικών μορφών ζωής. Θα είναι σαν εσένα κι εμένα, φτιαγμένοι από άνθρακα και άζωτο; Ίσως και όχι. Είναι πιθανό να είναι εδώ τώρα και απλά δεν μπορούμε να τους δούμε.

Η μοναδική μου αληθινή αγάπη είναι τα βουνά. Το να είσαι εκεί πάνω στη φύση είναι γαλήνιο και βάζει τη ζωή σε μια προοπτική. Υπάρχει κάτι στο μεγαλείο τους που κάνει ασήμαντη τη ζωή μου και τα προβλήματά της. Αλλά επίσης υπάρχουν κάποια μικρά πράγματα – ένας κρύσταλλος σ’ ένα βράχο, το μικρό σαλιγκάρι που κινείται σ’ ένα μονοπάτι - που μου θυμίζουν ότι υπάρχει τόσο πολύ ομορφιά, που  για να τη δείτε χρειάζεται μόνο ν’ ανοίξετε τα μάτια σας.

Το να έχω βρεθεί στο διάστημα μου έμαθε ότι οι άνθρωποι είναι αυτοί που πραγματικά έχουν σημασία και όχι τα υλικά αγαθά. Εκεί πάνω είχαμε όλα όσα χρειαζόμασταν για να επιβιώσουμε: τη σωστή θερμοκρασία, φαγητό και ποτό, ασφάλεια. Δεν σκέφτηκα ούτε μια στιγμή τα αντικείμενα που μου ανήκαν και είχα αφήσει στη Γη. Όταν πετούσαμε πάνω από συγκεκριμένα μέρη του πλανήτη, ήταν πάντα οι αγαπημένοι μας που σκεφτόμαστε ότι βρίσκονταν εκεί, κάτω από εμάς."

• Βίντεο με την εκτόξευση του Soyuz TM-12 (3:06).

• Βίντεο "Who was the first Briton in space?" (2:51).

• Βίντεο με συνέντευξη της Helen Sharman για την Royal Society (αγγλικά, 6:03).

Πηγή: Today in Science History, Project JUNO,