Σαν σήμερα ... 1909, γεννήθηκε ο πατέρας του πυρηνικού προγράμματος της Ινδίας, Homi Bhabha.

Homi J. Bhabha

Σαν σήμερα, στις 30 Οκτωβρίου 1909, γεννήθηκε στη Βομβάη (τώρα Mumbai) της Ινδίας ο  Homi Jehangir Bhabha, που θεωρείται ο "πατέρας του πυρηνικού προγράμματος της  Ινδίας".

Ο Homi Bhabha προερχόταν από πλούσια οικογένεια Parsi, με βαθιά παράδοση μόρφωσης και υπηρεσιών στην Ινδία. Πατέρας του ήταν ο διάσημος δικηγόρος Jehangir Hormusji Bhabha. 

Ο Bhabha (δεξιά) με τους γονείς του και τον αδελφό του Jamshed.

Στα πρώτα χρόνια της εκπαίδευσής του στη Βομβάη παρακολούθησε το σχολείο Cathedral and John Connon School, ένα από τα καλύτερα, ακόμη και σήμερα, σχολεία της Ασίας. Σε ηλικία 15 ετών συνέχισε τις σπουδές του στο Elphinstone College του Πανεπιστημίου της Βομβάης. Συνεχίζοντας τις σπουδές του στη Βομβάη παρακολούθησε το Royal Institute of Science μέχρι το 1927, οπότε και πήγε στην Αγγλία. Εκεί γράφτηκε στο Caius College του Κέιμπριτζ για να σπουδάσει μηχανολόγος σύμφωνα με την επιθυμία του πατέρα του και του θείου του Dorab Tata, που τον προόριζαν για τις επιχειρήσεις Tata (και σήμερα από τις πιο πλούσιες οικογένειες της Ινδίας). 

Ο Homi Bhabha την εποχή που ήταν στο Κέιμπριτζ.

Σύντομα ο Bhabha ανακάλυψε ότι το πραγματικό επιστημονικό του ενδιαφέρον ήταν για τα μαθηματικά και τη φυσική. Ο πατέρας του αντιλαμβανόμενος την προτίμηση του γιου του συμφώνησε μαζί του να πάρει πρώτα το πτυχίο του μηχανολόγου και μετά να συνεχίσει με ό,τι ήθελε. Έτσι κι έγινε. Το 1930 πήρε το πτυχίο μηχανολόγου και συνέχισε τις σπουδές του στα μαθηματικά με την επίβλεψη του Paul Dirac. Παράλληλα την ίδια εποχή εργαζόταν στο Εργαστήριο Cavendish του Κέιμπριτζ προετοιμάζοντας το διδακτορικό του στη θεωρητική φυσική. 

Ο Homi Bhabha με τον Paul Dirac.

Το 1933 ολοκλήρωσε τη διδακτορική του εργασία με τίτλο "The Absorption of Cosmic radiation" ("Η απορρόφηση της κοσμικής ακτινοβολίας"). Με αυτή την εργασία το 1934 κέρδισε την υποτροφία Isaac Newton για τα επόμενα τρία χρόνια.

Παράλληλα με την ερευνητική του εργασία στο Κέιμπριτζ, δούλεψε με τον Niels Bohr στην Κοπεγχάγη. Το 1936 δημοσίευσαν από κοινού την εργασία "Η είσοδος των ταχέων ηλεκτρονίων και η θεωρία των κοσμικών καταιγίδων", όπου περιέγραφαν τον τρόπο με τον οποίο οι κοσμικές ακτίνες αλληλεπιδρούν με την ανώτερη ατμόσφαιρα της γης.

Το 1937 πήρε μια ακόμη υποτροφία για να συνεχίσει την έρευνα στο Κέιμπριτζ. 

Το 1939 επέστρεψε για διακοπές στην Ινδία, όμως το ξέσπασμα του Β' Παγκοσμίου Πολέμου στην Ευρώπη τον υποχρέωσε να μείνει στην πατρίδα του. 

1950 - Η πρόταση του Jacques Hadamard προς την Σουηδική Ακαδημία Επιστημών
για να δοθεί το βραβείο Νόμπελ στον Homi Bhabha (5 φορές υποψήφιος).

Δέχτηκε μια θέση στο τμήμα Φυσικής του Ινστιτούτου Επιστημών της Ινδίας που εκείνη την εποχή διευθυνόταν από τον C. Raman. Εκεί ο Bhabha δημιούργησε το τμήμα έρευνας κοσμικών ακτίνων και πήρε κοντά του για να δουλέψουν μαζί του μερικούς φοιτητές, μεταξύ των οποίων ήταν και ο Harish-Chandra. Την ίδια εποχή δούλευε ανεξάρτητα στη δημιουργία πυρηνικών όπλων.

Στις 20 Μαρτίου 1941 εκλέχτηκε ως μέλος της Royal Society του Λονδίνου.

Το 1944 κι ενώ η Ινδία ήταν ακόμη υπό Βρετανική κατοχή, ο Bhabha αντιλαμβανόμενος τη σημασία δημιουργίας εργαστηρίων για πυρηνική έρευνα στην Ινδία, απευθύνθηκε στον μεγαλοεπιχειρηματία και οραματιστή Dorabji Jamsetji Tata, ζητώντας τη συνδρομή του. Πραγματικά η πρόταση του Bhabha έγινε δεκτή και τον επόμενο χρόνο δημιουργήθηκε στη Βομβάη το Ινστιτούτο Tata για Θεμελιώδη Έρευνα. Η χρηματοδότηση παρείχε στο ινστιτούτο τη δυνατότητα ευρείας κλίμακας έρευνα στη φυσική, τη χημεία, τα ηλεκτρονικά και τα μαθηματικά.

Ο Homi Bhabha πρόεδρος της Διάσκεψης των Ηνωμένων Εθνών
για την Ειρηνική Χρήση της Πυρηνικής Ενέργειας (1955).

Στα επόμενα χρόνια ο Bhabha έπαιξε ενεργό ρόλο στη δημιουργία της Υπηρεσίας Ατομικής Ενέργειας το 1948 (υπήρξε πρόεδρός της) και του Υπουργείου Ατομικής Ενέργειας το 1954. 

Οραματίστηκε ένα πυρηνικό πρόγραμμα τριών σταδίων που θα αποτελείται από τη χρησιμοποίηση του φυσικού ουρανίου, θορίου και πλουτωνίου σε εξελιγμένους πυρηνικούς αντιδραστήρες με καθετοποιημένη λειτουργία. Εξαιτίας αυτού, κλήθηκε  πατέρας του προγράμματος πυρηνικής ενέργειας της Ινδίας.

Το 1954 τιμήθηκε από την Ινδική κυβέρνηση με το βραβείο Padma Bhushan για την ανεκτίμητη προσφορά του στην επιστήμη και τη μηχανική.

(από αρισ.) Niels Bohr, Homi Bhabha, J.R.D. Tata και Jamshed Bhabha.

Το 1955 στη Γενεύη της Ελβετίας ήταν πρόεδρος της Διάσκεψης των Ηνωμένων Εθνών για την Ειρηνική Χρήση της Πυρηνικής Ενέργειας. Αυτό δεν τον εμπόδιζε να είναι οπαδός της ανάπτυξης των πυρηνικών όπλων, κάτι που επεδίωξε για την Ινδία, ιδιαίτερα μετά τον συνοριακό πόλεμο με την Κίνα το 1962. 

Σκέδαση Bhabha.

Κάτω από την δική του καθοδήγηση Ινδοί επιστήμονες ανέπτυξαν πρόγραμμα κατασκευής ατομικής βόμβας και το 1956 λειτούργησε στη Βομβάη ο πρώτος ατομικός αντιδραστήρας. 

Ήταν αυτός που πρώτος συνειδητοποίησε τη δυνατότητα χρήσης των μεγάλων αποθεμάτων θορίου της Ινδίας, αφού τα αποθέματα της χώρας σε ουράνιο ήταν μικρά.
Τα συνολικά αποθεματικά του θορίου στην Ινδία ανέρχονταν σε πάνω από 500.000 τόνους, σε εύκολα εξαγώγιμη μορφή, ενώ τα γνωστά αποθέματα του ουρανίου ήταν λιγότερα από το ένα δέκατο αυτής της ποσότητας. Το συμπέρασμά του ήταν ότι στόχος του προγράμματος μεγάλης εμβέλειας για την ατομική ενέργεια στην Ινδία έπρεπε να είναι η παραγωγή πυρηνικής ενέργειας το συντομότερο δυνατό από το θόριο αντί για το ουράνιο.

Ο Homi Bhabha με τον πρωθυπουργό της Ινδίας Τζαβαχαρλάλ (Παντίτ) Νεχρού.

Το 1958 εξελέγη τιμητικά μέλος της Αμερικανικής Ακαδημίας Τεχνών και Επιστημών.

Ο Bhabha κέρδισε το διεθνές επιστημονικό ενδιαφέρον όταν διατύπωσε με σωστό τρόπο την πιθανότητα σκέδασης ποζιτρονίων από ηλεκτρόνια, μια διαδικασία γνωστή σήμερα ως σκέδαση Bhabha. 

Στις αρχές της δεκαετίας του '60 βοήθησε σημαντικά τον Vikram Sarabhai να θεμελιώσει το πρόγραμμα της Ινδίας για την έρευνα του Διαστήματος.

Εκτός από εξαιρετικός επιστήμονας και οραματιστής, ο Bhabha υπήρξε ζωγράφος και φίλος της κλασικής μουσικής και της όπερας.

Γραμματόσημα της Ινδίας για τον Bhabha.

Στις 23 Ιανουαρίου 1966 ταξίδευσε από τη Βομβάη για τη Γενεύη με την πτήση 101 της Air India για να συμμετάσχει σε συνεδρία του Διεθνούς Οργανισμού Ατομικής Ενέργειας. Μετά από δύο προγραμματισμένες στάσεις στο Δελχί και στη Βηρυτό, την επόμενη μέρα το Boeing 707 συνετρίβη στις Γαλλικές Άλπεις (Mont Blanc) κοντά στο Rochers de la Tournette με αποτέλεσμα το θάνατο των 117 επιβαινόντων. Σύμφωνα με την επίσημη εκδοχή, αιτία του δυστυχήματος ήταν η κακή συνεννόηση του πιλότου με το κέντρο ελέγχου πτήσεων της Γενεύης σχετικά με τη θέση του αεροπλάνου. 

Σύμφωνα με μια θεωρία συνωμοσίας, σε δημοσιευμένες συνεντεύξεις του ο πρώην πράκτορας της CIA Robert Crowley  ισχυρίστηκε στο δημοσιογράφο Gregory Douglas, ότι η CIA ανατίναξε το αεροπλάνο που επέβαινε ο Homi Bhabha, επειδή εκείνη την εποχή ανησυχούσε για τα σχέδια της Ινδίας στην ανάπτυξη πυρηνικών όπλων.

Ο Bhabha (δεξιά) με τους Αϊνστάιν, Hideki Yukawa και John Wheeler.

Μετά τον θάνατο του Bhabha, η Υπηρεσία Ατομικής Ενέργειας στη Βομβάη μετονομάστηκε προς τιμή του σε Κέντρο Ατομικής Έρευνας Bhabha.

Από το 1967 υπάρχει το Συμβούλιο Υποτροφιών Homi Bhabha. Άλλα ονομαστά ινστιτούτα στην Ινδία προς τιμή του είναι το Εθνικό Ινστιτούτο Homi Bhabha και το Κέντρο Homi Bhabha για την Επιστημονική Εκπαίδευση στη Βομβάη.

Προτομή του Bhabha στο προαύλιο του
Birla Industrial & Technological Museum στην Καλκούτα.

• Αφιέρωμα στα 100 χρόνια από τη γέννηση του Homi Bhabha, "Remembering Dr. Homi Bhabha, the Physicist". Έκδοση του Bhabha Atomic Research Centre, 2009 (αγγλικά). 

• "10 πράγματα που χρειάζεται να ξέρετε για τον Homi Bhabha" - The Better India (αγγλικά).

• Ένα φιλμ για τον Dr Homi Bhabha από το TIFR (Tata Institute of Fundamental Research) (49:32, αγγλικά).

• Η ζωή και το έργο του Homi Bhabha από το Google Arts and Culture. 

• "Growing the Tree of Science: Homi Bhabha and the Tata Institute of Fundamental Research", ένα βιβλίο της Indira Chowdhury για την σχέση του H. Bhabha και του Ινστιτούτου Tata.

Πηγή: Today in Science History