Σαν σήμερα ... 1901, γεννήθηκε ο Αυστραλός φυσικός Sir Mark Oliphant.

Mark Oliphant

Σαν σήμερα, στις 8 Οκτωβρίου 1901, γεννήθηκε στο Kent Town, ένα προάστιο της Αδελαΐδας της Αυστραλίας ο Markus Laurence Elwin Oliphant, πειραματικός φυσικός που διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην πρώτη πειραματική επίδειξη της πυρηνικής σύντηξης. 

Ήταν ο μεγαλύτερος από τους πέντε γιους του Harold George Oliphant, δημοσίου υπαλλήλου και της Edith Tucker, δασκάλας. Ο πατέρας του, που ήταν πολύ  θρησκευόμενος άνθρωπος, τον προόριζε για ιερέα, όμως ο νεαρός Oliphant έδειχνε  περισσότερο ενδιαφέρον για την επιστήμη και να φτιάχνει μικροκατασκευές στην αυλή του σπιτιού του, παρά για τη θρησκεία. 

O Oliphant (δεξ.) με τον Rutherford το 1932.

Αποφοίτησε από το γυμνάσιο με καλούς βαθμούς πριν πάει το 1919 να παρακολουθήσει το Πανεπιστήμιο της Αδελαΐδας. Αρχικά ενδιαφερόταν για την οδοντιατρική ή την ιατρική, αλλά ένας καθηγητής του, ο Δρ Roy Burdon, τον έπεισε να σπουδάσει φυσική.  Έτσι ο  Oliphant αποφοίτησε με πτυχίο φυσικής.

Έχοντας κάνει κάθε είδος δουλειάς κατά τη διάρκεια των σπουδών του για να ζήσει, μετά την αποφοίτησή του δούλεψε ως καθαριστής δαπέδων για έναν κατασκευαστή κοσμημάτων. 
Το 1925 παντρεύτηκε τη Rosa Wilbraham με την οποία απέκτησαν μία κόρη. Εκείνη την εποχή ο Oliphant παρακολούθησε στην Αδελαΐδα μια διάλεξη που έδωσε ο φυσικός από τη Νέα Ζηλανδία Ernest Rutherford. Εντυπωσιάστηκε τόσο πολύ από όσα άκουσε να λέει ο  Rutherford, ώστε αμέσως σκέφτηκε πως αν μπορούσε, θα ήθελε μια μέρα να δουλέψει με αυτόν τον άνθρωπο.   

Ο Mark Oliphant το 1937.

Το 1927 ο Oliphant κέρδισε μια υποτροφία από το Πανεπιστήμιο της Αδελαΐδας και έγινε δεκτός από το Πανεπιστήμιο του Cambridge. Εκεί πήρε θέση στο Εργαστήριο Cavendish, εκπληρώνοντας την επιθυμία του να εργαστεί κοντά στον καθηγητή Rutherford και την ομάδα επιστημόνων που είχε γύρω του, αποστολή της οποίας ήταν να βρει έναν τρόπο να διασπάσει το άτομο.

Ο Oliphant και η ομάδα με την οποία συνεργαζόταν κατόρθωσαν να διασπάσουν για πρώτη φορά το άτομο το 1932. Ήταν ένα εκπληκτικό επίτευγμα, αλλά αυτή δεν ήταν η μοναδική ασχολία του Oliphant. Παράλληλα είχε επικεντρώσει την προσοχή του στην τεχνητή αποσύνθεση του πυρήνα και των θετικών ιόντων ενός ατόμου, καθώς και στο σχεδιασμό ενός επιταχυντή σωματιδίων. Την ίδια περίοδο ο Oliphant ανακάλυψε τα ισότοπα ³He (Ήλιο 3) και ³H (Τρίτιο) και αντιλήφθηκε ότι οι πυρήνες του βαρέος υδρογόνου θα μπορούσαν να αναγκαστούν να αντιδρούν μεταξύ τους και να συγχωνευθούν. 

Ο Mark Oliphant (2ος από αριστ.) με τον κυβερνήτη της Ν. Αυστραλίας
Sir Willoughby Norrie, τον καθηγητή Kerr Grant και τον πατέρα του H. G. Oliphant
(24 Ιανουαρίου 1947).

Αυτή η ανακάλυψη της σύντηξης του υδρογόνου ήταν που οδήγησε προς τη βόμβα υδρογόνου, αλλά ο Oliphant δεν θέλησε ποτέ να χρησιμοποιηθεί αυτή η γνώση με τέτοιο τρόπο. Κάποια χρόνια αργότερα, ο Edward Teller χρησιμοποίησε τη γνώση του Oliphant για να φτιάξει την υδρογονοβόμβα.

Ο Mark Oliphant (αρ.) με τον Homi Jehangir Bhabha και τον Philip Baxter
στο διήμερο συμπόσιο "Ατομική Ενέργεια στην Αυστραλία" 
στο Σύδνεϊ, στις 31 Αυγούστου 1954.

Το 1937 ο Oliphant πήρε θέση καθηγητή Φυσικής στο Πανεπιστήμιο του Μπέρμιγχαμ. Εκεί συνέχισε την έρευνά του μαζί με τον John Randall και τον Harry Boot. 

Το 1939 πήρε επιχορήγηση για να βοηθήσει στην ανάπτυξη ενός ραντάρ που εξέπεμπε σε μικρά μήκη κύματος. Η χρήση αυτού του ραντάρ στη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου βοήθησε τις συμμαχικές δυνάμεις να αντιμετωπίσουν τα Γερμανικά υποβρύχια U-boat και τις επιθέσεις των βομβαρδιστικών. 

Την ίδια χρονιά, ο Oliphant ταξίδεψε στο Μπέρκλεϊ της Καλιφόρνιας όπου συνάντησε τον  Ernest Lawrence. Αυτός του έδειξε τον τρόπο για την κατασκευή ενός κύκλοτρου 60 ιντσών (152,4 cm), όμως λόγω του πολέμου, το σχέδιο δεν μπόρεσε να υλοποιηθεί νωρίτερα από το 1950.

Το 1940, ο Otto Frisch και ο Rudolf Peierls που επίσης εργάζονταν στο Πανεπιστήμιο του Μπέρμιγχαμ, θεώρησαν ότι το ουράνιο-235 θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για τη δημιουργία μιας ατομικής βόμβας. Ο Oliphant, που ήταν υπεύθυνος της επιτροπής  Maud για την μελέτη αυτής της πρότασης, έστειλε τον Μάρτιο του 1941 στην Uranium Committee (Επιτροπή Ουρανίου) των ΗΠΑ μία έκθεση με τις ιδέες των συναδέλφων του. Όμως, οι Αμερικανοί δεν φαινόταν να ενδιαφέρονται για την ιδέα εκείνη την εποχή, αφού δεν απάντησαν στην έκθεση. 

O Marc Oliphant to 1954 στο γραφείο του στο Εθνικό Πανεπιστήμιο Αυστραλίας.

Οι Άγγλοι, που ήταν ήδη στον πόλεμο με τη ναζιστική Γερμανία, θεωρώντας ότι η βόμβα ήταν απαραίτητη και σημαντική για τις προσπάθειές τους, έστειλαν τον Oliphant να συναντηθεί και να προσπαθήσει να πείσει την Επιτροπή για την αναγκαιότητα υλοποίησης του σχεδίου. Ευρισκόμενος ο Oliphant στις ΗΠΑ συναντήθηκε με τους συναδέλφους του Ernest Lawrence, James Conant και Enrico Fermi τονίζοντας τη σημασία του έργου. Λόγω των προσπαθειών του, οι Ηνωμένες Πολιτείες ίδρυσαν το "Office of Scientific Research and Development" ("Γραφείο Επιστημονικής Έρευνας και Ανάπτυξης"). Το Γραφείο αυτό ανέλαβε στην εποπτεία του την Επιτροπή Ουρανίου και τον Δεκέμβριο του 1941, μετά την επίθεση στο Περλ Χάρμπορ από τους Ιάπωνες, ίδρυσαν την "Manhattan Engineer District" ("Μηχανολογική Περιφέρεια Μανχάταν") για να στεγάσουν αυτό που σύντομα θα αποκαλείτο "Manhattan Project" ("Πρόγραμμα Μανχάταν"), δηλαδή το Αμερικανικό πρόγραμμα κατασκευής της ατομικής βόμβας.

Αναμνηστική πλάκα για τον Mark Oliphant στο Πανεπιστήμιο του Μπέρμιγχαμ.

Το 1943 ο Oliphant μετακόμισε στις ΗΠΑ ως μέλος της Βρετανικής αποστολής που συμμετείχε στο "Πρόγραμμα Μανχάταν".

Μετά τη ρίψη της ατομικής βόμβας το 1945 στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι, ο Oliphant  συγκλονίστηκε από την καταστροφή που αυτή προκάλεσε και διαφώνησε με οποιαδήποτε μελλοντική παρόμοια χρήση. Όπως δήλωσε αργότερα, αν ήξερε πόσο καταστροφική θα ήταν η βόμβα, ποτέ δεν θα πίεζε να πείσει για την κατασκευή της. Βέβαια, η συμμετοχή του Oliphant στην υλοποίηση του σχεδίου ήταν μικρή, αφού το μεγαλύτερο διάστημα βρισκόταν στο Μπέρκλεϊ με τον Lawrence δουλεύοντας με το Ουράνιο 235.

Όταν έγινε η χρήση της βόμβας τον Αύγουστο του 1945, ο Oliphant είχε ήδη επιστρέψει  στο Πανεπιστήμιο του Μπέρμιγχαμ από τον Απρίλιο του ίδιου έτους. Από αυτό το σημείο έγινε ακραίος κριτικός των πυρηνικών όπλων και συμμετείχε στις Διασκέψεις Pugwash για την Επιστήμη και τις Παγκόσμιες Υποθέσεις. 

Ο Oliphant μπροστά στην ομοπολική γεννήτρια με τον 

τεχνικό διευθυντή του έργου Jimmy Edwards (1953).

Λόγω της στάσης του εναντίον των πυρηνικών όπλων, ο Oliphant συχνά απομακρύνθηκε από επιστημονικά πειράματα που αφορούσαν την πυρηνική ενέργεια. Η κυβέρνηση των ΗΠΑ αρνήθηκε να δώσει στην Oliphant θεώρηση βίζας το 1951 όταν ήθελε να παρακολουθήσει ένα συνέδριο πυρηνικής φυσικής στο Σικάγο. Οι Βρετανοί παρέκαμψαν την βοήθεια από τον Oliphant όταν εξέτασαν 12 πυρηνικά όπλα από το 1952 έως το 1957, παρόλο που ήταν εξαιρετικά ειδικευμένος να αξιολογήσει την ασφάλεια των δοκιμών. Αλλά ο Oliphant δεν άλλαξε ποτέ ξανά τη γνώμη του για τα όπλα. 

Ο Mark Oliphant το 1971, κυβερνήτης της Ν. Αυστραλίας.

Το 1950 ο Oliphant επέστρεψε στην Αυστραλία. Εκεί έγινε ο πρώτος διευθυντής της "Research School of Physical Sciences" ("Ερευνητικής Σχολής των Φυσικών Επιστημών") στο νέο Αυστραλιανό Εθνικό Πανεπιστήμιο της Καμπέρα. Στην περίοδο που βρισκόταν εκεί, βοήθησε να σχεδιαστεί και να κατασκευαστεί η μεγαλύτερη ομοπολική γεννήτρια (Homopolar generator) στον κόσμο, η οποία επρόκειτο να τροφοδοτήσει ενεργειακά ένα σύγχροτρο το οποίο όμως δεν φτιάχτηκε ποτέ. Αντί γι' αυτό χρησιμοποιήθηκε για να δώσει ενέργεια στον LT-4 Tokamak και σ' ένα μεγάλης κλίμακας railgun, που χρησιμοποιήθηκε ως επιστημονικό όργανο σε πειράματα φυσικής πλάσματος.

Το 1954 δημιούργησε την Αυστραλιανή Ακαδημία Επιστημών και το 1956 έγινε ο πρώτος πρόεδρός της. 

Η πτέρυγα Oliphant στο κτίριο Φυσικής του Πανεπιστημίου
Αδελαίδας όπου στεγάζεται η Ομάδα Αστροφυσικής Υψηλής Ενέργειας.

Το 1967 συνταξιοδοτήθηκε από το Εθνικό Πανεπιστήμιο της Αυστραλίας. 

Στη συνέχεια προσκλήθηκε να γίνει κυβερνήτης της Νότιας Αυστραλίας. Αποδεχόμενος την τιμή, εκτέλεσε τα καθήκοντά του από το 1971 έως το 1976. Ως κυβερνήτης χρησιμοποίησε τη θέση του για να αντιταχθεί στις πυρηνικές δοκιμές της Γαλλίας στον Ειρηνικό. 

Το 1987 πέθανε η σύζυγός του Rosa μετά από πολύχρονη ταλαιπωρία. Αυτή η δύσκολη περίοδος στη ζωή του έκανε τον Oliphant να γίνει ισχυρός υποστηρικτής της εθελοντικής ευθανασίας στην περίπτωση πάθησης από ανίατη ασθένεια.

Ο Mark Oliphant πέθανε στην Καμπέρα, στις 14 Ιουλίου 2000, σε ηλικία 99 ετών. 
Θα τον θυμόμαστε ως επιστήμονα που βοήθησε στην κατασκευή της ατομικής βόμβας, αλλά που έμεινε σταθερός στις αρχές του προσπαθώντας να σταματήσει την περαιτέρω ανάπτυξη και χρήση των πυρηνικών όπλων.

Ο Oliphant το 1997.

Τιμήθηκε με πλήθος βραβείων από πολλές χώρες του κόσμου.

Μια συνέντευξη του Mark Oliphant στον Mick Joffe  εδώ.

Πλούσια στοιχεία βιογραφίας του Mark Oliphant εδώ και εδώ.

Πηγή: Today in Science History,  Encyclopedia of World Biography