 |
| Sidney Coleman (1937 - 2007) (Physics History Network του AIP) |
Η Συνέντευξη
Σόπκα: Είμαι η Katherine Sopka (Κατερίνα Σόπκα) που μιλάει. Σήμερα, 18 Ιανουαρίου 1977, επισκέπτομαι τον καθηγητή Sidney Coleman (Σίδνεϊ Κόλμαν) στο γραφείο του στο Lyman Laboratory of Physics. Προς όφελος του εμπλουτισμού της Ιστορίας του Τμήματος Φυσικής τις τελευταίες δεκαετίες, ο καθηγητής Κόλμαν συμφώνησε ευγενικά να μοιραστεί μαζί μου τις αναμνήσεις και την άποψή του για την εξέλιξη της Φυσικής στο Χάρβαρντ, από τότε που ήρθε για πρώτη φορά ως ερευνητής το 1961.
Σόπκα: Καθηγητά Κόλμαν, ίσως μπορούμε να ξεκινήσουμε ρωτώντας σας για το υπόβαθρο που είχατε πριν έρθετε στο Χάρβαρντ και το μονοπάτι που σας οδήγησε στο να γίνετε θεωρητικός φυσικός.
Κόλμαν: Λοιπόν, μου αρέσει να λέω στους ανθρώπους ότι είμαι στο Χάρβαρντ επειδή γνώρισα έναν άντρα σε ένα μπαρ. Οι περιστάσεις με λεπτομέρειες έχουν ως εξής: Ήμουν μεταπτυχιακός φοιτητής στο CalTech. Είχα πάει εκεί μετά από μια προπτυχιακή σταδιοδρομία στο Ινστιτούτο Τεχνολογίας του Ιλινόις (IIT), μια ελάχιστα γνωστή σχολή στο Σικάγο και μπήκα στο μεταπτυχιακό στο CalTech το 1957. Το επόμενο καλοκαίρι, το καλοκαίρι του '58, αποφάσισα ότι ήθελα να κάνω διδακτορική έρευνα υπό τον Murray Gell-Mann (Μάρεϊ Γκέλμαν) και ο Μάρεϊ με πήρε ως διδακτορικό φοιτητή.
 |
| Ο Μάρεϊ Γκέλμαν (δεξιά) το 1964, δείχνει μια φωτογραφία από τον θάλαμο φυσαλίδων των Εργαστηρίων του Brookhaven, όπου έχουν καταγραφεί Ω-βαριόνια. Η ανακάλυψη αυτών απέδειξε την ορθότητα της θεωρίας του για την συμμετρία SU(3). Δίπλα του ο φυσικός Yuval Ne’eman (Γιούβαλ Νέεμαν) (1925 - 2006). (Αρχεία του Caltech) |
Αλλά στην πραγματικότητα εγώ ήμουνα στο δικό μου κόσμο. Δεν είχα καμία συγκεκριμένη σκέψη για το που ήθελα να δουλέψω και ειδικά στο τρίτο μου έτος κουβέντιαζα πολύ με ανθρώπους όπως ο Dick Norton (Ντικ Νόρτον) για πιθανά πράγματα που έπρεπε να κάνω και ένιωθα μάλλον κατάθλιψη επειδή δεν μπορούσα να αποφασίσω για κάποιο ενδιαφέρον θέμα. Στο τέταρτο έτος μου, ο Shelly Glashow (Σέλντον–"Σέλι" Γκλάσοου) ήρθε στο CalTech ως μεταδιδακτορικός υπότροφος. Είχε αποφοιτήσει από το Χάρβαρντ λίγα χρόνια πριν και είχε περάσει μερικά χρόνια στην Κοπεγχάγη. Τα πηγαίναμε πολύ καλά. Κολλήσαμε σχεδόν αμέσως, από την πρώτη μέρα που συναντηθήκαμε.
Αρχίσαμε να μιλάμε για φυσική και οι ιδέες για το θέμα της διατριβής μού δημιουργήθηκαν μέσα από τις συνομιλίες με τον Σέλι. Τον συνάντησα τον Σεπτέμβριο ή τον Οκτώβριο του '60 και μέχρι την άνοιξη του '61 είχαμε ήδη δημοσιεύσει την πρώτη μας κοινή εργασία στο Physical Review Letters με βάση κάποια δουλειά που έκανε ο Μάρεϊ. Ο Μάρεϊ επινόησε το SU (3) και ο Σέλι κι εγώ το εφαρμόσαμε στις ηλεκτρομαγνητικές διεργασίες. Αργότερα εκείνη την άνοιξη, ο Julian Schwinger (Τζούλιαν Σουίνγκερ) επισκέφτηκε το UCLA δίνοντας μια σειρά διαλέξεων. Ο Σέλι ήταν μεταπτυχιακός φοιτητής του Σουίνγκερ και τον συνάντησε κοινωνικά. Ο Σουίνγκερ επισήμανε ότι διέθετε μια μεταδιδακτορική υποτροφία και έψαχνε κάποιον να καλύψει τη θέση για τον επόμενο χρόνο, δηλαδή το φθινόπωρο του '61.
 |
| The Beachcomber Cafe στο Χόλιγουντ. (The Huntigton Digital Library) |
Ο Σέλι του είπε ότι ήμουν πολύ έξυπνος και μπορεί να ήμουν ο κατάλληλος υποψήφιος... βλέπετε, τα πράγματα ήταν πολύ λιγότερo επίσημα εκείνη την εποχή. Δεν χρειαζόταν να περάσεις από διαδοχικές επιτροπές για να βεβαιωθούν ότι δεν υπάρχει κάποια εύνοια. Ο Σέλι κανόνισε να δειπνήσουμε με τον ίδιο, τον Τζούλιαν και τη σύζυγο του Τζούλιαν στο Beachcombers, στο Χόλιγουντ. Έτσι τον γνώρισα στο μπαρ - αυτή είναι η πρώτη φορά που συνάντησα τον Τζούλιαν - τον συνάντησα σ’ ένα μπαρ. Περάσαμε ένα πολύ ευχάριστο βράδυ και νομίζω ότι δύο μέρες αργότερα ο Σέλι μου είπε ότι ο Τζούλιαν ήθελε να μου προσφέρει τη δουλειά, η οποία, όπως θυμάμαι, πλήρωνε έναν καλό μισθό για εκείνη την εποχή, 6.000 δολάρια ετησίως. Και στην πραγματικότητα δεν ήξερα τίποτα για ο,τιδήποτε, δεν είχα διδακτορική διατριβή, αν και είχα κάνει αρκετά πράγματα μέχρι εκείνη την περίοδο και ήμουν αρκετά σίγουρος ότι θα μπορούσα να συντάξω μια διατριβή αν χρειαζόταν.
Δεν ανησυχούσα για το αν θα βρω δουλειά, περίμενα να περάσει ο καιρός στο CalTech μέχρι τον επόμενο χρόνο για να τελειώσω τη διατριβή μου και μετά να ψάξω για δουλειά. Αλλά αυτή η προσφορά φαινόταν λογική και ρώτησα τον Σέλι αν το Χάρβαρντ ήταν ένα καλό μέρος για να εργαστείς κι ένα ευχάριστο μέρος για να ζεις, καθώς δεν είχα πάει ποτέ εκεί. Και είπε, ναι, οπότε αρπάζοντας την ευκαιρία, είπα κι εγώ ναι.
 |
| Τζούλιαν Σουίνγκερ (1918 - 1994) (Harvard University) |
Ήρθα στο Χάρβαρντ λίγο καθυστερημένα. Νομίζω ότι έφτασα μέσα στο Νοέμβριο γιατί υπήρχε κάποια διοικητική ανωμαλία. Ο Curry Street (Κάρι Στριτ), ο οποίος εκείνη την εποχή ήταν είτε Πρόεδρος, είτε Αναπληρωτής Πρόεδρος, μου είχε γράψει μια επιστολή ρωτώντας πότε σκοπεύω να πάρω το διδακτορικό μου και του απάντησα ότι δεν γνώριζα, αφού δεν είχα καν ξεκινήσει να γράφω τη διατριβή μου ακόμα. Μου είπε ότι θα ήταν σκόπιμο να είχα τουλάχιστον ένα προσχέδιο της διατριβής πριν αναλάβω τη δουλειά. Είπα λοιπόν εντάξει, αλλά αυτό μου πήρε λίγο χρόνο και νομίζω ότι δεν είχα πάρει ένα ολοκληρωμένο προσχέδιο της διατριβής, καταρχήν αποδεκτό από τον Μάρεϊ, μέχρι τον Οκτώβριο του '61 και ήρθα εδώ τον Νοέμβριο. Έμεινα δύο χρόνια μεταδιδακτορικός υπότροφος και μετά μου προσφέρθηκε και δέχτηκα μια θέση Επίκουρου Καθηγητή.
(Στη συνέχεια) Πήγα στο Μπέρκλεϋ για ένα εξάμηνο. Υποθέτω ότι ήταν το ακαδημαϊκό έτος '65 - ‘66, αν και θα μπορούσα να λείψω για ένα χρόνο. Ξεκίνησα να δουλεύω με τον Σέλι, αν και στην πραγματικότητα δεν είχαμε αρκετή συνεργασία. Ο Σέλι εκείνη την εποχή ήταν στο Μπέρκλεϋ είτε ως Επίκουρος, είτε ως Αναπληρωτής Καθηγητής, δεν θυμάμαι ποιο από τα δύο. Επέστρεψα εδώ (σημ. στο Χάρβαρντ) τον Ιανουάριο - προσπαθώ να ανασυγκροτήσω την ακριβή αλληλουχία των γεγονότων.
Λοιπόν, λίγο αργότερα, έλαβα ένα γράμμα από το Μπέρκλεϋ που έλεγε ότι ήταν πρόθυμοι να μου προσφέρουν μια μόνιμη θέση. Πήγα στον τότε Πρόεδρο του Τμήματος - δεν είμαι σίγουρος ποιος ήταν, μήπως ήταν τότε πρόεδρος ο Wendell Furry (Γουέντελ Φέρι); - και του είπα, κοίτα, έχω αυτή την προσφορά από το Μπέρκλεϋ και το σκέφτομαι, θέλετε να κάνετε αντιπρόταση; Το έκαναν και μου πρόσφεραν θητεία εδώ και δέχτηκα.
Εκ των υστέρων που το σκέφτομαι, σίγουρα δεν είχα καμία φιλοδοξία, σε οποιαδήποτε φάση, να πάω στο Χάρβαρντ ή να παραμείνω στο Χάρβαρντ. Είναι απλά κάτι που συνέβη. Αλλά φυσικά μου άρεσε εδώ από την στιγμή που έφτασα. Όχι τόσο για το τμήμα της Φυσικής, όσο για τη γενική ζωή στο Κέιμπριτζ, την οποία βρήκα πολύ ευχάριστη.
 |
| Richard “Dick” Eyre Norton (1928 - 2008). (The Aspen Times) |
Είχα περάσει όλη μου τη ζωή μέχρι την ηλικία των είκοσι ετών, εκτός από σύντομα ταξίδια, στο Σικάγο και μετά πέρασα τέσσερα χρόνια στην Πασαντίνα. Για δύο από αυτά τα χρόνια δεν είχα αυτοκίνητο. Δεν ήξερα να οδηγώ ̇ δεν είχα ποτέ αυτοκίνητο εκείνη την περίοδο. Τα δύο επόμενα χρόνια μπόρεσα να δανειστώ αυτοκίνητα φίλων, η Νότια Καλιφόρνια δεν είναι ένα πολύ συναρπαστικό μέρος αν δεν έχεις ένα αυτοκίνητο. Με τράβηξε πολύ η πνευματική και κοινωνική ζωή του Κέιμπριτζ. Μου άρεσε πολύ. Ήμουν πολύ χαρούμενος που έμεινα εδώ.
Σόπκα: Θα μπορούσα να σας ρωτήσω (πώς έγινε) και πήγατε από μια σχολή μηχανικών σε μεταπτυχιακή εργασία στη θεωρητική φυσική;
Κόλμαν: Ω, πάντα ήθελα να ασχοληθώ με τη φυσική. Πήγα στο IIT απλώς επειδή ήμουν χαζός. Ήμουν ιδιοφυΐα ως μαθητής στο σχολείο. Από τότε έχει υπάρξει μια σταθερή πτώση. Σκεφτόμενος τώρα το παρελθόν, συνειδητοποιώ ότι πιθανότατα θα μπορούσα να είχα πάρει υποτροφία για οποιοδήποτε πανεπιστήμιο της χώρας. Μήπως αυτό ακούγεται υπερβολικά εγωιστικό; Όχι, είχα ένα εξαιρετικό σχολικό ιστορικό. Ήμουν πραγματικά ένα πανέξυπνο παιδί, αλλά πίστευα ότι έπρεπε να μείνω στην περιοχή του Σικάγο, γιατί η οικογένειά μου σίγουρα δεν μπορούσε να πληρώσει τα έξοδα διαμονής μου μακριά από το σπίτι.
Η μητέρα μου είχε μείνει χήρα όταν ήμουν εννέα ετών. Έζησε για λίγο από τις οικονομίες της. Ο αδελφός μου ήταν μόλις έξι μηνών όταν πέθανε ο πατέρας μου. Αλλά μόλις ο αδελφός μου έφτασε σε ηλικία που μπορούσε να πάει στο νηπιαγωγείο, εκείνη ξεκίνησε να δουλεύει και εργάστηκε αδιάκοπα από τότε μέχρι τη συνταξιοδότησή της, πριν από περίπου δύο χρόνια. Έκανε γραμματειακή δουλειά. Δεν είχαμε πολλά χρήματα. Έτσι, πίστευα ότι έπρεπε να επιλέξω ένα πανεπιστήμιο στην περιοχή του Σικάγο, κάπου που θα μπορούσα να πηγαινοέρχομαι καθημερινά.
 |
| Wendell Hinkle Furry (1907 -1984) (wikipedia) |
Σκέφτηκα το Πανεπιστήμιο του Σικάγο, γιατί κάποια μέρα άτομα από διάφορα πανεπιστήμια ήρθαν στο λύκειό μας να μιλήσουν στους μαθητές. Μίλησα, αν θυμάμαι καλά, με μια νεαρή γυναίκα από το Πανεπιστήμιο του Σικάγο. Της είπα: «Με ενδιαφέρει να σπουδάσω φυσική» και εκείνη απάντησε: «Δεν διδάσκουμε φυσική. Διδάσκουμε γενική φιλελεύθερη παιδεία», εξηγώντας το λεγόμενο σχέδιο Hutchins (Χάτσινς). Δεν είχα τότε συνειδητοποιήσει ότι αυτό (το σχέδιο) ήταν φιάσκο από την αρχή της εφαρμογής του. Όποιος είχε λίγη εξυπνάδα, περνούσε όλα εκείνα τα μαθήματα μέσα σε ενάμιση χρόνο, απλώς δίνοντας εξετάσεις και σ’ εκείνη την φάση το πρόγραμμα βρισκόταν στα τελευταία του και θα καταργούνταν επίσημα ένα χρόνο αργότερα. Μου είπε λοιπόν αυτό το μεγάλο «παραμύθι» κι εγώ είπα - λίγο πιο ευγενικά, γιατί ήταν δεκαετία του ’50 και τότε μιλούσαμε πιο κόσμια: «Άντε παράτα μας μ’ αυτές τις βλακείες, δεν μ’ ενδιαφέρει». Και πήγα στο άτομο από το IIT, που μου είπε: «Μπορείς να κάνεις μαθήματα φυσικής από την πρώτη μέρα». Και είπα: «Ε, αυτό φαίνεται καλή περίπτωση, νομίζω θα πάω στο IIT». Αν είχα λάβει καλύτερες συμβουλές, μάλλον θα είχα πάει στο Πανεπιστήμιο του Σικάγο και θα είχα λάβει καλύτερη εκπαίδευση, γιατί το IIT ήταν μια μάλλον μέτρια σχολή - και παραμένει τέτοια. Τελικά, δεν ήταν και τόσο κακή.
 |
| Άρθουρ Τζάφι (1937 - ) (Harvard University) |
Ίσως, το ότι πήγα στο IIT είχε πιο αρνητικές συνέπειες στην κοινωνική μου εξέλιξη, γιατί ήταν μια σχολή όπου οι περισσότεροι πήγαιναν με το τραμ, ήταν γεμάτη από παράξενους τύπους. Επίσης επηρέασε αρνητικά τη γενική μου καλλιέργεια. Είμαι ακόμη και σήμερα γλωσσικά ανίδεος, μονόγλωσσος - μιλάω μόνο αγγλικά. Αν είχα πάει σε ένα σωστό πανεπιστήμιο, μάλλον θα με υποχρέωναν να μάθω κάποια ξένη γλώσσα, τότε που είχα τον χρόνο να το κάνω καλά. Πιθανόν έχασα ένα και παραπάνω χρόνο μαθαίνοντας φυσική (σημ. τόσο έμεινε στο ΙΙΤ).
Υπήρχαν βέβαια μερικοί άνθρωποι που, αν και όχι σπουδαίοι φυσικοί, ήξεραν τι γινόταν στον χώρο. Κάποιος, ονόματι Bob Malliot (Μπομπ Μάλλιοτ), ενδιαφέρθηκε για μένα και ουσιαστικά μου έκανε ανεπίσημα μαθήματα μελέτης. Μου έδινε βιβλία να διαβάζω, όπως το βιβλίο του Ντιράκ για τη κβαντική μηχανική και μετά συζητούσαμε για ό,τι είχα διαβάσει. Αυτό ήταν πολύ καλό για μένα. Στη συνέχεια πήγα σε ένα πρώτης τάξεως μεταπτυχιακό σχολείο. Αλλά το να ασχοληθώ με τη φυσική και ειδικότερα με τη θεωρητική φυσική, υπήρχε στο μυαλό μου από τότε που ήμουν έντεκα ή δώδεκα ετών.
Σόπκα: Αυτό είναι ενδιαφέρον.
Κόλμαν: Όσο για τη θεωρία υψηλών ενεργειών, δεν ήξερα καν τι ήταν όταν μπήκα στο προπτυχιακό και μόλις που την καταλάβαινα όταν άρχισα το μεταπτυχιακό. Όμως στο Caltech έμαθα πολύ γρήγορα τι ήταν και αποφάσισα πως αυτό ήθελα να κάνω.
 |
| Πολ Ντιράκ (1902 - 1984). (wikipedia) |
Σόπκα: Ας έρθουμε τώρα στη ...δική σας έρευνα.
Κόλμαν: Όσο για την έρευνά μου... Δεν μπορώ να πω ότι είχα ποτέ ένα συστηματικό ερευνητικό πρόγραμμα. Δούλευα πάνω σε προβλήματα που μου φαίνονταν ελκυστικά και ενδιαφέροντα. Υποθέτω πως, όπως οι περισσότεροι, παράβλεπα τις αδυναμίες μου. Μου άρεσαν τα καλά διατυπωμένα προβλήματα, αυτά που μπορούσαν να αντιμετωπιστούν σε μεγάλο βαθμό με αφηρημένη συλλογιστική, χωρίς να χρειάζεται να είμαι συνεχώς ενημερωμένος για τα τελευταία πειράματα και δεδομένα.
Αν έφτιαχνες ένα συνεχές σχέδιο, με την καθαρή φαινομενολογία στα δεξιά και την καθαρή μαθηματική φυσική στα αριστερά, ο μόνος άνθρωπος εδώ (σημ. στο Χάρβαρντ) που βρίσκεται πιο αριστερά από εμένα είναι ο Arthur Jaffe (Άρθουρ Τζάφι), που είναι πραγματικός μαθηματικός φυσικός. Ο Σέλι Γκλάσοου και ο Steve Weinberg (Στιβ Γουάινμπεργκ) είναι πιο δεξιά. Παρ’ όλα αυτά, δεν υπάρχει εδώ κανείς που να είναι καθαρός φαινομενολόγος, κάποιος που να ασχολείται πολύ με την ανάλυση δεδομένων ή με τέτοια πράγματα.
Έχω ελάχιστη επαφή με τους πειραματιστές, πέρα από την κοινωνική. Δεν έχει σημασία για μένα το ότι βρίσκομαι στο ίδιο τμήμα με ανθρώπους όπως ο Carlo Rubbia (Κάρλο Ρούμπια) ή ο Dick Wilson (Ρίτσαρντ "Ντικ" Γουίλσον). Θα ήμουν εξίσου ευτυχής αν ήμουν στην άλλη άκρη της χώρας. Είναι συμπαθείς άνθρωποι, δεν πρέπει να το παραβλέψω αυτό, αλλά, όσον αφορά την πρόοδο της δουλειάς μου, δεν παίζουν ρόλο.
Δεν μου αρέσει να συμμετέχω σε μεγάλα ερευνητικά προγράμματα. Μου αρέσει να βρίσκω το πρόβλημα, να το λύνω και να προχωρώ στο επόμενο. Μπορεί να υπάρχουν κοινοί θεματικοί άξονες με τη δουλειά μου, αλλά δεν υπάρχει συστηματική ανάπτυξη μιας και μόνο ιδέας.
 | ||
(Keystone Press / Alamy Stock Photo) |
Σόπκα: Εσείς προσωπικά βλέπετε πιο ευχάριστα μια αφηρημένη μαθηματική δομή ή κάποιο είδος θεωρητικής προσέγγισης ενός φυσικού μοντέλου;
Κόλμαν: Μιλάς για τις προτιμήσεις μου ή γι’ αυτά που έχω κάνει;
Σόπκα: Εννοώ τις προτιμήσεις σας και το στυλ σας.
Κόλμαν: Το στυλ μου τείνει να είναι πιο αφηρημένο και μαθηματικό, αν και, όπως είπα, είμαι πολύ μακριά από τη μαθηματική φυσική με την καθαρή έννοια. Είμαι πολύ πιο κοντά σε αυτό που κάνει ο Σέλι, παρά σε αυτό που κάνει ο Άρθουρ Τζάφι. Όμως βρίσκομαι πιο κοντά προς τη «μεριά του Τζάφι», απ’ ό,τι είναι ο Σέλι.
Το είδος της φυσικής υψηλών ενεργειών που θεωρώ καλύτερο, είναι στην πραγματικότητα αυτό που κάνει ο Σέλι. Ο Σέλι είναι σχεδόν ο ιδανικός. Όμως τα πράγματα που κάνουμε καθορίζονται όχι μόνο από τα ενδιαφέροντά μας, αλλά και από το ταλέντο μας. Και δεν νομίζω ότι έχω το ταλέντο για να κάνω τόσο καλά τα πράγματα που κάνει ο Σέλι, όσο καλά τα κάνει εκείνος. Αλλά έχω το ταλέντο να κάνω πολύ καλά τα πράγματα που κάνω εγώ.
Φυσικά, αυτά τα λέω εκ των υστέρων. Δεν ισχυρίζομαι ότι μια τέτοια ανάλυση καθόρισε τις αποφάσεις μου για το τι είδους φυσική θα κάνω. Είναι απλώς μια εξήγηση που δίνω τώρα, κοιτάζοντας πίσω.
Επίσης, πρέπει να λάβουμε υπόψη κάτι ακόμη ̇ νομίζω πως είναι μια φυσική ανθρώπινη τάση να υποτιμά κανείς τα πράγματα που κάνει καλά και να υπερτιμά εκείνα που δεν κάνει τόσο καλά. Γιατί λες: «Μακάρι να μπορούσα να το κάνω αυτό», αλλά αν ήδη μπορείς, τότε λες «ε, δεν είναι και τίποτα σπουδαίο». Τέλος πάντων, έτσι το βλέπω εγώ.
Δεν νομίζω ότι υπήρξα ποτέ στο επίκεντρο της ανάπτυξης της θεωρίας υψηλών ενεργειών. Πιστεύω ότι ο Σέλι και ο Στιβ υπήρξαν. Από την άλλη, θεωρώ ότι έχω κάνει μερικά πολύ, πολύ αξιόλογα πράγματα.
 |
| Σέλντον Γκλάσοου (1932 -) και Στίβεν Γουάινμπεργκ (1933 - 2021) στο Χάρβαρντ το 1979. (Photopress/CERN Courier Δεκέμβριος 1979, σελ. 395) |
Σόπκα: Ποια είναι η αγαπημένη σας εργασία;
Κόλμαν: Αυτό αλλάζει από μέρα σε μέρα. Το αγαπημένο μου άρθρο; Πιθανότατα είναι το πρώτο που έγραψα ποτέ, το άρθρο που έφτιαξα σε συνεργασία με τον Σέλι, «Electromagnetic Properties of Baryons in the Unitary Symmetry Scheme» («Ηλεκτρομαγνητικές ιδιότητες των βαρυονίων στο σχήμα της ενιαίας συμμετρίας»), είτε ένα που έγραψα πριν λίγα χρόνια, «The Quantum sine-Gordon Equation as the Massive Thirring Model».
Υποθέτω ότι έχουν κοινό ύφος. Και τα δύο, στο πλαίσιο της εποχής τους, ήταν εντυπωσιακά άρθρα. Δημιούργησαν απροσδόκητα αποτελέσματα. Μπήκαν στο πρόβλημα γρήγορα, το έλυσαν γρήγορα και βγήκαν γρήγορα. Καμιά φορά λέω ότι το είδος της φυσικής που μου αρέσει να κάνω μοιάζει περισσότερο με ανταρτοπόλεμο παρά με εκστρατεία. Μου αρέσει να βρίσκω το πρόβλημα, να το λύνω - κατά προτίμηση με έναν κομψό, έξυπνο, εντυπωσιακό τρόπο - και μετά να προχωρώ στο επόμενο.
Σόπκα: Πώς τα πάτε με τους μεταπτυχιακούς φοιτητές σας;
Κόλμαν: Λοιπόν, αυτό εξαρτάται από τον μεταπτυχιακό φοιτητή. Δεν θεωρώ ότι είμαι κάποιος ιδιαίτερα κατάλληλος για μεταπτυχιακούς φοιτητές. Το είδος φυσικής που κάνω δεν παράγει πολλά δευτερεύοντα ή παράπλευρα προβλήματα. Δεν διαθέτω κάποιο «τεράστιο μηχάνημα» που προσπαθεί να κατανοήσει, ας πούμε, τη δομή του μορίου του ηλίου - υπάρχει άραγε το μόριο του ηλίου; πιθανώς μόνο υπό πολύ ειδικές συνθήκες...- ή του charmonium ή οτιδήποτε παρόμοιο, ώστε να μπορώ να πω «εσύ θα κάνεις αυτό, εσύ εκείνο».
Έτσι, συνήθως ένας μεταπτυχιακός που τα καταφέρνει μαζί μου πρέπει να είναι κάπως αυτοδύναμος. Όταν έρχεται ένας έξυπνος, ανεξάρτητος φοιτητής, συνήθως συνεργαζόμαστε πολύ καλά. Τα τελευταία χρόνια είχα μερικούς πολύ επιτυχημένους φοιτητές, όπως ο Eric Weinberg (Έρικ Γουάινμπεργκ) και ο David Politzer (Ντέιβιντ Πόλιτζερ), που θεωρώ δύο από τους καλύτερους θεωρητικούς που έχουμε βγάλει. Και οι δύο υπήρξαν δικοί μου φοιτητές.
 |
| Richard "Dick" Wilson (1926 - 2018) (The Harvard.gazette) |
Αλλά κάποιος που δεν είναι τόσο δυνατός, μάλλον θα βίωνε μια καταθλιπτική εμπειρία δουλεύοντας μαζί μου. Γιατί, αν και είμαι πρόθυμος να μιλήσω μαζί τους και να σχολιάζω τι κάνουν, δεν είμαι παραγωγικός στο να τους δίνω θέματα. Μπορεί να τους προτείνω μικρά προβλήματα, αλλά μερικές φορές αυτά αποδεικνύονται απροσδόκητα δύσκολα. Αν ένα πρόβλημα φαίνεται εύκολο σε μένα, το κάνω ο ίδιος.
Mερικές φορές τα προβλήματα που προτείνω αποδεικνύονται πολύ χρήσιμα, άλλες φορές όμως αποδεικνύονται απελπιστικά δύσκολα, σίγουρα όχι άξια να αφιερώσει κανείς τόσο κόπο. Ένας φοιτητής μπορεί να δουλέψει πάνω σε κάτι για πέντε ή έξι μήνες και να νιώσει ότι έχασε τον χρόνο του. Αυτό συνέβη τόσο με τον Έρικ, όσο και με τον Ντέιβιντ, πριν βρουν τελικά προβλήματα που «έπιασαν». Ο Έρικ δούλεψε για έναν χρόνο πάνω σε ένα πρόβλημα που, απ’ όσο ξέρω, παραμένει ακόμη άλυτο. Και ο Ντέιβιντ το ίδιο. Αλλά μετά βρήκαν κάτι που λειτούργησε και απογειώθηκαν.
Σόπκα: Φαντάζομαι ότι αυτό είναι μέρος της εκπαιδευτικής διαδικασίας, έτσι δεν είναι;
Κόλμαν: Έχω την αίσθηση πως κάποιος που δουλεύει με τον Σέλι ή τον Στιβ περνάει πιο εύκολα. Είναι πιο πιθανό να τους προτείνουν προβλήματα που είναι πράγματι εφικτά, αν έχεις την υπομονή να κάνεις τους υπολογισμούς και να βγάλεις τα αποτελέσματα. Δεν απαιτούν μια ιδιοφυή έμπνευση. Εγώ, αν δεις το ιστορικό μου, δεν φαίνεται να δημιουργώ αυτού του τύπου τα «κάν’το και βγαίνει» προβλήματα για τους φοιτητές μου.
 |
| Η πρώτη σελίδα της εργασίας των Κόλμαν - Γκλάσοου με τίτλο "Electromagnetic Properties of Baryons in the Unitary Symmetry Scheme". (Physical Review Letters, Απρίλιος 1961) |
Σόπκα: Αλλά απολαμβάνεις να δουλεύεις με φοιτητές…
Κόλμαν: Όχι. Το μισώ. Το κάνω επειδή είναι μέρος της δουλειάς. Λοιπόν, βέβαια, αυτό δεν είναι εντελώς αλήθεια... ή ίσως είναι πιο αληθινό απ’ όσο θα ήθελα. Περιστασιακά υπάρχει κάποιος φοιτητής που είναι χαρά να συνεργάζεσαι μαζί του. Αλλά γενικά, θα ήμουν εξίσου ευτυχής αν δεν είχα καθόλου φοιτητές.
Υπάρχουν αρκετοί συνάδελφοι εδώ, με τους οποίους μπορώ να συνεργαστώ. Πολλοί ερευνητές, νέα μέλη ΔΕΠ και γενικά στην περιοχή του Κέμπριτζ υπάρχουν άφθονοι φυσικοί συνεργάσιμοι - στο Χάρβαρντ, στο MIT, στο Brandeis, ακόμη και στο Northeastern. Ξέρεις ποιος είναι καλός και ποιος όχι. Δεν είναι θέμα πιθανοτήτων.
Άρα, αν θέλω να συνεργαστώ με φυσικούς, δεν χρειάζεται να έχω μεταπτυχιακούς φοιτητές. Καμιά φορά υπάρχει κάποιος φοιτητής που είναι πραγματική χαρά να δουλεύεις μαζί του, όπως ο Ντέιβιντ και ο Έρικ, που ήταν σχεδόν ώριμοι φυσικοί ήδη όταν ήρθαν σε μένα.
Κατά τα άλλα, η δουλειά με φοιτητές μοιάζει σαν να διδάσκεις μάθημα· είναι κουραστική, δυσάρεστη δουλειά. Ένας πονοκέφαλος. Το κάνεις επειδή πληρώνεσαι. Αν δεν πληρωνόμουν, σίγουρα δεν θα το έκανα.
Σόπκα: Υποθέτω ότι αυτό σημαίνει πως θα προτιμούσες να αποφύγεις και τη διδασκαλία προπτυχιακών ή μεταπτυχιακών μαθημάτων;
Κόλμαν: Ή ακόμα και ειδικών θεματικών μαθημάτων. Η διδασκαλία είναι δυσάρεστη δουλειά. Δεν υπάρχει αμφιβολία. Έχει τις ανταμοιβές της - νιώθεις ικανοποίηση όταν κάνεις καλή δουλειά. Όπως όταν πλένεις τα πιάτα ή γυαλίζεις το πάτωμα - πράγματα που κάνω τακτικά, όταν είμαι εργένης. Νιώθω ευχαρίστηση όταν έχω κάνει καλή δουλειά στο γυάλισμα ή όταν έχω μετατρέψει έναν τεράστιο σωρό από βρώμικα πιάτα σε καθαρά, αστραφτερά. Αλλά, αν δεν χρειαζόταν, δεν θα το έκανα ποτέ.
Είμαι καλός στη διδασκαλία· θεωρούμαι πολύ καλός - και από μένα και από άλλους. Είμαι επίσης εξαιρετικός στο πλύσιμο των πιάτων, παρεμπιπτόντως. Όμως, δεν θα λέρωνα επίτηδες τα πιάτα μόνο και μόνο για τη χαρά του πλυσίματος, ούτε θα δίδασκα μάθημα μόνο για τη χαρά της διδασκαλίας.
 |
| Έρικ Γουάινμπεργκ (1947 - ) (Columbia University) |
Σόπκα: Αυτή είναι μια ενδιαφέρουσα αντιστοίχιση.
Κόλμαν: Αυτό που μου αρέσει να κάνω είναι η φυσική. Εννοώ ότι απολαμβάνω πολλά άλλα πράγματα. Αλλά το κομμάτι της επαγγελματικής ζωής που μου αρέσει είναι να κάνω φυσική και αν κάποιος μου έλεγε ξαφνικά, κοίτα, μπορείς να καθίσεις σε αυτό το γραφείο και να μιλήσεις και να κάνεις φυσική με τους ίδιους ανθρώπους, όλα θα είναι ίδια, εκτός από το ότι δεν θα χρειάζεται ποτέ να διδάξεις ένα μάθημα και ποτέ δεν θα δεις έναν μεταπτυχιακό φοιτητή και θα μειώσουμε στο μισό τον μισθό σου - θα άρπαζα αμέσως την προσφορά.
Σόπκα: Μάλλον λοιπόν θα ήσουν πιο ευτυχής σε ένα ινστιτούτο θεωρητικής φυσικής, παρά σε ένα πανεπιστημιακό ινστιτούτο για να διδάσκεις;
Κόλμαν: Όχι, αυτό το κάνει πολύ αφηρημένο. Γιατί αν σημαίνει να έχεις θέση, ας πούμε, στο Ινστιτούτο Προηγμένων Σπουδών (Institute for Advanced Study, σημ. στο Πρίνστον), τότε μπερδεύονται περισσότερο τα πράγματα. Όπως το ότι θα έπρεπε να ζεις στο Πρίνστον και αυτό είναι πραγματικά φρικτή εμπειρία.
Σόπκα: Έζησα εκεί ως νιόπαντρη, πριν χρόνια.
Κόλμαν: Οι νιόπαντρες παθαίνουν τα χειρότερα! Είναι ακόμα πιο δύσκολα γι’ αυτές. Γιατί τουλάχιστον οι άνθρωποι στο Πανεπιστήμιο ή στο Ινστιτούτο γεμίζουν τη μέρα τους με τα επαγγελματικά τους ενδιαφέροντα. Αλλά αν δεν έχεις αυτό, τότε δεν έχεις τίποτα. Τίποτα απολύτως. Είναι φρικτό μέρος, το πιο βαρετό μέρος στον κόσμο. Ή, για να μην το αδικήσω, σίγουρα το πιο βαρετό μέρος στον κόσμο όπου γίνεται καλή επιστήμη ή σοβαρή έρευνα. Το μόνο καλό στο Πρίνστον είναι ότι είναι κοντά στο Princeton Junction (σημ. παλαιά γειτονιά του Πρίνστον).
 |
| Ντέιβιντ Πόλιτζερ (1949 - ) (Caltech) |
Σόπκα: Βέβαια μπορείς να πας εύκολα στη Φιλαδέλφεια ή στη Νέα Υόρκη.
Κόλμαν: Αυτό είναι σωστό. Πέρασα ένα εξάμηνο στο Πρίνστον και ήταν πράγματι ευχάριστο. Ξυπνούσα τη Δευτέρα το πρωί και έκανα φυσική ασταμάτητα - με διαλείμματα μόνο για ύπνο και φαγητό - μέχρι την Παρασκευή το απόγευμα στις τέσσερις, οπότε έπαιρνα το τρένο για Νέα Υόρκη και δεν σκεφτόμουν καθόλου τη φυσική μέχρι τη Δευτέρα το πρωί. Ήταν λίγο πιο σχιζοφρενική η ζωή απ’ ό,τι στο Κέιμπριτζ, αλλά σε γενικές γραμμές η αναλογία φυσικής και μη φυσικής ήταν η ίδια.
Δεν ξέρω αν θα μου άρεσε να ζω έτσι συνέχεια, αλλά δεν ήταν δυσάρεστο. Παρ’ όλα αυτά, δεν υπάρχει ούτε ένα καλό βιβλιοπωλείο στο Πρίνστον, ούτε μέρος για καλό φαγητό, εκτός αν έχεις φίλο που μαγειρεύει. Είναι φριχτό.
Σόπκα: Μιλήσαμε για πολλά θέματα. Ίσως να κλείσουμε με τη δική σας οπτική για το Τμήμα Φυσικής (σημ. εννοεί του Χάρβαρντ), τόσο από μέσα όσο κι όταν το βλέπεις απέξω.
Κόλμαν: Ως κοινωνική οντότητα, δεν μοιάζει με το τμήμα φυσικής ενός μέρους όπως το Πρίνστον, κάποιου μεσοδυτικού πανεπιστημίου ή ακόμη και το Caltech. Δεν είμαστε απομονωμένοι· δεν χρειάζεται να επιλέγουμε τους φίλους μας μέσα από τους συναδέλφους μας.
Αν με ρωτούσες να ονομάσω τους τρεις καλύτερους φίλους μου στην περιοχή του Κέιμπριτζ (σημ. η περιοχή της Μασαχουσέτης όπου βρίσκεται το Χάρβαρντ), πιθανότατα ο ένας θα ήταν ο Σέλι, αλλά οι άλλοι δύο θα ήταν ο Jerry Lettvin (Τζέρι Λέτβιν) που είναι νευροφυσιολόγος στο MIT και ο John Schrecker (Τζον Σρέκερ) που είναι ιστορικός στο Brandeis. Αν συνέχιζα, θα ανέφερα άτομα από το Τμήμα Βιολογίας πριν καν αναφέρω άλλους φυσικούς. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν συμπαθώ τους φυσικούς, κάποιοι είναι πολύ κοντινοί μου φίλοι. Βλέπω συχνά τον Στιβ Γουάινμπεργκ, για παράδειγμα. Αλλά δεν είναι οι πιο στενοί μου φίλοι.
 |
| Jerry Lettvin (1920 - 2011). Στο ΜΙΤ το 1952. (wikipedia) |
Το Τμήμα Φυσικής δεν είναι το κέντρο της κοινωνικής μου ζωής. Αυτό έχει και τα μειονεκτήματά του ̇ η πληθώρα επιλογών και ενδιαφερόντων σημαίνει πως τα πράγματα δεν είναι τόσο δεμένα μεταξύ τους. Είμαι σίγουρος ότι οι μεταπτυχιακοί το νιώθουν περισσότερο.
Στο Caltech, όπου ήμουν φοιτητής, υπήρχε πολύ μεγαλύτερη οικειότητα ανάμεσα στους φοιτητές και τους καθηγητές. Ήταν μικρότερο πανεπιστήμιο - και ακόμη είναι - γύρω στους χίλιους φοιτητές τότε και βρισκόταν στην Πασαντίνα, δηλαδή είχαμε μόνο φοιτητές, καθηγητές και… μια παρέα από «χαριτωμένες» γηραιές κυρίες με αθλητικά παπούτσια. Όλοι γνώριζαν όλους. Οι μεταπτυχιακοί φοιτητές έκαναν πάρτι και έρχονταν καθηγητές. Οι καθηγητές έκαναν πάρτι και θα έρχονταν φοιτητές και όχι μόνο από το τμήμα φυσικής απ' όσο ξέρω. Έγινα πολύ φίλος με τον Max Delbruch (Μαξ Ντελμπρούκ), ο οποίος τώρα είναι συνταξιούχος και έχει φύγει κάπου στη Γερμανία, αλλά εκείνη την εποχή ήταν μοριακός βιολόγος στο Caltech. Αυτό το πράγμα δεν συμβαίνει εδώ.
Το Κέιμπριτζ είναι το κοινωνικό ισοδύναμο της κίνησης Μπράουν. Οι άνθρωποι, όπως τα τυχαία μόρια, απλώς περιπλανώνται. Γιατί είναι τόσο μεγάλο, γιατί εκεί υπάρχουν τόσοι πολλοί ενδιαφέροντες άνθρωποι, γιατί συμβαίνουν τόσα πολλά ενδιαφέροντα πράγματα, έτσι ώστε να υπάρχει λιγότερη συντροφικότητα μέσα στο τμήμα, από ό,τι σε οποιοδήποτε άλλο τμήμα. Το τμήμα του Πρίνστον δειπνεί πάντα ο ένας στο σπίτι του άλλου. Τι άλλο απομένει πια για να κάνουν; Λοιπόν έτσι είναι τα πράγματα.
 |
| John Schrecker (1937 - ) (Brandeis University) |
Σόπκα: Εννοούσα και το πώς λειτουργεί το Τμήμα, όχι μόνο κοινωνικά, όπως το γεύμα των μελών ΔΕΠ κάθε Δευτέρα, που είναι κάτι μοναδικό.
Κόλμαν: Α, ναι. Είμαστε ένα τμήμα στο οποίο η εξουσία είναι πιο διάχυτη απ’ ό,τι σε οποιοδήποτε άλλο τμήμα ξέρω. Όταν ο Στιβ Γουάινμπεργκ ήταν καθηγητής στο MIT, είχε πει: «Δεν αντιτίθεμαι στο ότι δεν με συμβουλεύονται για διορισμούς μόνιμων μελών, αλλά θα ήθελα τουλάχιστον να με ενημερώνουν». Το MIT τείνει ή τουλάχιστον έτσι ήταν την εποχή της βασιλείας του Vicky Weisskopf (Βίκτορ "Βίκι" Βάισκοπφ), να λειτουργεί ως ένα εξαιρετικά συγκεντρωτικό τμήμα, όπου η πολλή εξουσία βρισκόταν στα χέρια του προέδρου. Εκείνος έπαιρνε πολλές αποφάσεις, μονομερώς ή με τη βοήθεια ανθρώπων που ο ίδιος επέλεγε να συμβουλευτεί. Τα υπόλοιπα μέλη του τμήματος έμεναν απ’ έξω.
Στο δικό μας τμήμα όμως, η εξουσία είναι πολύ διάχυτη. Η προεδρία του Φυσικού Τμήματος του Χάρβαρντ είναι μια απαίσια δουλειά, μια εξουθενωτική δουλειά. Ο πρόεδρος έχει άπειρη ευθύνη και καθόλου εξουσία.
 |
| Max Delbruch (1906 - 1981). (Nobel Prize) |
Σόπκα: Κάποτε θα έρθει και η δική σας σειρά.
Κόλμαν: Αυτός είναι ένας τρόπος για να μου χαλάσετε τη μέρα, να μου το θυμίζετε. Εντάξει, είναι μια εξουθενωτική δουλειά. Κάθε απόφαση συζητιέται από όλους. Και αυτό έχει και τα καλά και τα κακά. Το κακό είναι ότι είναι τρομερά βαρετό. Υπάρχει καθολική συμφωνία ότι οι απογευματινές συνεδριάσεις της Δευτέρας είναι βασανιστικά βαρετές. Το καλό είναι πως κανείς δεν νιώθει αποκλεισμένος. Δεν υπάρχει κακή ατμόσφαιρα μέσα στο τμήμα. Όλοι αισθάνονται ότι γνωρίζουν πάνω–κάτω τι συμβαίνει, ποιες αποφάσεις λαμβάνονται και για ποιους λόγους. Μπορεί να μη συμφωνούν με όλες, αλλά δεν νιώθουν πως υπάρχουν συνωμοσίες, σκοτεινά σχέδια ή κάτι τέτοιο, σε αντίθεση με κάποια άλλα τμήματα που ξέρω.
Και το τίμημα που πληρώνεις γι’ αυτό, όπως είπα, είναι η θυσία των απογευμάτων της Δευτέρας. Νομίζω πως το τίμημα αξίζει τον κόπο. Είναι ένας καλός τρόπος να λειτουργεί ένα τμήμα.
 |
| Victor "Vicky" Weisskopf (1908 - 2002). (3quarksdaily) |
Ως πνευματική οντότητα: ποτέ δεν υπήρξαμε τμήμα με μεγάλες οργανωμένες ομάδες. Ο Σέλι, ο Στιβ κι εγώ, υποθέτω, αποτελούμε όσο να ’ναι μια ομάδα. Τείνουμε όμως να τραβά ο καθένας τον δρόμο του, συνεργαζόμαστε περιστασιακά, αλλά όχι συχνά. Είμαστε πολύ ισχυροί στη φυσική μοριακών δεσμών χάρη στον Norman Ramsey (Νόρμαν Ράμσεϊ). Όταν ο Νόρμαν Ράμσεϊ συνταξιοδοτηθεί, μπορεί να είμαστε, μπορεί και όχι, παρόντες στη φυσική μοριακών δεσμών. Είμαστε δύναμη παγκόσμιας κλάσης στα μαθηματικά της φυσικής, επειδή έχουμε τον Άρθουρ Τζάφι. Αν ο Άρθουρ Τζάφι φύγει, μπορεί να μην έχουμε καθόλου παρουσία στα μαθηματικά της φυσικής. Σίγουρα δεν είχαμε πριν έρθει ο Άρθουρ.
Η στρατηγική μας ανέκαθεν ήταν - τουλάχιστον από τότε που είμαι εδώ και απ’ όσα έχω συζητήσει με όσους ήταν εδώ πριν - να μη χτίζουμε ομάδες επικεντρωμένες γύρω από θεματικά πεδία, αλλά να προσπαθούμε να προσελκύσουμε τους καλύτερους ανθρώπους. Και να αφήσουμε τα πράγματα να εξελιχθούν από εκεί. Αυτό φαίνεται να έχει λειτουργήσει αρκετά καλά μέχρι τώρα.
 |
| Norman Ramsey (1915 - 2011). (Nature) |
Θα έλεγα, από έξω κοιτάζοντας, ότι υπάρχουν τομείς στους οποίους είμαστε ίσως το καλύτερο τμήμα της χώρας: μαθηματική φυσική και θεωρία υψηλών ενεργειών. Και υπάρχουν κι άλλοι, απ’ όσο ξέρω. Είμαστε σίγουρα μια μεγάλη δύναμη χάρη στον Κάρλο (σημ. Ρούμπια) στα πειράματα υψηλών ενεργειών και, όπως είπα προηγουμένως, χάρη στον Νόρμαν στις μοριακές και ατομικές δέσμες κ.λπ.
Βλέπω όμως πως, όσο η πειραματική φυσική γίνεται όλο και πιο ακριβή, αυτό θα είναι δύσκολο να διατηρηθεί. Το πιθανότερο είναι ότι το έχετε ακούσει κι από άλλους, γιατί είναι ένα θέμα που το συζητάμε εδώ και αρκετό καιρό. Είναι δύσκολο να διατηρηθεί αυτό το μοντέλο γιατί είναι δύσκολο να προσελκύσεις έναν νέο άνθρωπο σε πειραματικό πεδίο, εκτός κι αν μπορείς να του δώσεις οικονομική στήριξη για την εργαστηριακή δουλειά του. Η εργαστηριακή φυσική, σχεδόν κάθε είδους, έχει γίνει τόσο ακριβή, που τα πανεπιστημιακά κονδύλια απλώς δεν επαρκούν. Πρέπει πλέον να καλύπτεται από κρατικά κονδύλια. Κι ένας νέος ερευνητής, στην αρχή της καριέρας του, έχει τεράστια δυσκολία να πάρει κρατικό συμβόλαιο.
Αν ήμουν νέος επιστήμονας που ξεκινά τώρα, δεν θα κοίταζα ευνοϊκά μια πρόταση που θα έλεγε: «Έλα αν θέλεις, αλλά δεν θα σου δώσουμε χρήματα για εργαστήριο. Αν θέλεις να προσπαθήσεις να πάρεις κρατική χρηματοδότηση, με γεια σου με χαρά σου (σημ. χρησιμοποιεί την εβραϊκή φράση στα γίντις “Mazel tov”, που σημαίνει ”συγχαρητήρια”»). Αυτό σημαίνει πως υπάρχει μια διαδικασία στενέματος, από την οποία δεν βλέπω πώς μπορούμε να βγούμε. Μπορούμε να κάνουμε ελκυστικές προτάσεις μόνο σε νέους που δουλεύουν σε πεδία που ήδη λειτουργούν εδώ, όπου μπορούν να κολλήσουν πάνω στα συμβόλαια (που έχουν) τα σπουδαιότερα μέλη της σχολής.
Και μακροπρόθεσμα αυτό πιθανώς θα είναι το μεγαλύτερο πρόβλημα για τη διατήρηση της αριστείας. Γιατί ένας θεωρητικός χρειάζεται ελάχιστη υποστήριξη. Αν ξαφνικά θέλαμε να μπούμε σε κάποιο θεωρητικό πεδίο όπου δεν έχουμε παρουσία, όπως θεωρία πυρηνικής δομής ή θεωρητική φυσική πλάσματος, μάλλον θα μπορούσαμε να βρούμε κάποιον ικανό και να τον φέρουμε εδώ ή τουλάχιστον θα είχαμε μια λογική πιθανότητα να τον πείσουμε να έρθει. Στην πειραματική έρευνα όμως, αυτό είναι πραγματικό πρόβλημα.
Σόπκα: Λοιπόν, σας ευχαριστώ πάρα πολύ που μου αφιερώσατε τον χρόνο σας αυτό το απόγευμα. Ήσασταν εξαιρετικά διαφωτιστικός.
_Andy_Porter.jpg)
